بانک مر‌‌‌کزی جمهوری اسلامی ایران در تارنمای خویش در بخش بانک‌‌‌ها و نهادهای پولی مجاز دو بانک را با صفت بانک غیردولتی قرض‌‌‌الحسنه معرفی کرده و فعالیت آنان را در حیطه عقد قرض‌‌‌الحسنه(پس‌انداز و جاری) مجاز شمرده است...

افتتاح حساب در آنها در قالب حساب قرض‌‌‌الحسنه ویژه، دریافت سکه طلا یا ارز با این شرط میسر است که هیچ‌‌‌گونه سودی به سپرده‌‌‌ها تعلق نگیرد. افتتاح هر نوع حساب سپرده دیگری در آنها ممنوع بوده و منابع بانک تنها به اعطای وام قرض‌‌‌الحسنه تخصیص می‌‌‌یابد و حداکثر نرخ کارمزد وام‌‌‌ها ۴ درصد است. سود (زیان) ناخالص شاخصه‌‌‌ای است که تجزیه‌‌‌و‌‌‌تحلیل آن نحوه تجهیز و تخصیص سپرده‌‌‌ها، منابع و بازده بانک‌‌‌ها را نمایان می‌‌‌سازد. مقصود از نگارش حاضر ممیزی همین سازه مهم در بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه مهرایران و رسالت و مقایسه‌‌‌ آنها با یکدیگر در دوره زمانی دو‌‌‌ساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ است. به‌‌‌علاوه در انتها به سود خالص بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه مزبور اشاراتی خواهد شد. در انتها بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که هرچند این دو بانک سهم کمتری از درآمدهای تسهیلات اعطایی، که یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی بانک‌هاست، دارند، اما همچنان توانسته‌‌‌اند سودآوری خود را حفظ کنند.
سود (زیان) ناخالص در بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه حاصل‌‌‌جمع چهار عامل است که عبارت از درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی، سود یا زیان سرمایه‌‌‌گذاری در سهام و سایر اوراق بهادار‌، درآمد سرمایه‌‌‌گذاری در اوراق بدهی و جایزه سپرده قانونی هستند. داده‌‌‌ها و اطلاعات به‌‌‌کار رفته در طول نوشتار بر‌‌‌گرفته از صورت‌‌‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده‌‌‌ بانک‌‌‌های کشور است و از این پس از بانک‌‌‌های کشور با نام‌‌‌های  شبکه بانکی، بانک‌‌‌ها یا شبکه هم یاد خواهد شد. مقادیر مربوط به هر نمایه از راست به چپ ابتدا متعلق به بانک قرض‌‌‌الحسنه رسالت و سپس منسوب به بانک قرض‌‌‌الحسنه مهرایران است. در خلال گزارش بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه رسالت و مهرایران به‌‌‌اختصار بانک رسالت و بانک مهرایران نامیده می‌‌‌شوند. بازبینی مولفه‌‌‌ سود (زیان) ناخالص احتیاج به سنجش عوامل متشکله دارد. کاوش‌‌‌ها حکایت می‌‌‌کنند سهم برآیند دو عامل درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی و درآمد سرمایه‌‌‌گذاری در اوراق بدهی در سبد درآمد ‌‌‌عملیاتی هر یک از دو بانک رسالت و مهرایران بالاتر از ۹۰ درصد است و به‌‌‌واسطه امتناع از طولانی شدن بحث فقط به کنکاش دو عامل نامبرده که بیشترین تاثیر را در معادله سود(زیان) ناخالص دارند اکتفا خواهد شد.
 درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی
متوسط درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه رسالت و مهرایران ۱۲۱۹۰ و ۵۴۹۱ میلیارد ریال بوده که سهم هرکدام در سبد شبکه  ۶ و ۲ درصد است. همچنین نسبت درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی به درآمد کل در بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه رسالت و مهرایران ۲۹ و ۶ درصد است. سهم درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی در سبد درآمد عملیاتی بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه رسالت و مهرایران ۴۴ و ۱۴ درصد است. مراتب بالا بیان می‌‌‌کند که بین دو بانک قرض‌‌‌الحسنه مورد مطالعه بانک رسالت در تحصیل درآمد اتکای فراوانی به درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی دارد. به‌‌‌عنوان نمونه درآمد مذکور در بانک رسالت به قدر۹۲درصد درآمد کارمزد بانک است. در بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه درآمد کارمزد علاوه بر کارمزد خدمات بانکی شامل کارمزد وام و وجه التزام وام‌‌‌ها هم می‌‌‌شود.
 درآمد سرمایه‌‌‌گذاری در اوراق بدهی
متوسط درآمد سرمایه‌‌‌گذاری در اوراق بدهی در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه رسالت و مهرایران ۱۴۰۱۴ و ۲۲۶۸۴ میلیارد ریال است که سهم آن در سبد درآمد کل بانک رسالت و مهرایران ۳۶ و ۳۴ درصد بوده که هر دو به‌‌‌طور معتنابهی بیشتر از میانگین شبکه هستند و گواه بر‌‌‌آن ‌‌‌است که هریک از دو بانک قرض‌‌‌الحسنه بیش از ثلث درآمد خود را از طریق سرمایه‌‌‌گذاری در اوراق بدهی کسب کرده‌‌‌اند. برای استنباط بهتر از حجم درآمد اوراق در بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه ذکر می‌‌‌شود که در بانک مهرایران متوسط درآمد سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی به‌‌‌اندازه ۶۲ درصد از درآمد کارمزد است و درآمد اوراق در بانک رسالت تا آنجا پیش ‌‌‌رفته که از درآمد کارمزد بانک سبقت گرفته و موید وابستگی بیشتر بانک رسالت به درآمد اوراق بدهی است.
 سود (زیان) ناخالص
متوسط سود (زیان) ناخالص بانک قرض‌‌‌الحسنه رسالت در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۲۷هزار میلیارد ریال و بانک قرض‌‌‌الحسنه مهرایران ۱۱ درصد بالاتر از بانک رسالت و بیش از ۳۰ هزارمیلیارد ریال است. سهم سود (زیان) ناخالص بانک قرض‌‌‌الحسنه رسالت در سبد سود (زیان) ناخالص بانک‌‌‌های کشور کمتر از ۲ درصد و سهم بانک مهرایران بیش از ۲ درصد بوده و به میانگین شبکه بانکی نزدیک‌‌‌تر است. رشد سود ناخالص بانک قرض‌‌‌الحسنه رسالت در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل کمتر از میانگین شبکه اما رشد سود ناخالص بانک قرض‌‌‌الحسنه مهرایران در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بالاتر از میانگین شبکه بوده و براساس گزاره‌‌‌های گفته‌‌شده موقعیت سود ناخالص بانک مهرایران در شبکه بهتر از وضعیت سود ناخالص بانک رسالت است. حال پس از ارزیابی سود ناخالص هنگام وارسی سود خالص بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه فرا‌‌‌‌می‌‌‌رسد.
 سود خالص
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط سود خالص بانک‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه رسالت و مهرایران ۱۵۷۵۶ و ۲۹۳۷۱ میلیارد ریال بوده که از متوسط سود ناخالص بانک‌‌‌های موصوف در دوره ارزیابی دوساله ۱۱۲۴۲ و ۶۸۲ میلیارد ریال کمتر هستند و به‌‌‌دیگر ‌‌‌سخن در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سود ناخالص بانک مهرایران با ۲ درصد کاهش به سود خالص رسیده ولی سود ناخالص بانک رسالت با ۴۲ درصد کاهش به سود خالص میل کرده که گویای عملکرد ناهمسان بانک رسالت نسبت به بانک مهرایران در فرآیند گذر از سود ناخالص به سود خالص است. افتراق و گسست ژرف بین سود ناخالص و سود خالص بانک رسالت تفسیر و تأویل را به‌‌‌سمت تبیین علت آن هدایت می‌‌‌کند و در‌‌‌نظر است درآمد و هزینه‌‌‌هایی که پس از سود ناخالص در بانک رسالت پدید آمده مرور شوند و به‌‌‌منظور جلوگیری از بسط گفتار صرفا اقلام عمده درآمد و هزینه تحت بررسی قرار می‌‌‌گیرند و در گام نخست به درآمدها و منحصرا به کارمزد و وجه‌‌‌التزام وام‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه بانک رسالت که ۸۰ درصد از درآمد کارمزد بانک را به‌وجود آورده پرداخته خواهد شد. در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط ‌‌‌کارمزد و وجه‌‌‌التزام وام‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه بانک رسالت ۱۰۷۴۵میلیارد ریال بوده و برای ارزیابی این شاخص باید به دو پایه‌‌‌ مرتبط با آن یعنی  تسهیلات اعطایی و سپرده‌‌‌های بانک توجه ‌‌‌شود.
 تسهیلات اعطایی بانک رسالت
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط  تسهیلات اعطایی بانک قرض‌‌‌الحسنه رسالت بیش از ۴۸ همت بوده و عملکردی پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه و بانک مهرایران را نمایش می‌‌‌دهد. درضمن نسبت آن به متوسط سپرده‌‌‌های بانک ۶۵ درصد است و کارکردی پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه و میزان متعارف را به منصه ‌‌‌ظهور رسانده درصورتی‌‌‌که شناسه اخیرالذکر در بانک قرض‌‌‌الحسنه مهرایران ۸۰ درصد و نزدیک‌‌‌ به میانگین شبکه است. انطباق هرچه بیشتر معیار  نسبت تسهیلات به سپرده با ‌‌‌میزان متعارف به‌‌‌نوعی بهره‌‌‌گیری مناسب‌‌‌تر از سپرده‌‌‌ها را آشکار می‌‌‌کند و از این‌‌‌رو بانک مهرایران از تجهیز سپرده‌‌‌ها نسبت به بانک رسالت افزون‌‌‌تر بهره برده که پیامد آن در درآمد کارمزد و وجه التزام وام‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه خودنمایی می‌‌‌کند.
 سپرده‌‌‌های مشتریان بانک رسالت
سپرده‌‌‌های مشتریان بانک قرض‌‌‌الحسنه رسالت شامل سپرده‌‌‌های دیداری، پس‌‌‌انداز و مشابه مشتریان حقیقی و حقوقی بوده که در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمی بیش از ۷۲ همت است که یک‌‌‌ درصد از سبد متوسط سپرده‌‌‌های مشتریان بانک‌‌‌های کشور را به خود اختصاص داده و در افزایش سبد متوسط سپرده‌‌‌های شبکه بانکی در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ دو درصد نقش ایفا کرده است. مقدار همگی این نما‌‌‌ها پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه و بانک مهرایران هستند. اکنون نوبت به تحقیق درباره قلم اصلی در هزینه‌‌‌های پس از احصای سودناخالص بانک‌رسالت می‌‌‌رسد.
 هزینه اداری ‌‌‌و ‌‌‌عمومی بانک رسالت
به گزارش دنیای اقتصاد،در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ قلم عمده هزینه پس از ثبت سود ناخالص در بانک رسالت هزینه‌‌‌های اداری ‌‌‌و ‌‌‌عمومی با متوسط ۱۶۶۶۳ میلیارد ریال بوده که از مقدار بعضی بانک‌‌‌های غیردولتی مشابه بیشتر است و حتی در قیاس نرمالایز با بانک قرض‌‌‌الحسنه مهرایران بالاتر است. از جست‌‌‌و‌‌‌جوهای فوق مشخص است بانک رسالت در تقویت درآمدها و تضعیف هزینه‌‌‌ها در‌‌‌حد بانک مهرایران کامیاب نبوده و بدین سبب به‌‌‌رغم آنکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سود ناخالص بانک مهرایران ۱۱ درصد از سود ناخالص بانک رسالت بیشتر بوده منتها نهایتا سودخالص بانک مهرایران ۸۶ درصد بالاتر از سود خالص بانک رسالت شده است. البته از نظر دور نمانده که در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سرمایه بانک رسالت چند مرتبه کمتر از سرمایه بانک مهرایران است. یقینا بانک رسالت اقدامات شایسته‌‌‌ای در راه مستحکم‌‌‌سازی بنیان‌‌‌های موثر جهت ارتقای سودخالص را به‌‌‌انجام رسانده و قطعا بانک مهرایران نیز کماکان متعهد به حفظ استمرار روند صعودی بانک بوده و حتما نتایج مثبت ارزنده به‌دست آمده در صورت‌های مالی حسابرسی‌شده ۱۴۰۲ هر دو بانک به‌‌‌رویت ذی‌‌‌نفعان خواهد رسید.