تراز تجاری بخش صنعت منفی است و صنعت ایران همچنان سهم قابل‌توجهی از بازارهای صادراتی ندارد. در حالی صنعت سهم ۱۴درصدی از صادرات غیرنفتی کشور دارد که بررسی مقاصد و گروه‌‌‌های کالایی صادراتی صنعت حاکی از نبود تنوع شرکا و کالاهای صادراتی است...

تحلیل صادرات صنعتی سه‌ماهه ۱۴۰۳ و مقایسه آن با سال‌های گذشته نشان می‌دهد که صادرات تولیدات کارخانه‌‌‌ای ایران همچنان محدود به چند کشور همسایه مثل عراق و افغانستان و صادرات کالاهای صادراتی نیز محدود به چند گروه کالایی مثل محصولات پلیمری، صنایع‌غذایی و شیمیایی است. بررسی جزئیات صادرات همچنین بیانگر این است که کالاهای صنعتی ایران سهم قابل‌توجهی از صادرات به اصلی‌‌‌ترین شرکای تجاری کشور هم ندارند.
بررسی شاخص عملکرد رقابت صنعتی نیز حاکی از این است که توانایی کشور در صادرات صنعتی یا کالاهای کارخانه‌‌‌ای در سطح بین‌المللی نیز همچنان ناچیز است و از همین‌رو ایران نتوانسته است حضور پررنگی در بازارهای بین‌المللی و جایگاه موثری در تجارت جهانی داشته باشد. داده‌‌‌های جهانی از جمله آمار یونیدو نیز حاکی از این است که کشور در شاخص‌‌‌هایی همچون رقابت‌‌‌پذیری صنعتی و خلق ارزش‌افزوده صنعتی جایگاه مناسبی ندارد و حجم ارزش‌افزوده صنعتی ایران طی دهه اخیر (۱۳۹۹-۱۳۹۰) تقریبا در کانال ۶۰میلیارد دلار ثابت بوده و در سال‌های اخیر این رقم وارد کانال ۷۰میلیارد دلاری شده است. همچنین در حالی بهبود رقابت‌‌‌پذیری صنعتی مستلزم دو مولفه اصلی گسترش تولید برای افزایش حضور در بازارهای داخلی و بین‌المللی و افزایش محتوای فناورانه است که بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که ظرفیت و کیفیت تولید و همچنین تولید محصولات مبتنی بر فناوری نیز در کشور روند رو به بهبودی نداشته است. آمارهای داخلی همچون گزارش شامخ صنعت حاکی از سطوح بسیار پایین ظرفیت تولید در بسیاری از بنگاه‌‌‌هاست و نشان می‌دهد تولید به دلیل مشکلات زنجیره تامین مواد اولیه، محدودیت ارزی، ناترازی انرژی و کمبود سرمایه در گردش و نقدینگی روندی کاهشی داشته است. کارشناسان معتقدند علاوه بر این مشکلات، نبود استراتژی توسعه صنعتی، خطا در سیاستگذاری‌‌‌ ارزی و تجاری و همچنین محدودیت‌های ناشی از تحریم، از دلایل اصلی هستند که باعث شده‌اند صنعت ایران در مسیر خلق ارزش‌افزوده و ارتقای فناوری پیش نرود. براساس آمار سه‌ماهه 1403، صادرات کالاهای با فناوری سطح بالا همچنان سهم یک‌درصدی از صادرات کشور در این بازه زمانی دارد.
بررسی آمار صادرات و واردات غیرنفتی در سه‌ماهه 1403 نشان می‌دهد تراز تجاری بخش صنعت از لحاظ ارزشی 7291میلیون دلار و به لحاظ وزنی 545‌هزار تن منفی بوده است. در این بازه زمانی میزان صادرات صنعتی کشور 1.916میلیون دلار به وزن 1797‌هزار تن و واردات بخش صنعت، 9207میلیون دلار به وزن 2342‌هزار تن بوده است. براساس این آمار از چهار بخش عمده اقتصادی شامل پتروشیمی و پایه نفتی، معدن و صنایع معدنی، کشاورزی و صنعت، تراز تجاری در دو بخش صنعت و کشاورزی منفی است. همچنین در عملکرد تجارت خارجی در سه‌ماهه 1403 در مجموع با 72کشور دارای تراز تجاری مثبت به میزان 5میلیارد دلار بوده و با 50کشور تراز تجاری منفی 6میلیارد دلاری داشته‌‌‌ایم.
بررسی صادرات سه‌ماه اول امسال حاکی از این است که صنعت سهم 14درصدی از کل صادرات غیرنفتی کشور دارد. در این بازه زمانی پتروشیمی و پایه نفتی سهم 54درصدی، کشاورزی سهم 8درصدی و معدن و صنایع معدنی سهم 22درصدی از صادرات داشته‌اند. صادرات صنعتی در سه‌ماهه 1403، یک‌میلیارد و 916میلیون دلار به وزن 1797‌هزار تن بوده که نسبت به سه‌ماهه سال 1402، از نظر ارزشی 11‌درصد و از نظر وزنی 9‌درصد افزایش داشته است. براساس این گزارش، متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی 357دلار است که نسبت به مدت مشابه سال قبل 2‌درصد افزایش داشته است.
محصولات پلیمری سهم 3.7درصدی، صنایع غذایی سهم 3.5درصدی، شیمیایی سهم 2درصدی، نساجی، پوشاک و کفش سهم 1.3درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات سهم 0.9درصدی، لوازم‌خانگی سهم 0.9درصدی، صنایع برق و الکترونیک سهم 0.6درصدی، محصولات سلولزی، سهم 0.5درصدی، خودرو و نیروی محرکه سهم 0.4درصدی، دارو سهم 0.1درصدی، صنایع ورزشی و خلاق سهم 0.1درصدی و تجهیزات پزشکی سهم ارزشی ناچیزی از کل صادرات سه‌ماهه 1403 داشته‌اند.
بررسی جزئیات صادرات صنعتی حاکی از این است که بیشترین میزان کاهش ارزشی صادرات در بخش صنعت، مربوط به صنعت دارو است که در سه‌ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 29‌درصد کاهش داشته است.
تجهیزات پزشکی، صنایع ورزشی و خلاق، لوازم‌خانگی و نساجی، پوشاک و کفش نیز از جمله گروه‌‌‌های صنعتی هستند که نسبت به مدت مشابه سال قبل صادرات کمتری داشته‌‌‌اند. صادرات صنعتی کشور در سه‌ماهه 1403 در اکثر گروه‌‌‌های صنعتی کمتر از 500میلیون دلار بوده است.
صادرات محصولات پلیمری 505میلیون دلار، صنایع غذایی 475میلیون دلار، شیمیایی 273میلیون دلار، نساجی، پوشاک و کفش 182میلیون دلار، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات 122میلیون دلار، لوازم‌خانگی 120میلیون دلار، صنایع برق و الکترونیک 85میلیون دلار، محصولات سلولزی 63میلیون دلار، خودرو و نیروی محرکه 55میلیون دلار، دارو 19میلیون دلار، صنایع ورزشی و خلاق 13میلیون دلار و تجهیزات پزشکی 3میلیون دلار در سه‌ماه اول 1403 ثبت شده است.
مقاصد صادراتی بخش صنعت طی سه‌ماهه 1403
بررسی مقاصد صادراتی بخش صنعت در سه‌ماه اول امسال حاکی از این است که همچنان عراق با سهم 43درصدی اولین بازار محصولات صنعتی کشور است. افغانستان با سهم 10درصدی، پاکستان با سهم 7درصدی، امارات متحده عربی با سهم 7درصدی، ترکیه با سهم 6درصدی، فدراسیون روسیه با سهم 4درصدی، جمهوری‌آذربایجان با سهم 4درصدی و ترکمنستان با سهم 2درصدی به ترتیب دیگر بازارهای صادراتی بخش صنعت کشور هستند. سایر کشورها نیز سهم 17درصدی از صادرات صنعتی کشور داشته‌‌‌اند.
بررسی صادرات صنعتی به کشورهای شریک تجاری نیز حاکی از این است که صنعت سهم قابل‌توجهی از صادرات به چین به‌عنوان اولین شریک تجاری نداشته است. براساس آمار سه‌ماهه تجارت، صادرات صنعتی به عراق شامل محصولات پلیمری با سهم 8درصدی، صنایع غذایی با سهم 7درصدی و لوازم‌خانگی با سهم 3درصدی است. صادرات صنعتی به امارات متحده عربی نیز شامل صنایع شیمیایی با سهم 5درصدی است. صادرات صنعتی به افغانستان نیز شامل محصولات پلیمری با سهم 10درصدی، صنایع غذایی با سهم 9درصدی و نساجی، پوشاک و کفش با سهم 8درصدی است. صادرات صنعتی به پاکستان نیز شامل صنایع غذایی با سهم 12درصدی و محصولات پلیمری با سهم 7درصدی است. صادرات صنعتی به هند نیز شامل صنایع شیمیایی با سهم 7درصدی است. صادرات صنعتی به فدراسیون روسیه نیز شامل صنایع غذایی با سهم 8درصدی است. صادرات صنعتی به جمهوری‌آذربایجان نیز شامل صنایع غذایی با سهم 14درصدی، محصولات پلیمری با سهم 12درصدی، نساجی، پوشاک و کفش با سهم 5درصدی و شیمیایی با سهم 4درصدی است.
صادرات به تفکیک واسطه‌‌‌ای، سرمایه‌‌‌ای و مصرفی
بررسی سهم صادرات به تفکیک واسطه‌‌‌ای، سرمایه‌‌‌ای و مصرفی طی سه‌ماهه 1403 و مقایسه با مدت مشابه سال قبل حاکی از این است که سهم ارزشی صادرات کالاهای واسطه‌‌‌ای 83.5درصد، کالاهای مصرفی 13.6درصد و سرمایه‌‌‌ای 0.1درصد است. این سه گروه کالا به ترتیب سهم وزنی 92.6، 6.8 و 0.1درصدی از صادرات سه‌ماهه داشته‌‌‌اند. صادرات کالاهای واسطه‌‌‌ای، مصرفی و سرمایه‌‌‌ای نسبت به مدت مشابه سال گذشته، از لحاظ ارزشی به ترتیب افزایش 4، 12 و 65درصدی را ثبت کرده‌‌‌ است.
صادرات به نسبت سطح فناوری
بررسی صادرات سه‌ماه اول 1403 به‌نسبت سطح فناوری حاکی از این است که صادرات محصولات اولیه سهم 40درصدی، صادرات با فناوری سطح متوسط سهم 28درصدی، صادرات مبتنی بر منابع سهم 23درصدی، صادرات با فناوری سطح پایین سهم 8درصدی و صادرات با فناوری سطح بالا تنها سهم یک‌درصدی از صادرات کشور در این بازه زمانی داشته است. در این بازه زمانی کشور تنها 88میلیون دلار صادرات فناوری سطح بالا داشته که البته نسبت به مدت مشابه سال گذشته از لحاظ ارزشی 41‌درصد و از لحاظ وزنی 96‌درصد افزایش یافته است.
همچنین صادرات فناوری سطح پایین، 1032میلیون دلار بوده که نسبت به سال قبل از لحاظ ارزشی 0.4‌درصد و از لحاظ وزنی 11‌درصد افزایش داشته است. صادرات مبتنی بر منابع در سه‌ماه اول 1403، 3088میلیون دلار بوده که نسبت به سال قبل از لحاظ ارزشی 14‌درصد و از لحاظ وزنی 7‌درصد افزایش نشان می‌دهد. صادرات فناوری سطح متوسط نیز 3676میلیون دلار در این بازه زمانی بوده که از لحاظ ارزشی 0.1‌درصد افزایش و به لحاظ وزنی 3‌درصد کاهش داشته است.
صادرات محصولات اولیه نیز در سه‌ماهه 1403، 5385میلیون دلار بوده که نسبت به سه‌ماهه مشابه سال گذشته از لحاظ ارزشی 6‌درصد و از لحاظ وزنی 8‌درصد افزایش داشته است.