بازار شام آمار «رشد»

پژوهشکده پولی و بانکی به تازگی تخمینی جدید از رشد اقتصادی در سه‌ماه تابستان ارائه داده است. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز پیش از این تخمین خود را از رشد اقتصادی با روشی مشابه ارائه داده بود. تخمین پژوهشکده پولی و بانکی از رشد تابستان برابر با ۳.۱درصد و تخمین مرکز پژوهش‌ها برابر با ۲.۴درصد است. هر دو نهاد، هدف اصلی خود را از ارائه این تخمین‌ها تسهیل سیاستگذاری و بهبود اطلاع‌رسانی اعلام کرده‌اند؛ هرچند که هنوز در آمارهای اصلی نیز تشکیک وجود دارد.
در شرایطی که دو نهاد مهم اعلام‌کننده آمارهای رشد، یعنی بانک مرکزی و مرکز آمار، هنوز آمارهای مربوط به رشد اقتصادی در فصل تابستان را منتشر نکرده‌اند، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، در یک گزارش، برآورد خود را از رشد اقتصادی تابستان اعلام کرده است. براساس این آمار، نرخ رشد اقتصادی تابستان برابر با 3.1درصد تخمین زده می‌شود. پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در قالب پیش‌بینی‌های مبتنی بر کنون‌بینی (nowcasting) نرخ رشد تابستان را تخمین زده بود. بازوی پژوهشی مجلس، رشد اقتصادی تابستان را برابر با 2.4درصد تخمین زده بود. این تعدد آمارهای تخمینی در شرایطی است که آمارهای واقعی هنوز محاسبه و اعلام نشده‌اند و در میان دو نهاد اصلی که مسوول اعلام آمار رشد اقتصادی هستند نیز اختلافاتی در آمار اعلامی وجود دارد.
ویترین آمارها
در کشور دو نهاد نقش محاسبه و اعلام آمارهای رشد اقتصادی را بر عهده دارند. این دو نهاد سابقه‌ای طولانی از اختلافات گسترده آماری و تفاوت در زمان‌های اعلامی نرخ رشد اقتصادی را ثبت کرده‌اند. برای مثال تولید ناخالص داخلی بهار به ارقام جاری در گزارش بانک مرکزی برابر با 3929هزارمیلیارد تومان ثبت شده است. این در حالی است که مرکز آمار ایران تولید ناخالص داخلی فصل بهار را بر اساس ارقام جاری برابر با 5324هزار میلیارد تومان اعلام کرده است. به عبارتی رقم اعلامی مرکز آمار ایران از تولید ناخالص داخلی اعلامی بانک مرکزی به قیمت جاری 35درصد بیشتر است. نهادهای سیاستگذار اقتصادی تا‌به‌حال، توضیحات متنوعی را در رابطه با علت بروز اختلاف این آمارها ارائه داده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهند تفاوت در شیوه‌های نمونه‌گیری و محاسبه‌ای دو نهاد مهم‌ترین علت بروز این وضعیت است. با‌این‌حال به نظر می‌رسد وجود دو آمار مختلف برای شاخص‌هایی همچون رشد اقتصادی یا تورم، می‌تواند سیاستگذاری اقتصادی را دشوار کند و منجر به سردرگمی تصمیم‌گیران شود.
نهادهای بین‌المللی که آمارهای خود را ارائه می‌دهند، تاریخ‌های مشخصی را برای اعلام آمارهای خود به اطلاع عموم می‌رسانند. در این شرایط، نهادهای آماری کشور، به‌رغم تعدد، تاریخ مشخصی برای اعلام آمارهای خود تعیین نمی‌کنند و اعلام آمارهای تخصصی را در شرایطی نامنظم و با دقت پایین انجام می‌دهند. در این بازار شام آمارهاست که به‌تازگی دو نهاد دیگر نیز به نهادهای آماری محاسبه‌کننده رشد اقتصادی ملحق شدند. مرکز پژوهش‌های مجلس و پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، به‌تازگی با ارائه تخمین‌هایی از رشد اقتصادی با استفاده از چارچوب پیش‌بینی مبتنی بر کنون‌بینی، به ارائه تخمین خود از این متغیر مهم اقتصادی پرداختند. Nowcasting یا کنون‌بینی در علم اقتصاد، به معنی پیش‌بینی وضعیت گذشته بسیار نزدیک، حال و آینده بسیار نزدیک یک شاخص اقتصادی است.
براساس تخمین انجام‌شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، نرخ رشد اقتصادی تابستان امسال نسبت به فصل مشابه سال قبل برابر با 2.4درصد است. تخمین پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در رابطه با نرخ رشد اقتصادی تابستان نسبت به فصل مشابه سال قبل برابر 3.1درصد است. به نظر می‌رسد آمارهای تخمینی، برخلاف هدف اولیه خود که شفاف شدن تصویر اقتصاد کشور در شرایط عدم اطمینان بوده است، منجر به سردرگمی آماری شده است. سیاستگذاران اقتصادی و مدیران مراکز پژوهشی و آماری، می‌توانند به جای ارائه تخمین‌های مختلف و متنوع از آمار رشد اقتصادی، بر افزایش دقت و نظم بیشتر در اعلام محاسبات آمار رشد بپردازند.
نگاهی به گزارش پژوهشکده پولی و بانکی
برای برآورد شاخص فعالیت ماهانه بخش‌های مختلف اقتصادی، در گزارش پژوهشکده پولی و بانکی از داده‌های ماهانه در سطح خرد استفاده شده است. به طور کلی، سه مجموعه داده یعنی داده‌های ماهانه تراکنش شاپرک، داده‌های ماهانه تجارت خارجی گمرک و داده‌های ماهانه حمل‌ونقل جاده‌ای مورداستفاده قرار گرفته است. براساس محاسبات انجام‌شده با استفاده از این داده‌ها، رشد تابستان ۱۴۰۳ تولید ناخالص داخلی 3.1درصد برآورد شده که نسبت به رشد سه‌ماهه در دوره‌های اخیر رقم بالاتری است. رشد تابستان ۱۴۰۳ در بخش خدمات 3.3درصد بوده است. رشد شهریور این بخش نسبت به مدت مشابه نیز 9.2درصد برآورد شده است.
رشد تابستان ۱۴۰۳صنایع و معادن منفی 4.0درصد برآورد شده است. پس از سال ۱۴۰۰تابستان امسال اولین فصل با رشد منفی در این بخش بوده است. رشد سه‌ماهه منتهی به شهریور ۱۴۰۳ در بخش کشاورزی 9.1درصد برآورد شده است و با توجه به افزایش میزان بارش‌ها، پیش‌بینی می‌شود رشد مثبت در فصول آتی نیز تکرار شود. تولید نفت خام ایران در تابستان ۱۴۰۳ حدود 7.9درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است. اگرچه رشد تولید نفت خام در سه ماه ابتدایی سال حدود ۲۰درصد بوده و این روند در ماه‌های اخیر نزولی شده است، همین رشد نیز می‌تواند اثر چشمگیری بر رشد تولید ناخالص داخلی داشته باشد.