کسب‌وکارهای خانوادگی، ستون فقرات قدرت اقتصادی و جامعه مدرن هستند. به‌عنوان اقتصاد نمره یک جهان در بخش صنعت، بیش از ۹۰‌درصد از کسب‌وکارهای آلمانی توسط خانواده‌ها اداره می‌شوند. به‌ندرت هیچ کشور دیگری دارای چنین پایه قوی برای کارآفرینان است...

در هند، ژاپن، آمریکا و در بسیاری از کشورهای صنعتی این خانواده‏‏‏‏‌ها هستند که با دست به‌دست‌کردن قدرت اداره یک بنگاه دانش و اراده تداوم تولید و رشد اقتصادی را از نسلی به نسل بعد منتقل می‌کنند.
در باب اهمیت بنگاه‌های صنعتی خانوادگی گرچه کم صحبت شده اما تقریبا شمار زیادی از مردم با خانواده‌‌‌‌‌های صنعتی مشهور در شرکت‌هایی نظیر پژو، فورد، تویوتا، سامسونگ و... آشنا هستند. نقطه ابهام اما اهمیت حضور خانواده‌‌‌‌‌ها در فضای معدن به شکل پایدار و در بلندمدت است. خانواده‌‌‌‌‌های معدن‌کار مشهور دست‌‌‌‌‌کم از دو مسیر تحول را به شریان‌‌‌‌‌های اقتصاد در اقصی‌نقاط جهان تزریق کرده‌‌‌‌‌اند. از یک‌سو، معدن‌کاری به‌عنوان سنگ‌بنای هر تولید صنعتی فضایی بسیار باثبات و مناسب برای سرمایه‌گذاری و کسب درآمد ایجاد می‌کند که همین عامل سبب اداره کسب‌وکار معدن در بسیاری از مناطق جهان به شکل خانوادگی شده‌است. مثال‌های بسیاری از کسب‌وکارهای معدنی خانوادگی در ایران، استرالیا، چین، کانادا، مکزیک، شیلی، هند و برزیل وجود دارد که این ادعا را تایید می‌کند و در صدر آنها خانواده تاتا در هند قرار دارد. از دیگر سو، کسب‌وکار معدنی به‌عنوان حلقه نخست زنجیره ارزش صنعتی این توانایی را به مدیران معدنی می‌دهد تا به سمت تکمیل زنجیره و حتی ورود به زنجیره‌‌‌‌‌های جدید حرکت کنند. این گام در بسیاری از مواقع موجبات توسعه صنعتی را در یک منطقه یا کشور ایجاد‌کرده است. برای نمونه ورود گسترده کاشفان نفت به استخراج طلای سیاه در آمریکا سبب توسعه صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی در این کشور و تحول صنعتی آمریکا شد.
معدن‌کاران چینی علاقه‌مند به فلزات کمیاب و حساس نظیر لیتیوم، گلیوم و ژرمانیوم هم که عمدتا چینی هستند، با خلاقیتی که به خرج داده‌اند چین را در آستانه رهبری اقتصادی و صنعتی جهان در عصر گذار انرژی قرار داده‌اند. امروز همین تحول باعث‌شده تا حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری به جانب خطوط تولید و کارخانه‌های ساخت باتری، تراشه و چیپ در چین و شرق آسیا سرازیر شود، بنابراین وجود یک بخش معدنی قوی و مزین به خانواده‌‌‌‌‌های معدن‌کار که به شکل بادوام و طولانی به این صنعت ورود کرده‌اند، منافع بسیاری برای کشورها و مناطق به‌همراه می‌آورد. مروری بر تاریخچه توسعه در دو قاره اروپا و آسیا نشان می‌دهد معدن نقش مهمی در خارج‌کردن جوامع این دو قاره از فقر و توانمندسازی آنها برای خلق‌ثروت ایفا کرده‌است.
 براین مبنا ردپای معدن در هر پروژه توسعه‌ملی و منطقه‌ای عیان و مبرهن است. جالب اینکه در این توسعه معدنی، ردپای خانواده‌‌‌‌‌های معدن‌کار که نسل به نسل این کسب‌وکار را توسعه داده‌اند، پیداست. در هند که تقریبا تا پایان نیمه اول قرن ۲۰ دولتی نداشت و مستعمره انگلستان بود، فضای باز اقتصادی موجب شد تا خانواده تاتا به سرکردگی جمشید جی تاتا از تجارت پنبه به ساخت فولاد روی بیاورند و تحولی را رقم بزنند که امروز یکی از پایه‌‌‌‌‌های اصلی توسعه اقتصادی در هندوستان است. گروه تاتا که کار خود را از دادوستد پنبه و پارچه آغاز کرده‌بود، درست همانند میتسوبیشی در ژاپن، گروه پوهانگ در کره‌جنوبی یا گروه‌های مولر یا پریم در آلمان، تاتا نیز وقتی از سطح اولیه تجارت خود گذشت و کمی رشد کرد، به فکر توسعه کسب‌وکار خود در حوزه معدن افتاد و همین باعث شد تا تحول بزرگی را رقم بزند. برای نمونه خانواده مولر کار خود در حوزه تولیدات معدنی و ساخت و تجارت مس را از نیمه دوم قرن۱۸ آغاز کرد و پایه‌‌‌‌‌ای برای ساخت یک بنگاه بین‌المللی و پایدار ساخت. مولر که امروز تجارت دباغی، ساخت قطعه و ماشین‌آلات آن شهرت جهانی دارد، ثروت عظیم امروز خود را مدیون دست به‌دست‌شدن این بنگاه معدنی در طول حدود ۲۵۰سال ‌بین ۸‌نسل از اعضای خانواده می‌‌‌‌‌داند. خانواده تاتا نیز که امروز بنگاهی جهانی است، از تولید پنبه و تجارت پارچه به ساخت خودرو یا طراحی تراشه‌‌‌‌‌های بسیار پیشرفته نائل آمده‌است.
تاتا به لطف ساختار خانوادگی، تکیه بر پایه معدنی و ورود گسترده به بازارهای بین‌المللی توانسته به تنهایی ۴‌درصد از تولید ناخالص داخلی سالانه اقتصاد هند را به خود اختصاص دهد. این شرکت سالانه ۲.۲۵درصد از کل مالیات سالانه اقتصاد هندوستان را پرداخت می‌کند که بزرگترین میزان ممکن در بین همه گروه‌های اقتصاد و شرکت‌های صنعتی است. این میزان از پرداخت مالیات تقریبا‌برابر با کل مالیات‌‌‌‌‌های جمع‌‌‌‌‌آوری شده توسط ایالت‌‌‌‌‌های آسام، هیماچال پرادش، گوا و اودیشا در سال‌۲۰۱۸ است. گروه تاتا از زمان فوت جمشید تاتا تا امروز بیش از ۹نسل مختلف را بر سر این کسب‌وکار خانوادگی دیده که این بین نقش راتا تاتا و جهانگیر تاتا درخشان‌‌‌‌‌تر است. درمیان دیگر خانواده‌‌‌‌‌ها نیزردپای معدن به عینه دیده می‌شود. خانواده ایوازاکی مالک گروه میتسوبیشی یکی از مشهورترین بنگاه‌های ژاپن است که از سال‌۱۸۷۰ کار خود را با کشتیرانی و تولید موتور قایق آغاز کرد، اما بعدها و به لطف توسعه صنعت فولاد و عایدی بزرگ ناشی از این حوزه بود که توانست به ساخت خودرو، هواپیما، موتور و قطعه نائل آید. میتسوبیشی که در نتیجه تحولات سیاسی فضای پس از جنگ‌جهانی دوم چندپاره شد یکی از نخستین گروه‌های موزون در شرق آسیا بود که روی تجارت معدن و توسعه صنایع معدنی متمرکز گشت و پایه‌‌‌‌‌گذار تولید فولاد در ژاپن شد. این صنعت گرچه امروز نام و نشان چندانی در صنعت فولاد ژاپن ندارد اما در نتیجه یادگیری و سرریز ناشی از تولید انبوه فولاد، شرکت‌هایی نظیر نیپون و جی‌‌‌‌‌اس‌‌‌‌‌دبلیو (Japan Steel Works) سربرآورده‌‌‌‌‌اند که سرآمد تولید فولاد هستند.
قدرت خانواده ثروتمند کویل در کانادا عمدتا به واسطه مالکیت بر گروه معدنی تک (Teck Resources Limited) است که توانسته در طول شصت سال‌حجم عظیمی از شغل، ثروت و تجارت را در این اقتصاد بزرگ آمریکای‌شمالی ایجاد کند. توانایی بالای تک برای تغییر مسیر از تولید زغال‌سنگ به شکل انبوه به کاوش و استخراج و فرآوری مس به لطف دارایی چشمگیر چند ده‌میلیاردی و توسعه توانمندی‌هایی است که در بخش لجستیک در این شرکت ایجادشده و رسوب کرده‌است. کانادا هم به مدد چنین شرکت‌هایی می‌تواند ادعا کند در زمینه تحول اقتصاد سبز گام‌های بلندی برداشته و فضا را برای یک رشته نوآوری مبتنی بر تغییر ساختار تولید صنعتی مبتنی بر انقلاب دیجیتال و کربن‌‌‌‌‌زدایی آماده کرده‌است. بنابراین موضوع حضور خانواده‌‌‌‌‌های معدن‌کار در اقتصادهای قدرتمند از جهات بسیاری مهم است. کارهای بزرگ معمولا به‌دست خبره‌‌‌‌‌ترین و با صلاحیت‌‌‌‌‌ترین افراد یا گروه‌ها انجام می‎شود. در اقتصاد بنگاه‌های خانوادگی باسابقه قلب تپنده تحول اقتصادی هستند و معدن نیز از این موهبت بهره بسیاری برده است. گروه چندملیتی آرسلور میتال مصداق‌بارز اثر کسب‌وکارهای خانوادگی بر بخش معدن است. گروهی که در ادامه به تفصیل درباره آن سخن خواهیم گفت.
از میراث پدری تا ظهور لاکشمی
کمتر کسی است که بداند خانواده هندی میتال که اکنون در انگلستان سکنی دارند، کسب‌وکار خود را در اندونزی پایه‌‌‌‌‌گذاری کرده و در هند به اوج خود رساندند و حالا در قالب یک بنگاه چندملیتی سهام خود را در بورس‌های مختلف آسیایی، اروپایی و آمریکا عرضه می‌کنند و دفتر مرکزی خود را در لوکزامبورگ دایر کرده‌‌‌‌‌اند.  گروه میتال که هم‌‌‌‌‌اینک در سال‌حدود 100‌میلیون ‌تن فولاد تولید می‌کند، بزرگترین سازنده فولاد جهان به‌شمار رفته و در کشورهای مختلفی از جمله آمریکا، هند و چین کارخانه تولید فولاد دارد. هلدینگ میتال که در زمینه فولادسازی و فعالیت‌های معدنی حدود نیم قرن تجربه دارد، در دو حوزه مورد اشاره تجارت بزرگی را در جهان شکل داده و در مناطقی نظیر نفتا، اروپا، برزیل، استرالیا و...، به‌کار در حوزه معدن و مشغول است.
در منطقه نفتا فعالیت‌های میتال متشکل از سبد محصولات فولادی مسطح مانند اسلب، کلاف نورد گرم، کلاف نورد سرد، فولاد روکش شده و ورق است. این شرکت در قاره اروپا به تولید نورد گرم، کلاف نورد سرد، محصولات روکش‌‌‌‌‌دار، ورق قلع، ورق معمول و دال مشغول است. در برزیل نیز تولیدات این شرکت شامل میلگرد، سیم، میله، شمش، کلاف و ورق است. در برخی دیگر از مناطق جهان نیز میتال ترکیبی از محصولات تخت، بلند و لوله‌‌‌‌‌ای را تولید می‌کند. این برند در مکزیک به خرید بزرگترین سازنده فولاد این کشور اقدام و این صنعت را در این کشور متحول کرد. در لیبریا (در قاره آفریقا) نیز ورود میتال با موفقیت بسیاری همراه بود و به تولید سنگ‌آهن در ابعاد انبوه در این منطقه منجر شد. البته نقطه اوج کار میتال ادغام با گروه آرسلور در سال‌2006 و پایه‌‌‌‌‌گذاری بزرگترین هلدینگ فولادی جهان است. امروزه این هلدینگ خانوادگی به رهبری آدیتیا میتال (Aditya Mittal) بر بخش معدن بر عملیات فولاد و توسعه زنجیره متمرکز است. در بخش دیگر نیز رویکرد میتال نشان‌دهنده ارائه خدمات شرکتی، فعالیت‌های مالی، حمل‌ونقل و تدارکات است.
به این ترتیب میتال در دامنه کثیری از معدن و صنایع معدنی فعال بوده و طبق برخی تخمین‌‌‌‌‌ها حدود 150‌هزار نفر کارگر دارد. این شرکت با برخورداری از حدود 95میلیارد دلار تاسیسات در بخش فولاد و درآمد 79.5‌میلیارد دلاری از این صنعت در سال‌2023، سودی 9‌میلیارد دلاری در این بخش کسب کرده که عدد قابل توجهی است.
هدف بزرگ گروه میتال
خانواده میتال ارزش‌های مشخصی را در کسب‌وکار خود جاری کرده‌‌‌‌‌اند. لاکشمی میتال؛ موسس این گروه اخیرا مصاحبه‌‌‌‌‌ای داشته و در پاسخ به این پرسش بنیادین که هدف غایی میتال چیست، گفته است: ما با روحیه کارآفرینی و اشتیاق به تعالی و پیشرفت، شرکت را هدایت می‌کنیم. ما در میتال به جسارت پاداش می‌دهیم، برای کنجکاوی ارزش قائل هستیم و فرصت‌های رشد را در چالش‌های پیش‌‌‌‌‌رو مجموعه خود می‌بینیم. در عین‌حال هرگز راضی به ایستادن نیستیم، ما در سفری هستیم که هدف آن شکستن مرزهای معمول در صنعت فولاد است، به‌همین‌دلیل نیز میتال در پی پیوستن به جریان بزرگ گذار انرژی است.
ما اراده کرده‌‌‌‌‌ایم که ردپای کربن فولاد را کاهش ‌‌‌‌‌دهیم، راه‌‌‌‌‌های جدیدی برای ساختن ساختمان‌ها کشف ‌‌‌‌‌کنیم و از فناوری پیشرفته برای بهبود کارآیی فرآیند تولید فولاد استفاده ‌‌‌‌‌کنیم. ما در حال برنامه‌‌‌‌‌ریزی برای ارتقای مفاهیم بنیادین میتال در آینده هستیم. صنعت حمل‌ونقل محور کار ماست و ما در پی آن هستیم که خودروهای سواری آینده را از طریق یک برنامه مبتنی بر تلفن به‌دست متقاضیان برسانیم آن‌هم تنها با یک تماس، به شکلی کاملا ایمن و به‌موقع؛ در واقع رویای ما تحقق حمل‌ونقل هوشمند اما بدون راننده است که در آن وسیله نقلیه خودش رانندگی کند. با این باور که هیچ‌کس هرگز به پتانسیل کامل خود نمی‌رسد مگر اینکه با افراد مختلف و ایده‌های متفاوت روبه‌رو شود، ما بیش از 158‌هزار کارمند خود را تشویق می‌کنیم تا خود را به چالش بکشند تا بتوانند توسعه، رشد و پیشرفت را معنا کنند. ما برای این تعداد نیروی کار خود ایمنی و رفاه را به ارمغان آورده و از آنها تلاش برای پیشرفت بیشتر را تقاضا کرده‌‌‌‌‌ایم. در صنعت فولاد نیز ما از ابتدای همین دهه تلاشی جدی را آغاز کرده‌‌‌‌‌ایم. اجرای ابتکار عمل اقلیمی مورد‌توافق جهان با عنوان کربن‌صفر، در مجموعه میتال تحت‌عنوان «کربن هوشمند» در دست اقدام بوده و به موفقیت‌های بسیاری از سال‌2020 تاکنون منجر شده‌است. احداث چندین کارخانه در سراسر اروپا و آمریکای‌شمالی به خلق شبکه‌ای پاک و عظیم برای تولید فولاد در این منطقه منجر شده‌است.
برنامه‌های ما برای تاسیسات جدیدی که در تگزاس راه‌اندازی کرده‌‌‌‌‌ایم، نشان‌دهنده جهشی قابل توجه در کاهش تولید آلاینده در بزرگترین تولیدکننده فولاد جهان است. کارخانه آهن بریکت‌شده داغ (HBI) میتال واقع در تگزاس، ظرفیت تولید سالانه دو‌میلیون‌ تن فولاد را دارد و در عین‌حال به لطف استفاده از سیستم‌‌‌‌‌های انفجار پیشرفته، مصرف کمتر کک و کاهش ردپای کربن در این واحد صنعتی امکان‌پذیر شده‌است. به گفته مدیرعامل کنونی آرسلور میتال، جسارت در هسته مرکزی فرهنگ گروه قرار دارد، بنابراین طبیعی است که این مجموعه کسب‌وکارهایی را تشویق کند و به آنها پروبال بدهد که ویژگی‌هایی مدنظر را محقق کرده یا ارتقا دهند. به لطف گردآوردن تعدادی از بهترین افراد این صنعت آرسلورمیتال موفق شده در یک تلاش مشترک و بی‌وقفه نوآوری کرده و به فناوری فولادهای جدید دست‌یابد. این رویکرد که در سال‌2006 به سختی قابل‌تصور بود، عمدتا ناشی از فرهنگ سازمانی، مدیریت خانوادگی و نگاه ارزش‌‌‌‌‌آفرین بوده که به ایجاد یک محیط کاری امن برای کارکنان کمک کرده و نوآوری را به‌جزئی جدایی‌‌‌‌‌ناپذیر از آرسلورمیتال تبدیل‌کرده است.
سخن آخر
امروز گروه آرسلور میتال به‌عنوان یک بنگاه خانوادگی معدنی توانسته نه‌تنها در آسیا بدرخشد که به بازیگری بین‌المللی در صنعت فولاد تبدیل شده‌است. ارثیه خانواده میتال در حالی از سال‌1976 تا امروز به خلق صدها‌هزار فرصت شغلی در جهان بدل شده که امروز بعد از معدن و صنایع معدنی، خود را آماده ورود به حوزه انرژی، خودروسازی و خدمات مالی کرده و مبتنی بر انقلاب صنعتی چهارم برنامه‌های بسیاری برای متنوع‌‌‌‌‌ساتزی سبد تولیداتش دارد.