ابهام مجلس بر پروژه پنج‌ساله رمزریال

«علی خضریان» در گفتگو با خبرگزاری خانه ملت، به نشست کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی درباره پروژه ریال دیجیتال اشاره کرد و گفت: «بر اساس قانون پولی و بانکی، بانک مرکزی اجازه استفاده از ابزارهای مالی غیر فیزیکی را ندارد و تنها می‌توانند با در نظر گرفتن مصالح اقتصادی و پشتوانه لازم اقدام به انتشار شکل فیزیکی انواع مسکوکات و اسکناس کند.»
تاریخچه ارز دیجیتال ملی در ایران
پروژه ریال دیجیتال از سال ۹۷ شروع به کار کرد و به نظر می‌رسید این پروژه تا کنون در دستور کار بانک مرکزی قرار دارد. در طی این سال‌ها بارها تاریخ‌های متفاوتی از رونمایی این پروژه مطرح شد. نهایتا در تابستان ۱۴۰۱ اعلام شد که این پروژه به طور آزمایشی به اجرا درآمد و متعاقبا از ۱۸ بهمن ماه به صورت رسمی رونمایی خواهد شد.
در اوایل بهمن ماه سال ۱۴۰۱ محمدرضا مانی‌یکتا، مدیر اداره نظارت نظام‌های پرداخت، اظهار کرد که فاز آزمایشی این طرح با ۵۰۰ کاربر در سه بانک ملی، ملت و تجارت اجرایی شده است و قرار است با رونمایی رسمی از این طرح در دهه فجر، تمامی بانک‌های کشور امکان توزیع ریال دیجیتال را پیدا کنند و احراز هویت کاربران برای استفاده از ریال دیجیتال در کیف‌پول‌ها آغاز شود.
ارز رمزنگاری شده جمهوری اسلامی ایران توسط شرکت خدمات انفورماتیک با درخواست بانک مرکزی به عنوان منتشر کننده رمزارز با تکنولوژی Hyperledger Fabric Platform طراحی و توسعه پیدا کرده؛ این رمزارز هیچگونه محدودیتی در زمینه تعداد تولید و انتشار ندارد و به هر میزان که بانک مرکزی تصمیم داشته باشد با پشتوانه ریال قابل صدور است. این ارز رمزنگار در شبکه زیرساخت بلاک چین خصوصی توسعه پیدا کرده و قابلیت استخراج یا ماینینگ توسط ماینرها مانند ارز رمزنگاری شده بیت کوین را ندارد.
از جمله دیگر اقدامات انفورماتیک در حوزه ارزهای رمز پایه توسعه KYC یا راهکار ثبت و تایید هویت بر بستر بلاک چین است که بر این اساس مشتری اطلاعات هویتی خود را تنها به یک بانک دیگر ارائه می‌دهد و اطلاعات بر روی بستر بلاک چین قرار می‌گیرد و در سایر بانک‌ها نیز قابل استفاده است.
اکنون بعد از گذشت حدودا ۴ ماه از اظهارات بیان شده، به نظر می‌رسد پروژه ریال دیجیتال با مشکلات قانون‌گذاری مواجه شده است.
هدف بانک مرکزی از عرضه رمزریال چیست؟
رمزریال، معادل دیجیتال ریال است و بانک مرکزی آن را ارائه می‌کند. این پول در بستر بلاکچین و به شکل همتا به همتا مبادله می‌شود و هدف آن مانند اسکناس (که به سختی قابلیت ردیابی دارد)، تسهیل تبادلات مالی ضمن حفظ حریم خصوصی است. عرضه ریال دیجیتال، مانند ریال، به‌ صورت انحصاری در اختیار بانک مرکزی است و سایر بانک‌های کشور تنها امکان توزیع آن را دارند.
بانک‌های مرکزی با اهداف مختلفی اقدام به توسعه پول دیجیتال می‌نمایند، که از جمله آنها می‌توان به مواردی همچون، پاسخ به نیازمندی پرداخت‌های آتی در اقتصاد دیجیتال، بهبود کارایی ابزارهای پرداخت نوین، افزایش دسترسی‌پذیری پول بانک مرکزی، مدیریت اثرات کاهش بکارگیری اسکناس در جامعه، توسعه ابزارهای پرداخت بین‌المللی با سایر کشورها، توسعه تابآوری ابزارهای پرداخت، نیل به اهدافی خاص در حوزه سیاستگذاری پولی و در مواردی مدیریت مخاطرات ناشی از رواج پول‌های خصوصی اشاره کرد. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز در گام نخست، با هدف بسترسازی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور و پاسخ به نیازمندیهای مربوط به حوزه پرداخت در اقتصاد دیجیتال، اقدام به توسعه ریال دیجیتال می‌کند.
بانک مرکزی از ریال دیجیتال به عنوان ابزار پرداخت بین‌المللی یاد می‌کند، در حالی که بر اساس پیش نویس ارایه شده، این فرم پول تنها برای پرداخت‌های داخل کشور کاربرد داشته و در فازهای اولیه تبادلات بین بانکی را در مقیاس کوچک امکان‌پذیر می‌کند. ضمن اینکه در شماتیکی که برای زیرساخت‌های فنی این پول دیجیتال بانک مرکزی تصویر شده، در ارتباط بین اعضا و کاربران جایگاه پرداخت بین‌المللی مشخص نیست.
تجربه چین در یوان دیجیتال
تا کنون کشورهای بسیار زیادی به رمزارز ملی گرایش پیدا کرده و در مرحله ساخت آن قرار دارند. چین یکی از کشورهای پیشتاز در این حوزه بوده است. این کشور با ممنوع کردن استفاده و معامله رمزارزها تلاش کرد که یوان دیجیتال را به شکل بهتری در کشور عرضه کند.
بانک مردمی چین (PBOC) یا همان بانک مرکزی چین، برای اولین بار آزمایش برنامه یوان دیجیتال را در آوریل ۲۰۲۰ آغاز کرد، و آن را به طور آزمایشی در چهار شهر راه اندازی کرد. این کشور در ابتدا ۴۰ میلیون یوان دیجیتال را به طور رایگان بین مردم در چند شهر توزیع کرد. طبق اعلام PBOC، این برنامه آزمایشی از آن زمان به تدریج از طریق دعوت ها و مشوق های نقدی گسترش یافته است تا در نهایت در مدت زمان حدودا یک ساله تا ۱۴۰ میلیون کاربر یافت.
مهمترین پروژه رمزارز ملی در حال حاضر در چین انجام شده است. آنها در وایت‌پیپر منتشر شده ۵ هدف برای توسعه رمزارز ملی مطرح کرده‌اند. ایجاد یک واحد پولی در سطح بین‌المللی، امکان دسترسی بسیاری از افراد در شرق چین به خدمات مالی و کاهش استفاده از پول نقد و در نتیجه کاهش هزینه‌های مرتبط با آن، بخشی از اهداف مطرح شده بوده است.
اپراتورهای بخش پرداخت در چین، در دست بخش خصوصی قرار دارد. آنها همواره در تلاش برای کاهش هزینه‌ها و درنتیجه افزایش سودآوری خود هستند. لذا دولت چین نگران صرفه‌جویی در تامین امنیت شبکه پرداخت است. آنها با استفاده از یوان دیجیتال به دنبال ایجاد یک شبکه پرداخت هستند که امنیت بالایی داشته باشد. یکی دیگر از اهداف ذکر شده برای ایجاد رمزارزهای ملی، کاهش پرداخت‌های خرد در شبکه بانکی است.
ارز دیجیتال ملی در دیگر کشورها
حدود ۱۳ کشور از جمله غنا، چین، امارات و سنگاپور در مرحله آزمایشی احداث بانک مرکزی ارزهای دیجیتال (‌CBDC‌) هستند. کشورهای ژاپن، هنگ‌کنگ، ترکیه، تایلند و اوکراین نیز در مرحله «اثبات مفهوم» قرار دارند. کنیا، بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و آفریقای جنوبی در حال حاضر ایده توسعه رمزارز ملی خود را بررسی می‌کنند.
بعضی از این کشورها قصد دارند که بیش از یک ارزدیجیتال ملی راه‌اندازی کنند. به عنوان مثال، کانادا در حالی که در مرحله آزمون ارزدیجیتالی ملی Jasper است، همزمان بر توسعه ارزی دیگر به نام eDollar تحقیق می‌کند. چین نیز همزمان با تحقیق بر احداث CBDC، در مرحله آزمایشی رمزارز ملی e-CNY قرار دارد.
در این بین برخی کشورها به پروژه‌هایی تقریبا توسعه یافته دست یافتند. به طور مثال باهاما اولین کشوری بود که پس از راه‌اندازی رسمی CBDC خود، نسخه دلار دیجیتالی خود به نام Sand Dollar را نیز راه‌اندازی کرد. کاربران باهامایی می‌توانند با استفاده از کیف‌پول یا کارت‌های اعتباری ارزدیجیتالی، از این رمزارز استفاده کنند.
نیجریه جدیدترین کشوری است که CBDC خود را از طریق مشارکت با Bitt Inc. تاسیس کرد. شرکت Bitt Inc. با جزایر کارائیب، در راه‌اندازی ارزدیجیتال ملی DCASH نیز همکاری می‌کند.
و در نهایت برخی از پروژه‌های ارزهای دیجیتال ملی در مرحله مرحله اثبات مفهومی قرار دارند. مرحله‌ی آزمایش مفهوم ایده و ساختار پروژه، برای تشخیص عملی‌بودن یا نبودن آن است. سوئد یکی از اقتصادهای بزرگ جهان بوده، که رمزارز ملی خود را با پشتیبانی بانک مرکزی صادر کرده است. کرون دیجیتالی، جایگزینی بلاکچینی کرون فیزیکی است.