فعالان عرصه صنعت در حاشیه ایران اکسپو ۲۰۲۴، با اشاره به مشکلات و موانع رشد تولید در بنگاه‌‌‌های صادراتی از پتانسیل‌‌‌های صادراتی صنایع گفتند و اینکه نیازمند بازارهای جدید صادراتی هستیم. به اعتقاد فعالان این عرصه، با رونق صادرات بسیاری از مشکلات تولید در مسیر حل شدن قرار می‌گیرد...

اما به دلیل موانعی که بر سر راه تولید و صادرات وجود دارد و محدودیت‌های ناشی از تحریم، بسیاری از بازارهای صادراتی تولیدات داخلی را به رقبای منطقه‌‌‌ای واگذار کرده‌‌‌ایم. اعضای کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران در پنل تخصصی «توانمندی‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌های صنعتی کشور» بر ضرورت عبور از خام‌‌‌فروشی و پیش رفتن به سمت صادرات دانش‌‌‌بنیان و کالاهای با ارزش‌افزوده بیشتر تاکید کردند که ارزآوری بیشتری به دنبال دارد و علاوه بر سود ناشی از صادرات، تولید ناخالص داخلی را نیز افزایش می‌دهد. رئیس کمیسیون صنعت اتاق ایران در این نشست پیشنهاد کرد برای کاهش تاثیر تحریم‌‌‌ها و افزایش بهره‌‌‌وری، علاوه بر تدوین قوانین توسعه‌‌‌ای، جلوی خام‌‌‌فروشی گرفته شود. به گفته آنها با توقف خام‌فروشی، زنجیره ارزش در صنایع پایین‌دستی تقویت می‌شود.
پنل تخصصی «توانمندی‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌های صنعتی کشور» با حضور سخنرانان بخش خصوصی و بخش دولتی به همت کمیسیون صنعت اتاق ایران در حاشیه نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۴ برگزار شد. ابوالفضل روغنی‌‌‌گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران، به عنوان اولین سخنران این نشست، گفت: به دلیل استفاده گسترده تمامی صنایع از صنعت بسته‌‌‌بندی، این صنعت از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است. هرچند این صنعت یکی از ابزارهای سنجش شاخص‌‌‌های توسعه اقتصادی و صنعتی است؛ اما در سال گذشته وضعیت خوبی نداشت. از سوی دیگر، با وجود اینکه ایران پس از چین دومین کشوری است که توانست تولید کاغذ داشته باشد، امروزه جایگاه خوبی در این حوزه ندارد. سرانه مصرف کاغذ در ایران سالانه ۲۱کیلوگرم و در اروپا ۵۷کیلوگرم است. این عدد در کشورهای اسکاندیناوی و برخی کشورهای آمریکایی ۱۵۷کیلوگرم است. این اعداد نشان می‌دهد که تا رسیدن به شاخص‌‌‌های جهانی راه زیادی در پیش داریم.
وی ادامه داد: تولید کل جهانی کاغذ در حدود ۴۲۵میلیون تن است. این کاغذها تنها از درختان تولید نمی‌‌‌شوند و به وسیله ماشین‌‌‌آلات مختلف از مواد اولیه مختلف همچون خرده‌‌‌چوب‌‌‌های جنگلی و سنگ ساخته می‌‌‌شوند. در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ حدود ۷۰‌درصد این ۴۲۵میلیون تن کاغذ از چوب‌‌‌های جنگلی ساخته می‌‌‌شد؛ اما در حال حاضر خوشبختانه این رقم در حال تغییر است و کشورها در حال حرکت به سمت تولید کاغذ بازیافتی هستند. کاغذ می‌‌‌تواند تا هفت‌بار به چرخه تولید بازگردد.
رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران ادامه داد: بیشترین تولید کاغذ در دنیا به ترتیب در کشورهای چین با ۱۲۵میلیون تن، آمریکا با ۷۲میلیون تن، ژاپن با ۲۶میلیون تن و آلمان با ۲۳میلیون تن صورت می‌گیرد. در ایران رقم تولید کاغذ یک‌‌‌میلیون و ۶۰۰‌هزار تن است. آمار تولید کاغذ تحریر در دنیا حدود ۱۵۰میلیون تن بوده، اما با گسترش فضای دیجیتال مصرف کاغذ کاهش یافته و به ۵۰ تا ۷۰میلیون تن رسیده است.
روغنی‌گلپایگانی تاکید کرد: در ایران به دلیل سیاست‌‌‌های غلط و هدررفت منابع ارزی ۳۵۰‌هزار تن واردات کاغذ تحریر داشته‌‌‌ایم، اما می‌‌‌توان گفت نیاز واقعی کشور ۱۵۰‌هزار تن است که ۴۵‌هزار تن آن با آموزش‌‌‌وپرورش مرتبط است. این حجم از واردات بیهوده با ارز ۴۲۰۰تومانی انجام می‌‌‌شد که منابع ارزی را هدر می‌‌‌داد. ظرفیت تولید کاغذ در داخل کشور حدود ۱۹۰‌هزار تن است. حدود ۶سال پیش، چیزی در حدود ۱۲۰‌هزار تن مصرف کاغذ روزنامه داشتیم، اما در حال حاضر روزنامه‌‌‌ها در حال نابودی و در حال خارج شدن از چرخه هستند. در خصوص کاغذ بسته‌‌‌بندی، مجوز طراحی کارخانه کاغذ در کشور برای تولید ۳میلیون و ۲۰۰‌هزار تن وجود دارد.
وی ادامه داد: همان‌طور که گفته شد صنعت بسته‌‌‌بندی با رشد اقتصادی مرتبط است؛ ما دو سال پیش حدود ۹۵۰‌هزار تن مصرف کارتن داشته‌‌‌ایم، اما در حال حاضر ۷۵۰‌هزار تن مصرف داریم که نشان‌‌‌دهنده حال بد اقتصاد کشور است. پس از دوران کرونا، مصرف کاغذ بسته‌‌‌بندی و کاغذهای بهداشتی افزایش چشمگیری داشته است. تا سال ۹۳ کاغذ تحریر و کاغذ بسته‌‌‌بندی عمدتا به کشور وارد می‌‌‌شد، اما با تلاش بخش خصوصی الان صادرکننده کاغذ شده‌‌‌ایم. در حال حاضر یک‌‌‌میلیون و ۶۰۰‌هزار تن کاغذ بسته‌‌‌بندی داریم که می‌‌‌توانیم صادر کنیم. هنوز هم بخش عمده کاغذ از چوب تولید می‌شود و ما در شمال ایران ۲میلیون هکتار جنگل داریم. روسیه به‌عنوان بانک چوب دنیا، حدود ۸۰۰میلیون هکتار چوب در اختیار دارد. تقریبا تمامی کشورهای دنیا از روسیه واردات چوب انجام می‌دهند، اما در ایران این واردات وجود ندارد و این امری مشکل‌‌‌ساز است. تمام کشورهای دنیا در حال به سمت صنایع سلولزی حرکت هستند و در ایران نیز این صنایع رشد خوبی داشته‌‌‌اند.
پتانسیل صادرات ماشین‌آلات و تجهیزات
سید محمد موسوی، معاون صنایع ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان سخنران بعدی این نشست گفت: بخش خصوصی باید از همین امروز برای سال بعد برنامه‌‌‌ریزی کند. نمایشگاه امسال فرصت بسیار خوبی فراهم کرده است که با برطرف کردن مشکلات، شرایط در سال آینده بهتر خواهد شد. شرایط باید به‌‌‌گونه‌‌‌ای پیش برود که برای مثال بتوانیم بگوییم حاصل این نمایشگاه قرارداد ۲میلیارد دلاری بود. باید بتوانیم بازار کشورهایی مانند کشورهای آفریقایی را که نیاز به تجهیزات و ماشین‌‌‌آلات دارند در دست بگیریم.
وی ادامه داد: ارزش بازار تجهیزات پزشکی ایران ۳میلیارد دلار است و ۱۵۰۰شرکت فعال در تجهیزات پزشکی داریم. در حوزه نفت و گاز نیز پیشرفت‌‌‌های بسیاری داشته‌‌‌ایم. تنها در شهر عسلویه ۱۲۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داشته‌‌‌ایم و یک‌میلیارد مترمکعب در روز گاز تولید می‌‌‌کنیم که ۷۰‌درصد این فرآیند توسط ایرانی‌‌‌ها انجام می‌شود. موسوی افزود: توان خدمات فنی و مهندسی که در حال حاضر در کشور وجود دارد، آرزوی بسیاری از کشورها همچون ازبکستان است. در صادرات خدمات فنی و مهندسی از رقم ۱.۵میلیارد دلار به رقم ۴میلیارد دلار رسیده‌‌‌ایم. در حوزه ماشین‌‌‌آلات کشاورزی نیز با رشد ۴۰درصدی توانسته‌‌‌ایم، هم نیاز داخل را برآورده کنیم و هم صادرات داشته باشیم. از ۲۲‌هزار دستگاه تراکتور در سال به ۴۰‌هزار دستگاه تراکتور در سال رسیده‌‌‌ایم. در اسفند ۱۴۰۲ حدود ۳۹میلیون دلار صادرات تراکتور داشته‌‌‌ایم.
معاون وزیر صمت ادامه داد: امروزه، پتانسیل بالایی برای صادرات وجود دارد و کشورهای بسیاری خواهان تهاتر با ایران هستند. بسیاری از کشورهای آفریقایی به دلیل نداشتن ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات توان استفاده از منابع و معادن خود را ندارند و نیازمند واردات این ماشین‌‌‌آلات هستند. اکثر شرکت‌های ایرانی باید پس از تامین نیازهای داخلی به فکر صادرات باشند و این نمایشگاه با وجود تمام چالش‌‌‌ها فرصت خوبی را فراهم کرده است.
فرصت‌‌‌ها و تهدیدهای صنعت دارو
نریمان صدری، رئیس اتاق مشترک ایران و اتریش به عنوان یکی از سخنرانان این نشست گفت: ۱۰‌درصد از کل تولید ناخالص جهان، در حوزه سلامت هزینه می‌شود و ۲۰‌درصد کل این هزینه فقط در کشور آمریکا صرف می‌شود. چین و هند نیز به خاطر جمعیت زیاد، در رتبه‌‌‌های بعدی قرار دارند. تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۴۰۰میلیارد دلار است که کمتر از ۷‌درصد این عدد در حوزه سلامت خرج می‌شود. به‌‌‌طور کلی از میانگین کل دنیا پایین‌‌‌تر و از میانگین کشورهای در حال توسعه بالاتر هستیم. وی افزود: در حال حاضر، دولت ایران بخش بزرگی از بودجه را به بخش سلامت اختصاص داده است. در ایران تلاش شده است با ارزان کردن دارو، این صنعت کوچک نگه داشته شود. تقریبا ۴.۵میلیارد دلار ارزش صنعت دارویی ماست که نصف ارزش صنعت دارو در ترکیه است. به دلیل همین ارزانی، دورریز دارو نیز زیاد است و پزشکان در مقیاس زیاد دارو تجویز می‌کنند.
رئیس اتاق مشترک ایران و اتریش ادامه داد: جمعیت ایران در حال پیر شدن است و در سال‌های آتی با بیماری‌‌‌های بسیاری مواجه خواهیم شد و به‌‌‌تبع آن مصرف دارو و نیاز به خدمات بهداشتی و پزشکی نیز افزایش خواهد یافت. طبق تعاریف جدید پزشکی، سالمندی از ۸۰سال به بالا آغاز می‌شود و نیاز به داروهای این سنین به بزرگ شدن صنعت پزشکی خواهد انجامید. صدری گفت: عدم‌رشد اقتصادی کشور واقعیتی است که وجود دارد. کشورهایی مانند عربستان‌سعودی، ترکیه و مصر را که در منطقه جمعیتی قابل مقایسه با ایران دارند می‌‌‌توان در حوزه سلامت با ایران مقایسه کرد. در عربستان بودجه سلامت ۶۰‌هزار دلار است و هر سال برای هر فرد ۱۲۹۱دلار هزینه پزشکی و بهداشتی می‌کند.
وی ادامه داد: اگر شخصی بخواهد در ایران وارد صنعت پزشکی به‌‌‌خصوص صنعت دارو شود، با صنعتی روبه‌‌‌روست که قیمت‌ها در آن به‌‌‌شدت کنترل می‌‌‌شود. قیمت، تامین و نیاز دارو همگی تحت کنترل دولت است و قیمت دارو توسط دولت در پایین‌‌‌ترین حد جهانی نگه داشته شده است. همان‌طور که می‌‌‌دانید، ایران عضو سازمان WTO نیست و به همین دلیل امکان دست‌‌‌کاری در بازار دارو به‌‌‌راحتی وجود دارد. همچنین تولید دارو از روی نمونه‌‌‌های ساخته‌‌‌شده ساده‌‌‌تر است. ۸۵‌درصد کل دارو در ایران تولید و ۱۵‌درصد باقی‌مانده نیز وارد می‌شود.
صدری تاکید کرد: صنعت سلامت ایران فرصت‌‌‌های زیادی در اختیار دارد. نمایندگان شرکت‌های بزرگ دارویی دنیا در ایران شعبه داشته‌‌‌اند، اما اکنون به دلیل شرایط تحریمی می‌‌‌توان با بنکداران بزرگ بین‌المللی کار کرده و داروی موردنیاز را تامین کرد. فرصت دیگر، در اختیار گرفتن شرکت‌های کوچک و متوسط در سایر کشورهاست که از رده خارج شده‌‌‌اند، اما در ایران همچنان کارکرد دارند. در صنعت پلاسما نیز فرصت‌‌‌هایی برای ایران وجود دارد؛ زیرا ما جزو معدود کشورهایی هستیم که صنعت پلاسمای خصوصی داریم. به دلیل طبیعت چهارفصل و پوشش گیاهی مناسب ایران، صنعت داروهای گیاهی نیز می‌‌‌تواند فرصت‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌های خوبی ایجاد کند.
صنعت نساجی؛ خسته ولی پرپتانسیل
امین مقدم، عضو هیات‌‌‌رئیسه اتحادیه نساجی و پوشاک ایران نیز در این نشست گفت: حجم مالی صنعت نساجی در کل جهان ۱۹۰۰میلیارد در سال است که تقریبا حدود نیم‌‌‌درصد این رقم متعلق به ایران است. در سال گذشته وارداتی نزدیک به ۲.۲میلیارد دلار داشته‌‌‌ایم. این در حالی است که صادرات ما در حدود ۵۴۰ تا ۶۰۰میلیون دلار بوده است. از این ۶۰۰میلیون دلار، ۳۵۰میلیون دلار مربوط به صادرات فرش ماشینی و تنها ۶۰میلیون دلار مربوط به صادرات پوشاک بوده است. وی افزود: صادرات ترکیه در کل ۳۵میلیارد دلار است که ۱۸میلیارد دلار آن مربوط به پوشاک است. در ایران ۴۷‌هزار واحد صنعتی وجود دارد و تعداد ۵۵۰۰واحد با صنعت نساجی مرتبط هستند؛ اما در ترکیه ۲۴۰‌هزار واحد صنعتی وجود دارد که ۷۲هزار واحد در صنعت نساجی فعالیت می‌کنند.
عضو هیات‌‌‌رئیسه اتحادیه نساجی و پوشاک ایران ادامه داد: سبد خرید نساجی مردم کوچک ‌‌‌شده و انتظار می‌رود در سال آینده کوچک‌تر هم بشود. حدود ۸۵۰میلیون دلار پارچه وارد کشور شده است، در حالی که در داخل کشور توانمندی‌‌‌های بسیاری برای تولید پارچه وجود دارد.مقدم تاکید کرد: در کنار تمام این موارد، باید به نکات مثبت هم توجه کرد. در صنعت نساجی قابلیت‌‌‌های بسیار خوبی داریم و امیدواریم به زمانی برگردیم که پارچه ایران به کشورهای اروپایی صادر می‌‌‌شد. صنعت نساجی بزرگ‌ترین پتانسیل اشتغال‌زایی در میان سایر صنایع را دارد، به‌‌‌طوری‌‌‌که حداقل یک‌‌‌میلیون نفر در این صنعت مشغول به کار هستند. همچنین هزینه برپایی یک کارخانه نساجی متوسط در حدود یک‌‌‌پنجم هزینه برپایی کارخانه پتروشیمی است. نکته مثبت دیگر حمایت‌‌‌های مالی مناسبی است که از شرکت‌های دانش‌‌‌بنیان صورت می‌گیرد. قیمت هر کیلو پنبه در حدود ۹۰هزار تومان است که این پنبه وقتی به یک تیشرت با برند داخلی تبدیل می‌شود، در حدود یک‌‌‌میلیون تومان به فروش می‌رود و این نشان از ارزش‌‌‌افزوده بالای صنعت نساجی و پوشاک دارد.
صنعت برق در حال کوچک شدن است
علیرضا کلاهی‌‌‌ صمدی، رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران در ادامه این نشست گفت: صنعت برق جزو معدود صنایع ایرانی است که رقابت‌‌‌پذیر است. پیش از جدی شدن تحریم‌‌‌ها بخش عمده صادرات فنی و مهندسی کشور مربوط به صنعت برق بود. در بازار داخلی نیز به‌رغم تمامی سوءمدیریت‌‌‌ها، چراغ این صنعت همچنان روشن است. حتی در همین شرایط صادرات هم داریم. رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران ادامه داد: به‌جرات می‌‌‌توان گفت در صنعت برق سنتی فاصله ایران با تکنولوژی روز دنیا حدود ۵درصد بوده، اما در حوزه برق جدید همچون انرژی‌‌‌های سبز دچار عقب‌‌‌ماندگی شده‌‌‌ایم. از سال ۱۳۷۹ تاکنون هیچ پروژه نیروگاهی عمده‌‌‌ای در ایران توسط خارجی‌‌‌ها انجام ‌‌‌نشده است. این شرایط در کشورهای همسایه همچون ترکیه وجود ندارد و پیمانکاران بزرگ خارجی همچون زیمنس در این کشورها مشغول به کار هستند. با تمام این مشکلات صنایع برق توانسته است در خارج از کشور پروژه‌‌‌هایی را در دست بگیرد.
کلاهی‌‌‌ صمدی افزود: نیاز کشور عراق از الان تا پایان دهه آینده برای هر سال ۱۰میلیارد دلار است که اگر بتوانیم ۲۰درصد این نیاز را تامین کنیم، صادرات ما رونق پیدا خواهد کرد. تحریم باعث شده است فعالیت‌‌‌های بانکی و صدور ضمانت‌نامه مختل شود و صادرات چمدانی جای آن را گرفته است. پیشنهاد شخص بنده تدوین قوانین توسعه‌‌‌ای و منطقه‌‌‌ای مشترک است تا بتوانیم کمی از آثار تحریم‌‌‌ها را کاهش دهیم. به‌جرات می‌‌‌توانم ادعا کنم که توانمندی کشوری همچون ترکیه از ایران کمتر است و ما در به دست آوردن بازار کشورهای همسایه مانند عراق و ترکیه کوتاهی کرده‌‌‌ایم. اگر دور کشورمان یک دایره بکشیم تا شعاع ۲هزار کیلومتری بازار بسیار با ظرفیتی وجود دارد که باید از آن استفاده کنیم.
وی گفت: هند پیشرفت‌‌‌های چشمگیری در زمینه رشد اقتصادی داشته و از کشوری فقیر به کشوری متوسط تبدیل شده است. دسترسی به برق تا چند سال پیش در این کشور ۱.۵میلیارد نفری فقط ۴۵درصد بود. پروژه‌‌‌هایی که هند در زمینه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر انجام می‌دهد، بیش از کل ظرفیت تولید برق ایران است. تغییر سبد انرژی در تمامی کشورهای همسایه جنوبی ما و اروپای شرقی بحثی جدی است. بخشی از این فرآیند حرکت از سوخت‌‌‌های فسیلی به سمت برق تجدیدپذیر است. براساس آمارها، تغییر سبد انرژی از ۲۸درصد فعلی برق به بالای ۴۰درصد مستلزم ۲۰تریلیون یورو سرمایه‌گذاری است. متاسفانه بازار ما بازاری است که سرمایه‌گذاری وزارت نیرو در آن عملا به صفر رسیده است و روزبه‌‌‌روز در حال کوچک‌تر و محدود شدن است.
کلاهی‌صمدی ادامه داد: در حوزه تولید، بخش خصوصی اندکی سرمایه‌گذاری داشته است، اما در حوزه انتقال هیچ سرمایه‌گذاری وجود ندارد و در مسیر برعکس توسعه حرکت می‌‌‌کنیم. اگر نتوانیم با باز کردن بازارهای صادراتی روزنه امیدی ایجاد کنیم، همین یک صنعت توانمند هم از بین خواهد رفت. همچنین باید صادرات خام‌‌‌فروشی با کمترین ارزش‌‌‌افزوده را که به‌‌‌نوعی صادرات سنتی است فراموش کنیم و به سمت صادرات صنایع و خدماتی برویم که در داخل ارزش‌‌‌افزوده پیدا کرده و علاوه بر سود ناشی از صادرات، تولید ناخالص داخلی را بالا برده‌‌‌اند.