کارشناسان حاضر در میزگرد تخصصی «چالش‏‏‌ها و فرصت‏‏‌های صنایع فلزات غیرآهنی در ایران» در دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی‌‌‌، به بررسی مشکلات و فرصت‏‏‌های پیش‌روی حوزه‏‏ معدن پرداختند...

به باور کارشناسان، ایران به‌رغم اینکه رتبه‏‏ پنجم ذخایر معدنی جهان را به خود اختصاص داده است، جایگاه ویژه‏‏‌ای در میزان تولید و تجارت این بخش ندارد. بررسی‏‏‌ها نشان می‌دهد که اتخاذ سیاست‏‏‌های کوتاه‌مدت، تصدی‏‏‌گری دولتی و دخالت‏‏‌های غیرکارشناسی سیاستگذار و تصویب قوانینی در راستای محدودیت صادرات از مشکلات اصلی این بخش محسوب می‌شود و در سال گذشته صادرات بخش معدن تا ۶۰‌درصد کاهش داشته است.
مزیت نسبی کشور ما در حوزه معدن و صنایع معدنی، علاوه بر وجود ذخیره معدنی غنی، ذخیره انرژی است. به دلیل گرمایش کره زمین و رو به بحران رفتن مسائل زیست‌محیطی در جهان، اتحادیه اروپا با وضع قانون مالیات کربن (carbon tax)، سعی در کاهش استقبال از محصولاتی دارد که سوخت فسیلی زیادی مصرف می‌کنند. مالیات کربن مالیاتی است که بر انتشار کربن موردنیاز برای تولید کالاها و خدمات اخذ می‌شود. مالیات‌‌‌های کربن برای قابل مشاهده کردن هزینه‌‌‌های اجتماعی «پنهان» انتشار کربن است. در نتیجه تقاضای کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای کالاها و خدماتی که تولید گازهای گلخانه‌‌‌ای بالایی دارند کاهش خواهد یافت.
دولت تصدی‌‌‌گری را کنار بگذارد
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران و رئیس انجمن مس ایران، با اشاره به ذخیره‌‌ غنی معدنی کشور گفت: به‌رغم کم بودن اکتشافات جدید معادن، در کشور حدود ۵۵میلیون تن فلز محتوی داریم که این عدد، ۶‌درصد ذخیره‌‌ جهانی است.
به گفته‌‌ رئیس انجمن مس ایران، در حال حاضر در کشور حدود ۲۲میلیون تن فولاد تولید می‌شود و مطابق هدف‌‌‌گذاری انجام‌شده، در سال ۲۰۳۰، میزان تولید فولاد، به ۳۵میلیون تن خواهد رسید و از دیگر سو قیمت جهانی فولاد، در سال‌جاری افزایش ۵‌هزار دلاری داشته است.
این فعال بخش خصوصی معتقد است که در آینده باید تولید فولاد، با روش تولید سبز انجام شود؛ زیرا اگر این اتفاق صورت نگیرد، به دلیل محدودیت‌های تولید کربن (carbon tax) که از سوی اتحادیه اروپا تعریف شده است، کشورهای عضو این اتحادیه از خرید فولاد غیر‌سبز خودداری خواهند کرد.
شکوری افزود: در کشور نقشه‌‌ راهی تدوین نشده است و از دیگر سو تصمیم‌‌‌های ناگهانی نیز با عقلانیت اتخاذ نمی‌‌‌شوند.
چالش جدی‌‌‌ای که امروزه در داخل کشور وجود دارد و کمتر به آن پرداخته می‌شود، میزان برداشت از ذخایر معدنی است. شکوری در این باره گفت: در سایر کشورهای جهان، ۲ تا ۳‌درصد از ذخایر معدنی در چرخه تولید قرار می‌‌‌گیرد، ولی در کشور ما تمام منابع مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرد و محدودیتی در این خصوص وضع نشده است.
رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران معتقد است دولت کشور را گران اداره می‌کند و این موضوع به بسیاری از بخش‌‌‌ها آسیب وارد می‌کند. به باور رئیس انجمن مس ایران، دولت باید تصدی‌‌‌گری را کنار بگذارد و به تکالیف قانونی‌‌‌اش عمل کند.
همکاری فعالان صنفی بیشتر شود
فرشید سلطان‌‌‌زاده، مدیرعامل شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آرتوپات (مجری طرح جامع مس و طرح جامع طلا) در میزگرد تخصصی «چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های صنایع فلزات غیرآهنی در ایران» گفت: پیش‌بینی‌‌‌ها نشان می‌دهد در آینده به مس بیشتری نیاز خواهیم داشت و بهره‌‌‌برداری از مس نیز فرآیند دشواری محسوب می‌شود.
به گفته‌‌ این کارشناس حوزه‌‌ معدن، شاخص تولید مس در جهان، کاتد نیست و کشور ما باید به سمت تولید مس محتوی حرکت کند. به صورت متداول، در جهان از زمان اکتشاف معدن تا تولید کنسانتره ۱۷سال زمان می‌‌‌برد.
او افزود: در ایران چالش آب در صنعت نیز وجود دارد که نباید از آن غافل شد. طرح جامع مس تدوین شده است؛ اما سوال اینجاست که چرا به آن عمل نمی‌شود؟ در حال حاضر نهایت عملکرد سیاستگذار به ساخت کارخانه محدود شده است؛ اما این کارخانه‌‌‌سازی‌‌‌ها نیز بدون کارشناسی بوده و عملا بدون استفاده مانده است.
سلطان‌‌‌زاده در ادامه‌‌ سخنانش چنین جمع‌‌‌بندی کرد که دخالت‌‌‌های کارشناسی‌نشده‌‌ دولت در مسیر معدن و صنایع معدنی مانند سرعت‌‌‌گیری در مسیر توسعه عمل می‌کند و برای بهبود این شرایط، اصناف و فعالان می‌‌‌توانند همکاری بیشتری داشته باشند و هدف‌‌‌گذاری‌‌‌های موردنیاز بخش خود را پیش ببرند.
به گفته‌‌ او، باید زیرساخت‌‌‌‌‌‌ها، تامین مالی و مدیریتی به‌درستی ‌سنجیده و رفع شود تا به توسعه‌‌ جهانی نزدیک شویم.
ایران، رتبه‌‌‌دار ذخایر معدنی جهان
امید فلاح، مدیر مجتمع سرب و روی مهدی‌آباد در میزگرد تخصصی «چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های صنایع فلزات غیرآهنی در ایران» با اشاره به ارزش جهانی این مجتمع گفت: اکتشافات موجود در مجتمع مهدی‌‌‌آباد در سال ۱۳۲۹ شناسایی و حفاری شد؛ این مجموعه با داشتن ۱۷۰میلیون تن روی، دومین ذخیره‌‌ سرب و روی جهان است که ۷۰میلیون تن روی سولفیدی و ۱۰۰میلیون تن ذخیره‌‌ روی اکسیدی دارد.
به بیان او برنامه‌‌ دوساله‌ای برای احساس روی سولفیدی تدوین شده است و اگر این برنامه به‌درستی محقق شود، به هدف تولید ۴۰۰‌هزار تن کنسانتره سولفیدی در دو فاز خواهیم رسید.
مدیر مجتمع سرب و روی مهدی‌آباد بیان کرد: این مجتمع با داشتن ۸۰میلیون تن باریت، بالاترین ذخیره‌‌ باریت در جهان را دارد.
او افزود: استخراج روی در جهان ۱۳میلیون تن است، ولی ایران به‌رغم ذخیره‌‌ بالایی که دارد با تولید سالانه ۴۰۰‌هزار تن روی، ۳‌درصد از تولید جهان را تامین می‌کند. در بخش تولید سرب نیز، حدود ۱.۵‌درصد از سرب جهان در کشور ما تولید می‌شود.
فلاح گفت: توزیع نامتقارن سرب و روی در کشور نیز حائز اهمیت است و باید در استان‌‌‌هایی مانند زنجان که غنی هستند، ظرفیت‌‌‌های تولید بیشتر ایجاد کرد.
نبود زیرساخت‌‌‌ها؛ مشکل اساسی معادن
بهروز حاجی سلیمانی، مشاور علمی مجتمع سرب و روی مهدی‌آباد، نسبت تولید شمش روی به ذخایر جهانی در ایران را ۲.۲‌درصد اعلام کرد و گفت: تولید شمش روی در کشور ما، نسبت به ذخایر جهان ۵.۵‌درصد است.
این کارشناس حوزه‌‌ معدن بیان کرد: فرصت‌‌‌ها و نقاط قوت صنعت سرب و روی در کشور ما بسیار زیاد است که از این تعداد می‌‌‌توان به وجود ذخایر و اندیس‌‌‌های گسترده اکتشافی سرب و روی در کشور، خواص کاربردی ویژه و متنوع روی و رشد مصرف آن در جهان، وجود شرکت‌های بزرگ در زمینه‌‌ تولید سرب و روی در ایران، امکان وجود فلزات باارزش همچون نقره، سرب، نیکل، کادمیوم و... همراه با سنگ روی، وجود بازارهای منطقه‌‌‌ای قابل‌توجه برای شمش و محصولات پایین‌دستی روی از جمله گالوانیزه، آلیاژها و... اشاره کرد.
حاجی‌سلیمانی با اشاره به دلایل عدم‌استفاده از ظرفیت‌‌‌های موجود در صنایع سرب و روی در ایران گفت: ضعف تکنولوژی، استفاده از منابع سولفیدی و مواد معدنی کم‌عیار و با کیفیت ضعیف، کاهش عیار خاک تولیدی معادن و خوراک ورودی کارخانه‌‌‌ها و همچنین کمبود مواد اولیه و ناهمخوانی جغرافیایی معادن و کارخانه‌‌‌ها را می‌‌‌توان مهم‌ترین عواملی دانست که ایران، به‌رغم رتبه‌‌‌دار بودن در ذخیره‌‌‌های جهانی، نامی در بین پرچم‌‌‌داران تولید ندارد.
به باور این فعال بخش خصوصی، توسعه‌‌ نامتوازن زنجیره‌‌ تولید صنعت سرب و روی را می‌‌‌توان در چهار مرحله از زنجیره‌‌ تولید دانست. به گفته‌‌ او، نداشتن ‌توجه کافی به امر اکتشاف، پایین بودن نسبت استخراج ماده معدنی به ذخایر (معادل ۱.۸درصد)، ایجاد ظرفیت‌‌‌های مازاد فرآوری بدون توجه به نحوه تامین ماده اولیه و عدم‌توسعه کمی و کیفی ظرفیت‌‌‌های صنایع پایین‌دستی، چالش‌‌‌های موجود هستند که باید در جهت ارتقای آنها گام برداشت.
احداث واحدهای ذوب؛ راه برون‌رفت از شرایط فعلی
بهروز رحمتی، معاون توسعه صنعتی و کنترل تولید شرکت ملی صنایع مس ایران، در میزگرد تخصصی «چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های صنایع فلزات غیرآهنی در ایران» با اشاره به اینکه در روزهای گذشته قیمت مس با ۱۱۰۷دلار رکورد زد، آینده‌‌ صنعت مس را مثبت ارزیابی کرد.
او بیان کرد: ذخایر طبیعی ایران با ارزش ۲۵تریلیون دلار، رتبه‌‌ پنجم جهان را دارد. همچنین حفاری اکتشافی ایران با ۴۰۰‌هزار متر حفاری مغزه‌‌‌گیری بی‌‌‌سابقه بوده است.
به گفته‌‌ او، آمارها نشان می‌دهد که ایران، در رتبه‌‌‌بندی تولید مس محتوا در جهان، دارای رتبه‌‌ چهاردهم است.
رحمتی بیان کرد: عموما سه‌فاکتور مهم برای ارزیابی‌‌‌های فنی و اقتصادی توسعه صنعتی هر کشوری از اهمیت ویژه برخوردار است که شامل پتانسیل‌‌‌های معدنی کشور، اقتصادی بودن فرآیند براساس اقتصاد آزاد بین‌المللی و امکان تامین مالی اقتصادی طرح است.
او با تشریح این سه مورد گفت: در حوزه‌‌ پتانسیل‌‌‌های معدنی، ایران در حال حاضر با دارا بودن بیش از ۶۰میلیون تن مس محتوی حدود ۶‌درصد از ذخایر جهانی مس را در اختیار دارد، این در حالی است که سهم ایران از تولید بیش از ۲۵میلیون تنی مس تصفیه‌شده دنیا، در سال ۲۰۲۳، تنها حدود ۱.۲۵‌درصد است. در سنجش اقتصادی بودن فرآیند اقتصاد آزاد بین‌المللی، میانگین قیمت تمام‌شده دنیا برای فلز مس حدود ۳هزار دلار و قیمت فروش در حدود ۱۸سال گذشته، بیش از ۷هزار دلار بوده است. همچنین باید توجه کرد، شرایط هیچ‌کدام از سایر فلزات پایه و استراتژیک قابل مقایسه با فلز سرخ نیست. در موضوع امکان تامین مالی اقتصادی، میزان فروش شرکت ملی صنایع مس ایران در حدود ۱۸سال گذشته به طور متوسط سالانه بیش از ۲میلیارد دلار بوده که از این میزان، به‌رغم شرایط خاص کشور و بعضا تصمیمات خلق‌‌‌الساعه که سودآوری شرکت‌ها را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد (نرخ دستوری ارز ۴۲۰۰ریالی، افزایش حقوق و عوارض معدنی، وضع تعرفه‌‌‌های صادراتی و...) به طور متوسط بیش از ۴۱‌درصد سود خالص شرکت بوده است.
به عقیده‌‌ این فعال بخش خصوصی، با بررسی و مقایسه سه پارامتر مذکور برای فلزات مس، آلومینیوم، سرب، روی، فولاد و... می‌‌‌توان نتیجه‌‌‌گیری کرد که صنعت مس از بیشترین مزیت سرمایه‌گذاری و توسعه در کشور برخوردار است و در همین راستا، صنعت مس، اقتصادی‌‌‌ترین و استراتژیک‌ترین صنعت قرن بیست و یکم و موجب رونق سرمایه‌گذاران معدنی در دنیاست.
معاون توسعه صنعتی و کنترل تولید شرکت ملی صنایع مس ایران، با اشاره به فرآوری حدود ۶۰میلیون تن ماده معدنی در کشور شیلی گفت: در کارخانه تغلیظ معدن chuquicamada شیلی، ظرفیت ورودی خاک معدن ۶۰میلیون تن درسال است.
به گفته‌‌ رحمتی، شرایط TCIRC رایج در بازارهای بین‌المللی که به صورت میانگین طی چهاردهه اخیر (۱۹۸۲ تا ۲۰۲۴) در محدوده‌‌ حدود ۷۰.۷ در نوسان بوده، تعیین حداقل ظرفیت اقتصادی یک واحد ذوب مس و نوع تکنولوژی ذوب، از اهمیت فوق‌‌‌العاده‌‌‌ بالایی جهت ماندن در فضای رقابت بسیار تنگاتنگ اقتصادی جهان برخوردار است. برترین تکنولوژی اقتصادی برای ظرفیت‌‌‌های حدود ۲۰۰هزار تا کمتر از ۴۰۰‌هزار تن در دنیا، تکنولوژی‌‌‌های چینی است که ترکیبی از کوره ذوب DSB با کوره کنورتر  MTCیا SKS  هستند.
رحمتی افزود: این تکنولوژی‌‌‌ها بهترین گزینه برای ظرفیت‌‌‌های حدود ۳۰۰‌هزار تن (با تلورانس ۱۰۰‌هزار تن) در سال است.
این فعال حوزه‌‌ مس در پایان با ارائه‌‌ پیشنهادی برای برون‌رفت از شرایط چند دهه‌‌ گذشته گفت: احداث واحدهای ذوب با ظرفیت حدود ۶۰۰‌هزار تن در سال (ترجیحا در کنار سواحل خلیج‌فارس یا عمان براساس برنامه بودجه سال ۱۴۰۳ مبنی بر ممنوعیت برداشت آب از منابع متعارف) مهم‌ترین راه برون‌رفت واحدهای ذوب شرکت ملی صنایع مس ایران از شرایط فعلی و چند دهه گذشته است.
افت ۶۰ درصدی صادرات
حمید علاماتی، نایب‌رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران، در میزگرد تخصصی «چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های صنایع فلزات غیرآهنی در ایران» با اشاره به اینکه ایران دارای رتبه‌‌ ۵ و ۶ در ذخایر سرب و روی در جهان است و تمام ظرفیت‌‌‌های نصب‌شده در این بخش از سوی بخش خصوصی است، گفت: تا ۹۵‌درصد سرمایه‌گذاری‌‌‌های انجام‌شده در این بخش از سوی بخش خصوصی بوده است
او افزود: میزان صادرات در سال‌های اخیر افت داشته که در سال گذشته با افت ۶۰درصدی، توجه‌‌‌ها را به خود جلب کرده است.
این فعال بخش خصوصی معتقد است زیرساخت‌های مناسب از سوی بخش خصوصی نصب شده است و ذخایر معدنی غنی‌ای نیز در کشور وجود دارد؛ اما حلقه‌‌ مفقوده‌‌ رسیدن به توسعه، تجارت است. به عقیده او، وزارت صمت به عنوان متولی صنعت و معدن، قوانینی را تصویب می‌کند که منجر‌به اختلال در تجارت می‌شود.
او بیان کرد: شمش روی از سوی وزارت صمت و قانون‌گذار جزو مواد خام و نیمه‌خام شناخته می‌شود، در حالی که تا ۸۰‌درصد از روی جهان برای گالوانیزاسیون استفاده می‌شود و باید به همین صورت آنها را صادر کرد. به گفته‌‌ این فعال بخش خصوصی، مرگ صنعت، مرگ بخش خصوصی است. از سال ۱۳۹۷، مشکل ارزی تولیدکنندگان روی حل نشده است و فشارها بر بخش خصوصی روزافزون است.
چالش تامین مواد اولیه آلومینیوم
هوشنگ گودرزی، رئیس سندیکای آلومینیوم ایران در میزگرد تخصصی «چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های صنایع فلزات غیرآهنی در ایران» گفت: وضعیت فلز آلومینیوم در کشور با سایر فلزات متفاوت است؛ زیرا مواد اولیه آلومینیوم عمدتا وارداتی است. در داخل کشور ظرفیت تولید ۷۰۰‌هزار تن آلومینیوم داریم و در حال حاضر ۶۵۰‌هزار تن تولید می‌شود.
به گفته‌‌ رئیس سندیکای آلومینیوم ایران، چالش اصلی صنایع بالادستی آلومینیوم تامین مواد اولیه از خارج از کشور است و از ۳۰سال پیش، پیش‌بینی شد و برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های لازم نیز انجام شد و در کشور گینه، دولت، معدنی در این حوزه خریداری کرد. پس از خرید این معدن، دولت راه‌آهن آن منطقه را برداشت و معدن بدون استفاده ماند. پس از گفت‌‌‌و‌‌‌گوهای انجام‌شده، مسوولان این کشور پیشنهاد دادند ۵۰میلیون دلار دریافت کنند و معدنی نزدیک آب در اختیار کشور ما بگذارند که توسط وزیر وقت ایران پذیرفته نشد و چالش تامین مواد اولیه بخش آلومینیوم به قوت باقی ماند.
این فعال بخش خصوصی در انتها گفت: مزیت کشور ما در تولید آلومینیوم انرژی است؛ زیرا در جهان به آلومینیوم انرژی منجمد نیز می‌‌‌گویند که با شرایط داخلی و خارجی به نظر می‌رسد در این حوزه نیز با چالش روبه‌‌‌رو باشیم.