فرصتی برای شرکت‌های کوچک

در قرن نوزدهم لندن، رودخانه تیمز به شدت آلوده شده بود. آلاینده‌‌‌ها شامل فاضلاب تصفیه‌نشده بود که باعث شیوع حصبه و وبا شد و جان هزاران نفر را گرفت. بخشی از آلودگی هم مربوط به قطران زغال‌‌‌سنگ بود. در آن دوران، بوی فاضلاب به قدری شدید بود که نامش را دوران «تعفن شدید سال ۱۸۵۸» گذاشتند. این وضعیت نهایتا به ساخت یک سیستم فاضلاب منجر شد که هنوز هم مورد استفاده است. در مورد قطران زغال‌‌‌سنگ نیز، کشف اینکه می‌توان از آن در تولید رنگ‌‌‌های مصنوعی استفاده کرد باعث شد شرکت‌ها دیگر آن را به رودخانه‌‌‌ها نریزند و به جایش، آن را به ترکیبات رنگی ارزشمند تبدیل کنند (این ماده هنوز هم به طور گسترده در تولید لوازم آرایشی استفاده می‌شود و کاربردهای دیگری نیز دارد).
داستان سفر قطران زغال‌‌‌سنگ از یک ماده آلاینده به یک صنعت ۶ میلیارد دلاری، یکی از نمونه‌‌‌های قدرتمند «اقتصاد چرخشی» است که اجرایی شده و البته داستانی قانع‌‌‌کننده برای کسب و کارهاست که هرچه زودتر به این اقتصاد بپیوندند. نیاز به آن بسیار زیاد است. تخمین زده می‌شود که روزانه بیش از ۲ میلیون تن فاضلاب و زباله‌‌‌های صنعتی و کشاورزی در سطح دنیا روانه آبراه‌‌‌ها می‌‌‌شوند. در کشورهای در حال توسعه، ۷۰‌درصد زباله‌‌‌های صنعتی تصفیه‌‌‌نشده به آب‌‌‌ها ریخته می‌‌‌شوند و این باعث آلودگی منابع آبی و محیط‌زیست می‌شود. در حال حاضر، بسیاری از شرکت‌های بزرگ به اقتصاد چرخشی پیوسته‌‌‌اند اما شرکت‌های کوچک و متوسط نیز می‌توانند به این چرخه بپیوندند. چطور؟ برایتان توضیح می‌‌‌دهیم.
تبدیل زباله به ثروت
اولین سوال این است که اقتصاد چرخشی چیست؟ اقتصاد چرخشی یک مدل تولید و مصرف است که اشتراک‌‌‌گذاری، استفاده مجدد، تعمیر، نوسازی و بازیافت مواد و محصولات موجود تا حد ممکن را شامل می‌شود. به عبارت دیگر، اقتصاد چرخشی یعنی از مدل سنتی و خطی «بگیر، بساز، زباله تولید کن» فاصله بگیریم و در عوض، محصولات و مواد در حال استفاده را حفظ کنیم. به این ترتیب، فرآیند تولید و مصرف از حالت خطی خارج شده و تبدیل به یک دایره می‌شود. زباله کمتری وارد محیط‌زیست می‌شود و مواد و محصولات، بارها و بارها با کاربری‌‌‌های یکسان یا متفاوت، به چرخه تولید و مصرف بازمی‌‌‌گردند. برای شرکت‌های کوچک و متوسط، این تغییر تفکر در ابتدا می‌تواند ترسناک باشد چون بسیاری از آنها همین حالا هم با مشکلاتی مثل سود کم، منابع محدود و زنجیره تامین پیچیده دست به گریبان هستند.
با این حال، بارها شاهد بوده‌‌‌ام که تغییر ذهنیت و پیوستن به اقتصاد چرخشی فقط یک ضرورت زیست‌محیطی برای این کسب و کارها نیست بلکه یک فرصت بزرگ اقتصادی است. شرکت‌های کوچک و متوسط به سادگی، با ارزیابی مجدد محصولات جانبی و جریان‌‌‌های تولید زباله به عنوان «منابع بالقوه» می‌توانند همزمان، هم از هزینه‌‌‌هایشان بکاهند، هم درآمد جدید ایجاد کنند و هم به یک مزیت رقابتی دست پیدا کنند. این یعنی زباله‌‌‌ها را از یک مرکز هزینه‌‌‌سازی به یک محرک سود تبدیل کنیم. مثلا یک کسب و کار تولید آبمیوه مرکبات را در نظر بگیرید که زباله‌‌‌های پوست پرتقال خود را به یک تولیدکننده پاک‌‌‌کننده‌‌‌های طبیعی می‌‌‌فروشد. این شرکت آبمیوه‌‌‌گیری با یافتن یک خریدار برای پوست پرتقال‌ها، نه تنها هزینه‌‌‌های دفع زباله را کاهش می‌دهد بلکه یک جریان درآمدی جدید ایجاد می‌کند. تولیدکننده محصولات پاک‌‌‌کننده نیز از یک منبع مواد خام پایدار و مقرون به صرفه بهره می‌‌‌برد که حاوی خواص ضد میکروبی و زداینده چربی است؛ خواصی که پوست پرتقال را به یک ماده ایده‌‌‌آل برای تولید محصولات پاک‌کننده تبدیل می‌کند. این‌گونه است که دورانی بودن این سیستم، مرکز هزینه را به یک منبع درآمد تبدیل می‌کند. در اینجا به چند نمونه اشاره می‌‌‌کنیم که اقتصاد چرخشی را به اجرا درآورده‌‌‌اند:
«اروپاودر» که یک شرکت بریتانیایی است یک ماده بسته‌‌‌بندی حرارتی به نام «پلومو» تولید کرده که از پرهای اضافی جمع‌‌‌آوری‌شده از مرغداری‌‌‌ها تولید می‌شود. این نه‌تنها یک روش پایدار و دوستدار محیط‌زیست است، بلکه برای شرکت، مقرون به صرفه نیز هست.
«آناناس آنام» یکی دیگر از شرکت‌های مستقر در بریتانیاست که توانسته الیاف برگ آناناس را به «پیناتکس» که جایگزین پایدار چرم است تبدیل کند. به این ترتیب، شرکت توانسته یک جریان درآمدی جدید برای خود ایجاد کند و همزمان، زباله‌‌‌های کشاورزی را کاهش دهد. این ماده نوآورانه حالا مورد استفاده بعضی از برندهای بزرگ مثل «هوگو باس» و «پل اسمیت» است که سود آناناس انام را افزایش داده.
زمانی که با یک شرکت تولید پوشاک در زمینه یک موضوع زیست‌‌‌محیطی همکاری داشتم متوجه شدم که شرکت بیش از حد روی گواهینامه‌‌‌های تامین‌‌‌کننده متمرکز است و از یک مشکل در بیخ گوش خود غافل شده؛ یک انبار پر از پارچه و لباس اضافی که مقصدشان یکی از مراکز دفع زباله بود. ما با یک حسابرسی، متوجه شدیم که ناکارآمدی‌‌‌های انبارداری و انباشت بیش از حد، یکی از اصلی‌‌‌ترین هزینه‌‌‌های سربار شرکت است. به جای هزینه کردن برای دفع ضایعات، خریدارانی پیدا کردیم تا پارچه‌‌‌های مازاد را بخرند، از جمله یک خرده‌‌‌فروش محلی و یک شرکت نساجی که برای تولید حداقل سفارش‌‌‌ها با مشکل مواجه بود. این اقدام بیش از ۴۵‌هزار دلار درآمد ایجاد کرد. به‌‌‌علاوه، فضای انبار خالی شد. شرکت این فضای بلااستفاده را به یکی از کسب و کارها که در همسایگی‌‌‌اش بود اجاره داد و این هم شد یک منبع درآمد دیگر.
آغاز سفر چرخشی
چرخشی شدن به تلاش نیاز دارد. اما مقیاس کوچک‌تر کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط می‌تواند به نفعشان باشد، چرا که این شرکت‌ها نسبت به شرکت‌های بزرگ، چابک‌‌‌ترند و سریع‌‌‌تر با تغییرات سازگار می‌‌‌شوند. فرآیند تصمیم‌گیری در شرکت‌های بزرگ معمولا کند و دشوار است. استفاده از این فرصت، نیازمند برداشتن چهار قدم است:
۱- جریان مواد خود را بررسی کنید
چه موادی وارد کسب و کار شما می‌شود؟ و به چه شکل خارج می‌شود؟ یک حسابرسی مدیریت ضایعات انجام دهید تا نقاط «نشتی» در زنجیره ارزش خود را شناسایی کنید. هدف این است که ببینید بزرگ‌ترین هزینه شرکتتان چیست (احتمالا دارایی‌‌‌ها و هزینه‌‌‌های سربار که نقاط اصلی انتشار کربن و کاهش هزینه‌‌‌ها هستند).هنگام حسابرسی ضایعات و بررسی فرصت‌‌‌های چرخشی، باید حواستان به کدهای بین‌المللی موسوم به «اچ‌اس کدها» باشد. این کدها محصولات معامله‌شده از جمله ضایعات و مواد قراضه را طبقه‌‌‌بندی می‌کنند. از آنجا که این کدها ممکن است بین کشورها متفاوت باشند، درک این تفاوت‌‌‌ها به شما کمک می‌کند تا مشخص کنید که کدام مواد زائد می‌توانند به بازارهای خاص صادر شوند. با طبقه‌‌‌بندی درست ضایعات بر اساس کدها، کسب و کارها می‌توانند از رعایت قوانین تجاری اطمینان حاصل کنند و فرآیند یافتن خریداران یا شرکای احتمالی برای ضایعات خود را تسهیل کنند.
۲- به‌دنبال فرصت‌‌‌های همکاری باشید
کدام شرکت‌ها در منطقه شما ضایعاتی تولید می‌کنند که می‌تواند مواد خام شما باشد؟ برعکس آن چطور؟ مثلا آیا سنگ‌‌‌ریزه معدنی که در اطراف شماست می‌تواند جایگزین شن سیلیسی شود که در فرآیند تولیدتان به کار می‌‌‌برید؟ آیا فرصتی وجود دارد که محصولات جانبی‌‌‌تان را به تولیدکننده‌‌‌های نزدیک خود بفروشید؟ از مواد اولیه فراتر بروید و به این فکر کنید که چطور می‌توانید با سایر کسب‌وکارهای محلی برای رد و بدل کردن منابع و کاهش هزینه‌‌‌ها همکاری کنید. آیا انبارتان فضای خالی دارد که آن را اجاره دهید؟ آیا امکانش هست که فضای اضافه کامیون‌‌‌ها را اجاره دهید تا از سفر با فضای خالی جلوگیری کنید؟ آیا ممکن است با یکی از کسب و کارهای اطراف، روی یک تجهیزات سرمایه‌گذاری کنید تا از آن به طور بهینه استفاده شود؟ با شرکت در این مبادلات همزیستی، از جمله مبادله مواد، آب، انرژی و حتی لجستیک، همه مشارکت‌‌‌کننده‌‌‌ها می‌توانند نفع ببرند.
در شهر کالوندبورگ دانمارک، یک شبکه از شرکت‌ها در پارک‌بوم‌‌‌ صنعتی این شهر که شامل یک نیروگاه برق، دو شرکت بزرگ انرژی، یک شرکت گچ و یک شرکت پالایش خاک است، زباله‌‌‌ها و محصولات جانبی خود را مبادله می‌کنند. به این ترتیب، ضایعات و مصرف منابع به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته.
۳- از بازارهای دیجیتال بهره ببرید
پلتفرم‌‌‌های دیجیتال از جمله اپلیکیشن‌‌‌ها و وب‌سایت‌‌‌ها می‌توانند به آسانی و بدون دردسر، شرکت‌هایی را که مواد اضافی دارند با آنهایی که می‌توانند از این مواد به عنوان ماده اولیه استفاده کنند ارتباط دهند. طی سال‌های اخیر، این پلتفرم‌‌‌ها موفقیت‌‌‌های چشمگیری حاصل کرده‌‌‌اند. یکی از مثال‌‌‌ها «ریپلی» است که به سازمان‌ها امکان می‌دهد دارایی‌‌‌های استفاده‌نشده خود را ردیابی کنند، به اشتراک بگذارند و بفروشند. «متریام» یک پلتفرم اپن‌‌‌سورس برای توسعه مواد از منابع زیستی است. و «سرپلاس» شرکتی است که من بنیان‌گذار و مدیرش هستم. پلتفرم این شرکت به کسب و کارها اجازه می‌دهد منابع اضافی خود را به اشتراک بگذارند.
۴- چرخشی شدن را یک برنامه تغییر عمده در نظر بگیرید
چرخشی شدن، نیازمند تغییر سیستماتیک در تفکر و عملیات‌‌‌هاست. پیشرفت حتی اگر تدریجی باشد، برای ایجاد فرهنگ و تفکر چرخشی لازم و حیاتی است. برای رسیدن به این هدف، کارکنان را تشویق کنید که فرصت‌‌‌های اقتصاد چرخشی را شناسایی کنند. به نوآوری‌‌‌های چرخشی پاداش دهید و اطمینان حاصل کنید که اقتصاد چرخشی در استراتژی کسب و کارتان گنجانده شده باشد، نه ایده‌‌‌ای که بعدا اضافه شود یا مجزا از استراتژی باشد. باید به واحدها مهارت‌‌‌های لازم را آموزش دهید: به واحد تدارکات آموزش دهید تا منبع‌‌‌یابی پایدار را تمرین کنند. به تیم‌‌‌های فروش، مسوولیت گسترده تولیدکننده و پیشنهادهای خدمات‌‌‌محور را آموزش دهید. طراحان محصول را تشویق کنید که اصول چرخشی را در کارهایشان اعمال کنند. این اصول عبارتند از طراحی محصول با طول عمر بالا، قابلیت تعمیر و بازیافت، استفاده از مواد تجدیدپذیر، بازیافت‌شده یا تجزیه‌‌‌پذیر، به حداقل رساندن ضایعات از طریق چرخه عمر محصول و مشارکت در همزیستی صنعتی که در آن، محصولات جانبی یک شرکت، تبدیل به مواد خام شرکت دیگر شود.
به سوی آینده
سیر تکاملی به سوی اقتصاد چرخه‌‌‌ای نیازمند گذر زمان است و فرآیند‌ گذار برای هر شرکت متفاوت است. مهم، برداشتن گام اول است. گام اول می‌تواند بررسی جریان ضایعات شرکت برای یافتن ارزش‌‌‌های پنهان یا تماس با همکاران در شرکت‌های مجاور به‌منظور تبادل فکر باشد. می‌توانید با شرکت‌های دیگر درباره فرصت‌‌‌های تبادل مواد صحبت کنید. با پذیرش اقتصاد چرخشی، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط می‌توانند مزایای قابل‌توجهی به دست آورند، نه فقط برای خود بلکه برای سیاره زمین و ساکنانش.
نویسنده: Rana Hajirasouli
مترجم: مریم مرادخانی
منبع: HBR