همه‌گیری ویروس کرونا آسیب بسیاری به صنعت گردشگری ایران و جهان وارد کرد، اما برخی از کشورها توانستند بار دیگر رونق را به این صنعت برگردانند. گردشگری ایران اما به گواه آمارها، هنوز نتوانسته است به دوران قبل از کرونا برگردد...

با وجود رشد تاسیسات گردشگری، همچنان نبض گردشگری ایران ضعیف می‌زند. فرخ میرشاهزاده، کارشناس صنعت گردشگری می‌گوید: «افزایش صدور پروانه بهره‌برداری تاسیسات گردشگری، آمارسازی و در برخی موارد به دلیل فرصت‌طلبی سرمایه‌گذاران است.»
ایران پتانسیل جذب گردشگران زیادی را دارد، اما از یک سو مشکلات اقتصادی مردم و از سوی دیگر مشکلات زیرساختی مانع بزرگی برای رشد صنعت گردشگری است. همه‌گیری ویروس کرونا آسیب بسیاری به صنعت گردشگری ایران و جهان وارد کرد، اما برخی از کشورها توانستند بار دیگر رونق را به این صنعت برگردانند. گردشگری ایران اما به گواه آمارها، هنوز نتوانسته است به دوران قبل از کرونا برگردد. فرخ میرشاهزاده، کارشناس حوزه گردشگری می‌گوید ایران به دلیل تنش‌های منطقه و اتفاقات سیاسی مقصد جذابی برای گردشگران خارجی به حساب نمی‌آید.
رشد و توسعه تاسیسات گردشگری می‌تواند نقش به‌سزایی در صنعت گردشگری داخلی و خارجی هر کشوری ایفا کند. بنا بر آمارهایی که اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرد، میانگین رشد تاسیسات گردشگری ایران از سال 1395 تا 1402 تنها 9.5 درصد بود. بر این اساس، رشد تاسیسات گردشگری در سال 1400 نسبت به سال گذشته خود 6.4 درصد و در سال 1401 نسبت سال 1400 به 6 درصد رشد رسید. اما میزان رشد تاسیسات گردشگری سال 1402 نسبت به سال گذشته خود بیش از 10 درصد ثبت شده است.
البته نتیجه رشد تاسیسات گردشگری لزوما رفاه گردشگران نیست و باید وضعیت خدمات این تاسیسات هم در نظر گرفته شود. فرخ میرشاهزاده، کارشناس حوزه گردشگری، در گفتگو با اکوایران می‌گوید: «گردشگری یکی از صنایع درآمدزا، مولد، اشتغال‌آفرین و نشاط‌آفرین یک کشور محسوب می‌شود، اما نگاه مسئولان و سیاست‌گذاران به صنعت گردشگری ایران آنگونه که باید نبوده و نتوانستیم جایگاه خود را در صنعت گردشگری حفظ کنیم.»
او با اشاره به آسیب‌های کرونا به صنعت گردشگری توضیح می‌دهد: « گردشگری جزء صنایع ترسوی ایران به حساب می‌آید و با هر اتفاق کوچکی یا پدیده طبیعی نامتعارفی این صنعت متزلزل می‌شود. برای مثال در دوران کرونا صنعت گردشگری بیشترین آسیب را متحمل شد و نتوانست جایگاه خود را در بازار حفظ کند. درنتیجه زیان زیادی به فعالان عرصه گردشگری وارد شد.»
رشد تاسیسات گردشگری در کرونا، آمارسازی یا واقعیت؟
تصور می‌شد که در سال‌های همه‌گیری ویروس کرونا با توجه به محدودیت‌های ترددی، رشد بهره‌برداری تاسیسات گردشگری نیز متوقف شده باشد. اما اگر سال‌های 1399 تا 1401 را جزء سال‌هایی در نظر بگیریم که ویروس کرونا به صورت جدی در سطح کشور شیوع پیدا کرده بود، مشاهده می‌کنیم که بهره‌برداری از تاسیسات گردشگری نه‌تنها متوقف نشد، بلکه با افزایش قابل توجهی نیز همراه شد.
فرخ میرشاهزاده به این نکته اشاره می‌کند که بحث کرونا از اواخر سال 1398 به صورت جدی مطرح شد و تا سال 1401 هم در حوزه گردشگری ادامه داشت؛ چراکه در سال 1401 به‌رغم فروکش کردن موج کرونا، باز هم مردم از سفرهای تفریحی پرهیز می‌کردند و ریسک زیادی برای سفرهای بین شهری وجود داشت و عملا سال 1401 هم جزو سال‌های کرونایی برای فعالان حوزه گردشگری به حساب می‌آید.
به گفته او، در دوران کرونا سفر رفتن مردم متوقف نشد و در بیشتر مواقع نوع و سبک سفر تغییر کرد. یعنی افرادی که پیش از این به هتل‌ها مراجعه می‌کردند، در آن زمان به خانه‌های اجاره‌ای و خصوصی رفتند.
 افزایش 62 درصدی بوم‌گردی‌ها
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بیشترین رشد صدور پروانه بهره‌برداری تاسیسات گردشگری در همان سال‌های اوج همه‌گیری کرونا اتفاق افتاد. تعداد پروانه‌های صادرشده در سال 1401 بیش از 550 پروانه بیشتر از سال گذشته و به 997 پروانه رسیده بود. درحالی که این تعداد در سال 1402 به 465 پروانه کاهش یافت.
حالا سوال اینجاست که چرا باوجود محدودیت‌های کرونایی، به‌ویژه در سال 1401 تعداد پروانه‌های صادرشده برای تاسیسات گردشگری افزایش یافته است؟
میرشاهزاده در پاسخ به این سوال می‌گوید: «آمارسازی در حوزه صدور پروانه‌های گردشگری بسیار شایع است. هنگامی که می‌خواهیم بگوییم وضع چیزی خوب است، دست به آمارسازی کاذب در آن حوزه می‌زنیم. در این حوزه هم برای آمارسازی کاذب اقدام به صدور پروانه‌های جعلی کاغذی می‌کنند و با بیان آن اعداد و ارقام سعی در ارائه عملکرد مناسب دارند. اما سوال اصلی اینجاست که چه مقدار از آن پروانه‌های صادرشده منجر به درآمدزایی شده یا منجر به ساخت و راه‌اندازی تاسیسات گردشگری شده است. برای پاسخ به این پرسش باید آمار را به صورت عینی مشاهده کرد که به چه میزان صدور پروانه‌ها موجب رشد و توسعه گردشگری شده است.»
این کارشناس در رابطه با آمار صدور پروانه در سال 1401 توضیح می‌دهد: «این هیجان‌زدگی بهره‌برداران از فرصت‌های اقتصادی است. بازار و کاسبان این حوزه احساس کردند که با تمام شدن کرونا خیل عظیم گردشگران و حجم زیاد متقاضی به سوی صنعت گردشگری سرازیر می‌شود و این مساله می‌تواند برای آن‌ها سودآفرین باشد. اما با نگاهی به وضعیت صنعت گردشگری در ایران کمتر سرمایه‌گذاری پیدا می‌شود که سرمایه‌گذاری آن از جنس خدمات و گردشگری باشد.»
نگاهی به داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که در سال گذشته، سه هزار و 802 بوم‌گردی دارای مجوز در کشور بود، در حالی‌که در سال 1398 تعداد 1947 بوم‌گردی ثبت شد. به عبارتی، تعداد بوم‌گردی‌های دارای مجوز رشد 62 درصدی داشت.
صدور مجوز کافی نیست
میرشاهزاده، کارشناس صنعت گردشگری ادامه می‌دهد: «در آیین‌نامه ایجاد، اصلاح، تکمیل و درجه‌بندی از یک‌سری تاسیسات موازی گردشگری صحبت شده است که زیان زیادی را به تاسیسات گردشگری کلان وارد می‌کنند. سرمایه‌ای که برای ساخت یک هتل تخصیص داده می‌شود را با سرمایه ساخت یک خانه مسافر مقایسه کنید. در خانه‌ مسافر در واقع یک خانه شخصی است که مالک درخواست می‌دهد و پس از دریافت مجوز می‌تواند مسافر پذیرش کند. در این مورد مجوز به سرعت صادر می‌شود. به دلیل آن که هتل قوانین و مقررات خاص خود را دارد و خانه‌ مسافر شخصی‌تر است، مسافران ترجیح می‌دهند در خانه مسافر مستقر شوند. همین عامل باعث زیان زیاد هتل‌داران و صدور بیشتر مجوز برای خانه مسافر می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «زمانی مجوز ارزش دارد که عملیاتی شود و نشان دهد که آن تاسیسات گردشگری منجر به توسعه گردشگری شده است. البته باید به این نکته اشاره کرد که مشکل اصلی صنعت گردشگری نبود مسافر یا مشکلات اقتصادی نیست، بلکه موضوع اصلی نبود نیروی انسانی متخصص این صنعت است.»
میرشاهزاده در پایان می‌گوید: «سرمایه‌گذاران فراوانی هستند که در گذشته شغل دیگری داشتند و اکنون مازاد سرمایه خود را تبدیل به هتل کرده‌اند. این امر موجب شد که همه این افراد بر هتل‌های چهار الی پنج ستاره سرمایه‌گذاری کنند و نه هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر. تاسیسات گردشگری تنها شامل مکان‌های اقامتی نیستند. مردم حتی در سفری کوتاه به شمال کشور با چالش سرویس بهداشتی مواجه هستند، چه برسد به آن که تاسیسات گردشگری کارآمد داشته باشیم. تاسیسات گردشگری از زیرساخت‌های بدوی شروع می‌شوند، اما ضعف در این حوزه بسیار است.»
کیفیت سفرهای ایرانی مناسب است؟
موضوع دیگر در بررسی این پرونده، رشد گردشگری در کشور است. آیا باوجود رشد بهره‌برداری از تجهیزات گردشگری، میزان گردشگری‌ هم رشد کرده است؟
مساله گردشگری داخلی ایران را می‌توان از دو حیث کمی و کیفی بررسی کرد. از نظر کمی گردشگری در کشور، به جز در سال‌های همه‌گیری کرونا، رشد داشته است، اما بعد کیفی این مسأله متفاوت است.
یکی از عوامل مهمی که در سفر رفتن یا سفر نرفتن خانوارهای ایرانی تاثیرگذار است، داشتن خودرو شناخته می‌شود؛ چراکه باتوجه به شرایط اقتصادی کشور و مخارج سفر، حدود 77 درصد سفر خانوارهای ایرانی با خودرو و مبتنی بر دید و بازدید خانوادگی صورت می‌گیرد. درحالی که در سال‌های همه‌گیری کرونا میزان صدور پروانه بهره‌برداری تاسیسات گردشگری رشد قابل توجهی داشت، درصد خانوارهای سفر رفته رو به کاهش بود. براساس آخرین آماری که مرکز ملی آمار ایران منتشر کرد در سال 98 میزان خانوارهای سفر نرفته حدود 35 درصد بود، اما این آمار در سال 1400 به 70 درصد رسید که محدودیت‌های کرونایی عامل اصلی این افزایش بود.
اما داستان گردشگران خارجی متفاوت است. معاون گردشگری تعداد گردشگران ورودی در سال 1402 را شش میلیون و 382 هزار و 755 نفر اعلام کرد. درحالی سال 1401 چهار میلیون و 230 هزار نفر به ایران سفر کرده بودند که افزایش حدود 58 درصدی را نشان می‌دهد.
به گزارش اکوایران،با نگاهی به آمار گردشگری خارجی می‌توان دریافت که باوجود رفع محدودیت‌های کرونایی، ایران همچنان میزان سفرها به پیش از دوران کرونا بازنگشته است و محبوبیت ایران بین گردشگران خارجی بسیار کاهش یافته است.