در سال 1401، تورم ماهانه فقیرترین خانوارهای کشور بیش‌تر به واسطه بالا رفتن قیمت کالاهای خوراکی افزایش یافته است. بیش‌ترین سهم کالاهای خوراکی از تورم ماهانه این دهک نیز در خرداد 1401 دیده شده است. به نظر می‌رسد این جهش متاثر از اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی باشد...

تورم یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که نرخ آن تاثیر مستقیمی روی سطح رفاه خانوارها می‌گذارد. بررسی داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که از اواخر سال 1400 تا انتهای سال 1401، تورم دهک اول عمدتا متاثر از بالا رفتن قیمت خوراکی‌ها بوده در حالی که در سال 1402 این نرخ بیش‌تر به دلیل افزایش قیمت کالاهای غیرخوراکی و خدمات بالا رفته است.
دهک اول در بر گیرنده 10 درصد از کم هزینه‌ترین خانوارهای کشور است. این خانوارها به دلیل سطح درآمدی پایین، بخش عمده درآمد خود را صرف رفع نیازهای غذایی می‌کنند، به همین دلیل وزن و اهمیت اقلام خوراکی در سبد مصرف آن‌ها بالاتر است. بنابراین در برهه‌هایی از زمان که تورم خوراکی‌ها به شکل قابل‌توجهی افزایش می‌یابد، تورم خانوارهای دهک اولی نیز به تاثیر از آن بالا می‌رود.
تورم، سنگ محک اندازه سفره مردم
تورم‌های بالا و مداوم یکی از بیماری‌های مزمن اقتصاد ایران است که به دلیل بی‌ثباتی  در سیاست‌گذاری و ورود شوک‌های پی‌درپی به اقتصاد ایجاد شده است. از آن‌جایی که تغییرات این شاخص اقتصادی تاثیر مستقیم روی رفاه می‌گذارد همواره توسط مردم رصد می‌شود. به بیان ساده، تورم به معنای افزایش مستمر سطح عمومی قیمت‌ها است.
بنابراین هر بار که قیمت برخی اجناس بالا می‌رود نمی‌توان گفت که دچار تورم شده چرا که دو شاخصه «استمرار» و «عمومی‌بودن افزایش قیمت» در آن مشاهده نشده است. منظور از «سطح عمومی قیمت‌ها» این است که افزایش قیمت نه در یک گروه کالایی خاص، بلکه در مجموعه‌ای از کالاها و خدمات متنوع رخ دهد. حال اگر به طور مداوم قیمت طیف وسیعی از کالاها بالا رود، گفته می‌شود که تورم رخ داده است. نرخ تورم، نشان‌دهنده درصد تغییر این قیمت‌ها است. برای محاسبه نرخ تورم ابتدا یک سبد مشخص از کالا و خدمات طراحی می‌شود.
این سبد شامل مجموعه‌ای از کالاهای خوراکی، آشامیدنی، دخانیات، کالاهای غیرخوراکی و خدمات است که توسط اغلب مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد. سپس به هر یک از کالاهای این سبد یک وزن داده می‌شود. این وزن نشان می‌دهد که میزان اهمیت این کالا در سبد مصرف مردم چقدر است. برای مثال، وزن گوشت، مرغ و نان در سبد مصرف مردم با وزن هتل و رستوران رفتن متفاوت است و گروه اول وزن بالاتر و حیاتی‌تری دارد.
روش محاسبه به زبان ساده
این سبد و وزن‌ها یک بار تعیین می‌شود و تا چند سال بعد از همین سبد برای محاسبه استفاده می‌کنند. سالی که سبد مصرف در آن تعیین می‌شود، «سال پایه» است. به دلیل این که الگوی مصرف مردم پس از چند سال تغییر می‌کند، سال پایه نیز معمولا هر 5 یا 10 سال یک بار عوض می‌شود. در این گزارش، از داده‌های تورمی مرکز آمار استفاده شده است.
مرکز آمار تورم را از ابتدای سال 1402 با سال پایه 1400 محاسبه و منتشر کرده است. سال پایه در ارقام مربوط به سال 1401 و 1402، سال 95 است. در سال پایه، شاخص قیمت همه اجناس داخل سبد، 100 در نظر گرفته می‌شود. سپس با گذر هر ماه، تغییرات قیمت نسبت به همان شاخص سنجیده می‌شود. برای مثال، اگر در ماه دوم شاخص قیمت یک کالا به 120 برسد نشان می‌دهد که این کالا 20 درصد گران‌تر شده است. این نرخ، همان تورم ماهانه است.
خوراکی‌ها، عامل تب تورم فقرا در 1401
اگر تمام خانوارهای کشور بر اساس سطح هزینه‌ای که دارند از کم به زیاد مرتب شده و هر 10 درصد آن‌ها در یک گروه گذاشته شود، دهک هزینه‌ای به دست می‌آید. بر این اساس، دهک اول شامل 10 درصد از فقیرترین و دهک دهم شامل 10 درصد از ثروتمندترین خانوارهای کشور است.
طبق داده‌های مرکز آمار، تورم ماهانه دهک اول در آذر 1400 طبق سال پایه سال 95 برابر با 1.6 درصد بوده است. 60.4 درصد از این نرخ به واسطه تورم خوراکی‌ها و 39.6 درصد آن متاثر از تورم غیرخوراکی‌ها بوده است. در ماه‌های بهمن و اسفند همان سال نیز سهم خوراکی‌ها از تورم ماهانه این دهک بیش‌تر از غیرخوراکی‌ها بوده به طوری که در بهمن خوراکی‌ها سهم 83.5 درصدی از تورم این دهک را به نام خود ثبت کرده‌اند.
در سال 1401 نیز عمدتا افزایش قیمت خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات باعث بالارفتن تورم دهک اول شده است. سهم این اقلام از تورم ماهانه این خانوارها در فروردین 1401 نزدیک به 80 درصد بوده است. این سهم در خرداد همان سال با یک جهش به بیش از 90 درصد می‌رسد.
به بیان دقیق‌تر، در خرداد 1401، تورم ماهانه دهک اول به 19.5 درصد جهش کرد در حالی که این نرخ در 6 ماه قبل همواره زیر 4 درصد بوده است. بعلاوه، کالاهای خوراکی دهک اول در این ماه تورم 31 درصدی را تجربه کرد. بر این اساس، سهم کالاهای خوراکی از تورم ماهانه دهک اول به 90.5 درصد رسید.
به نظر می‌رسد علت این جهش تورمی، اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی باشد. دولت سیزدهم برای مقابله با آثار فسادزای تخصیص این ارز اقدام به توقف توزیع آن میان واردکنندگان کرد. به همین دلیل، کالاها و به خصوص کالاهای اساسی دچار افزایش قیمت شدند.
علت اثرگذاری بیش‌تر تورم کالاهای خوراکی روی تورم دهک اول این است که این خانوارها سطح درآمد کمی دارند و بخش عمده درآمد آن‌ها صرف تامین نیازهای غذایی و خرید خوراکی می‌شود. به همین دلیل، بالا رفتن قیمت خوراکی‌ها بیش‌تر روی بالا رفتن تورم این دهک اثر می‌گذارد.
تاثیرپذیری تورم فقرا در سال 1402 از کالاهای غیرخوراکی
با این که در سال 1401 تورم فقیرترین خانوارها بیش‌تر از سمت خوراکی‌ها بالا می‌رفت، در سال 1402 این رویه معکوس می‌شود. به بیان دقیق‌تر، شواهد آماری حاکی از آن است که از ابتدای سال 1402 تا آبان ماه همواره سهم غیرخوراکی‌ها از تورم ماهانه دهک اول بالاتر از سهم خوراکی‌ها بوده است.
به گزارش اکوایران، غیرخوراکی‌ها در اردیبهشت سال جاری 47.6 درصد، در تیر 72.1 درصد و در مهر 89.2 درصد در ایجاد تورم ماهانه دهک اول نقش داشته‌اند. البته این نرخ از آبان رو به کاهش گذاشته به طوری که سهم غیرخوراکی‌ها از تورم این دهک در آبان 98.7 درصد و در آذر 34.6 درصد برآورد شده است. به بیان دیگر، در آذر سال جاری دوباره کالاهای خوراکی هسته تورمی دهک اول بوده‌اند.