امیدی فراتر از دیپلماسی

برای ما، شنبه همیشه نماد سختی و آغاز روزهای پرمشغله بوده؛ همان روزی که با شوخی می‌گفتیم: “شنبه … است!”.
اما این روزها، همان شنبه‌های سنگین و خسته‌کننده با شور و اشتیاق انتظار کشیده می‌شود. دیگر شنبه فقط آغاز هفته کاری نیست؛ روزی است که نگاه‌ها به مسقط دوخته می‌شود و همه در انتظار خبری تازه از مذاکرات ایران و آمریکا هستند.
*شنبه سوم* شاید همان روزی باشد که ورق برمی‌گردد و فصل تازه‌ای برای ایران رقم می‌خورد. مسقط، رُم و دوباره مسقط؛ شهر گفتگوهای پنهان و علنی. این بار مذاکرات شبیه تکرارهای گذشته نیست؛ کارشناسان نیز به جمع سیاستمداران پیوسته‌اند. شنبه سوم می‌تواند نه تنها یک تاریخ دیپلماتیک، بلکه سرآغاز فصلی نو در اقتصاد، علم و سرمایه‌گذاری ایران باشد؛ فصلی که در آن، تحریم‌ها به فرصت بدل می‌شوند و تخصص، مسیر آینده را می‌سازد.
مهاجرت معکوس؛ بازگشت نخبگان، آغاز جهش بزرگ
*تجربه کشورهایی چون چین، هند و کره‌جنوبی نشان می‌دهد که رفع موانع و ایجاد افق روشن اقتصادی، چگونه می‌تواند موج بازگشت نخبگان را به همراه داشته باشد:*
*چین* در دهه ۹۰ میلادی، با اصلاحات اقتصادی، زمینه بازگشت هزاران دانشمند و کارآفرین چینی را فراهم کرد. این افراد که سال‌ها در دانشگاه‌های آمریکا و شرکت‌های بزرگ تکنولوژی تجربه اندوخته بودند، با حمایت دولت چین، شرکت‌هایی مانند Huawei، Alibaba و مراکز تحقیقاتی پیشرفته را بنا نهادند. امروز بیش از ۸۰ درصد پروژه‌های نوآورانه چین توسط نخبگان بازگشتی هدایت می‌شود.
*هند* با رونق صنعت IT در اوایل دهه ۲۰۰۰، شاهد بازگشت هزاران مهندس از سیلیکون‌ولی به شهر بنگلور بود؛ شهری که امروز به “دره سیلیکون هند” شهرت دارد و میزبان شرکت‌هایی مثل Infosys و Wipro است. این مهاجرت معکوس، هند را به یکی از غول‌های فناوری جهان تبدیل کرد.
*کره‌جنوبی* پس از جنگ و با آغاز سیاست‌های توسعه‌ای، نخبگان خود را از دانشگاه‌های آمریکا بازگرداند. نتیجه این بازگشت، ظهور برندهایی مانند Samsung و LG بود که اکنون نماد پیشرفت تکنولوژیک این کشور هستند.
اما ایران چه دارد؟
*ایران با موقعیت استراتژیک، تنوع منابع و نیروی انسانی نخبه، ظرفیت رشدی حداقل ۲ تا ۳ برابر همسایگانش دارد و در برخی حوزه‌ها مانند صنعت، ترانزیت و اقتصاد دانش‌بنیان، این ظرفیت تا ۵ برابر تخمین زده می‌شود.*
*ایران دارای یکی از بزرگ‌ترین جوامع نخبگانی مهاجر در جهان است.* بیش از ۴۰۰ هزار نخبه ایرانی در معتبرترین دانشگاه‌ها و شرکت‌های دنیا فعال‌اند و هزاران مهندس، پزشک، پژوهشگر و کارآفرین ایرانی در شرکت‌هایی چون Google، Apple، Amazon، Tesla و MIT نقش‌های کلیدی دارند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد بازگشت تنها بخشی از این نخبگان، می‌تواند سالانه میلیاردها دلار ارزش افزوده ایجاد کند و ایران را در مسیر تبدیل به قطب اقتصادی و نوآوری منطقه قرار دهد.
دانشگاه‌های ایران؛ دروازه تعامل علمی با جهان
یکی از بزرگ‌ترین ظرفیت‌های ایران، دانشگاه‌هاست. دانشگاه‌هایی چون صنعتی شریف، تهران، امیرکبیر و علوم پزشکی تهران علیرغم تحریم‌ها، در سال‌های اخیر در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی حضور و در برخی اوقات رشد داشته‌اند. اما با رفع تحریم‌ها، این رشد می‌تواند شتاب مضاعف بگیرد.
* تجربه جهانی نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها پس از باز شدن درهای تعامل، چگونه به قطب‌های علمی و فناوری تبدیل شدند:*
*دانشگاه‌های آفریقای جنوبی* پس از پایان تحریم‌ها، با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد پروژه‌های مشترک با دانشگاه‌های آمریکایی مانند Harvard و Stanford، به سرعت در حوزه‌های پزشکی و معدن پیشرفت کردند.
*دانشگاه‌های ویتنام* در یک دهه پس از پایان انزوا، تبدیل به شریک تحقیقاتی MIT و Google شدند و اکنون میزبان ده‌ها مرکز نوآوری هستند.
*برای ایران نیز این فرصت وجود دارد که با باز شدن درهای همکاری:*
پروژه‌های مشترک با دانشگاه‌های آمریکا تعریف شود.
مراکز R&D شرکت‌های بزرگ فناوری در نقاط مختلف ایران ایجاد گردد.
*فراتر از اقتصاد؛ بازگشت به آینده‌ای که در انتظار ایران است*
توافق می‌تواند سرآغاز مسیری باشد که در آن، ایران نه تنها از فشار تحریم‌ها رهایی یابد، بلکه با تکیه بر نخبگانش، دانشگاه‌هایش و ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی، جایگاه خود را در معادلات علمی و اقتصادی جهان بازپس گیرد.عشق به وطن، سرمایه‌ای بی‌بدیل است؛ نخبگان ایرانی تنها به دنبال ثبات‌اند تا بازگردند، و شرکت‌های جهانی منتظرند قفل تعامل باز شود تا وارد بازاری شوند که آینده در آن شکل می‌گیرد. ایران می‌تواند مقصد بعدی سرمایه‌های جهانی، قطب علم منطقه و مرکز نوآوری باشد.
این فرصت تاریخی را نباید از دست داد. *آینده، از همین شنبه سوم آغاز می‌شود.*