آمار تولید خودروسازان خصوصی که به‌تازگی از سوی وزارت صمت منتشر شده؛ از افت ۴/ ۷۷ درصدی در این بخش طی هشت ماهه سال‌جاری حکایت دارد. این افت شدید تولید در شرایطی است که این بخش از خودروسازان کشور توانسته‌اند آمار تولید خود در هشتمین ماه سال را به نسبت مهرماه ۹/ ۱۵ درصد رشد دهند.

بنا بر آمارهای رسمی؛ شرکت‌های خودروساز خصوصی تا پایان آبان ماه سال‌جاری ۱۷ هزار و ۳۷۳ دستگاه از انواع محصولات خود را در خطوط تولید تکمیل کردند حال آنکه این شرکت‌ها تا پایان آبان ماه ۹۷ تعداد ۷۷ هزار و ۱۶۹ دستگاه را در خطوط تولید نهایی کرده بودند. همچنین از میان ۱۰ خودروساز خصوصی که در لیست وزارت صمت حضور دارند، ۶ شرکت در آبان ماه هیچ تولیدی نداشتند، این در شرایطی است که بر اساس آمار مهر که از سوی وزارت صمت منتشر شده بود، ۷ خودروساز در این ماه تقریبا در تعطیلی به‌سر برده‌اند. به این ترتیب خودروسازان خصوصی در آبان ماه سال‌جاری به نسبت مهرماه رشد ۹/ ۱۵ درصدی در تولید داشته‌اند.آنچه از آمارهای وزارت صنعت مشخص است رشد آمارهای آبان ماه به دلیل بازگشت دوباره مدیران خودرو به خط تولید است.

با این حال همچنان ۶۰ درصد شرکت‌های خصوصی از فعالیت بازمانده‌اند. ریشه این مساله بی‌تردید در بازگشت تحریم‌های صنعت خودرو نهفته است. چنانچه نگاهی به ترکیب برندهای حاضر در خطوط تولید شرکت‌های خصوصی بیندازیم متوجه می‌شویم بخش قابل‌توجهی از این شرکت‌ها مونتاژ محصولات چینی را در دستور کار دارند. در واقع خودروهای حاضر در سبد محصولات بیشتر شرکت‌های خصوصی در قبضه برندهای چینی است. حال این سوال مطرح است که چرا برخلاف تحریم‌های اولیه خودروسازان چینی از بازار ایران روی‌گردان شدند؟

چنانچه به تجربه دور اول تحریم‌ها که در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ گریبان صنعت خودرو را گرفت، نگاه کنیم، خالی شدن خطوط تولید شرکت‌های خصوصی از محصولات چینی جای سوال دارد، زیرا بخش عمده‌ای از این محصولات در همان سال‌های تحریمی اوایل دهه ۹۰ توانستند جایی در بازار کشورمان برای خود دست و پا کنند. در واقع برندهای چینی از خلأ به‌وجود آمده به دلیل خروج برندهای اروپایی و آسیایی در زمان ذکر شده، بهترین استفاده را کردند. آنها توانستند در آن مقطع خودروسازی کشور به‌خصوص در بخش خصوصی را رونق دهند. اما با نگاهی به دور جدید تحریم‌های صنعت خودرو که از مرداد ماه سال ۹۷ به دنبال خروج ایالات‌متحده در اردیبهشت همان سال آغاز شد، شاهد هستیم که شرکای چینی خودروسازان خصوصی نیز تاب مقابله با تحریم‌های جدید را نیاوردند و به ناچار بازار ایران را ترک کردند.

دو عامل در این ارتباط مدنظر بسیاری از کارشناسان قرار دارد. عامل اول را باید در نزدیکی برخی برندهای مطرح اروپایی و آمریکایی به خودروسازان چینی و ایجاد شراکت‌های جدید در فاصله دو تحریم صنعت خودرو دانست. بنابراین شرکای اروپایی و آمریکایی خودروسازان چینی با آغاز دور جدید تحریم‌ها اجازه ادامه فعالیت شرکت‌های چینی با خودروسازان خصوصی کشورمان را ندادند. عامل دیگر مربوط به نقل و انتقالات مالی میان شرکت‌های چینی با خودروسازان خصوصی است. این مساله سبب شد آن بخش از برندهای چینی مستقل که در بازار ایران حضور دارند به دلیل تنگ‌تر شدن حلقه نقل و انتقالات مالی عطای حضور در این بازار را به لقایش ببخشند و آن را ترک کنند. آنچه مشخص است در دور اول تحریم‌ها بانک کونلون چین نقش زیادی در نقل و انتقالات پولی ایفا کرد.با این حال در دور جدید تحریم‌ها این بانک چینی بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های خود را در زمینه همکاری با شرکت‌های خودروساز به حالت تعلیق درآورده و همین مساله سبب شده تا خودروسازان خصوصی نتوانند به مونتاژ محصولات چینی ادامه دهند.خودروسازان چینی برای شرکای ایرانی خود پیغام فرستاده‌اند که تنها در صورتی حاضر به ادامه همکاری با آنها هستند که چالش نقل و انتقال مالی از سوی طرف ایرانی بر طرف شود.

به این ترتیب با توجه به شرایط ایجاد شده و عمیق‌تر شدن چالش نقل و انتقال مالی این سوال مطرح است که چرا در فاصله دو تحریم با توجه به آسیب‌پذیر بودن صنعت خودرواز این ناحیه، خودروسازان بخش خصوصی تلاشی برای داخلی‌سازی قطعات چینی نکردند؟ اتفاقی که در حال‌حاضر به اصلی‌ترین برنامه وزارت صمت برای تداوم تولید در شرکت خودروساز بزرگ کشور تبدیل شده است. برای این مساله می‌توان سه دلیل مطرح کرد. این سه دلیل، سه ضلع یک مثلث را تشکیل می‌دهند. در یک ضلع این مثلث شرکت‌های چینی حضور دارند که به دلیل فعال کردن هرچه بیشتر صنعت قطعه این کشور به طرف‌های ایرانی اجازه ندادند داخلی‌سازی بیش از ۴۰ درصدی را عملیاتی کنند. ضلع دیگر را وزارت صمت به‌عنوان سیاست‌گذار کلان بخش خودرو تشکیل می‌دهد که هیچ‌گاه نه خودروسازان داخلی و نه شرکای چینی را برای افزایش عمق ساخت داخل قطعات تحت‌فشار قرار نداد. ضلع سوم این مثلث را خود خودروسازان خصوصی تشکیل می‌دهند که همواره واردات قطعات را به سود خود می‌دیدند. البته این نکته نیز باید مورد توجه قرار بگیرد که تیراژ پایین محصولات چینی تا حدودی واردات را به صرفه‌تر از تولید قطعات می‌کند. با توجه به این مسائل همچنان چهار خودروساز خصوصی توانسته‌اند به روند تولید خود ادامه دهند و به نوعی از پس چالش‌های ذکر شده برآیند.  

وضعیت تولید خصوصی‌ها

بنابر آمار موجود، تیراژ خودروسازان بخش خصوصی تا پایان آبان امسال به ۱۷ هزارو ۳۷۳ دستگاه رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد که آنها نزدیک به۲۵ درصد ظرفیت سال گذشته خود استفاده کرده‌اند. همچنین با توجه به تولید کل خودروهای سواری در کشور طی هشت ماه امسال، سهم محصولات بخش خصوصی از تیراژ کلی به ۴ درصد نزول کرده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته سهم خودروسازان بخش خصوصی از تیراژ کل تولید سواری بالغ بر ۵/ ۱۱ درصد بود.

در بین خودروسازان بخش‌خصوصی اما بیشترین تیراژ طی هشت ماه سال جاری به «کرمان موتور» تعلق گرفته است. بنابر آمار اعلامی، این شرکت تا پایان آبان ‌‌ماه امسال ۱۰ هزار و ۷۳۶ دستگاه انواع محصولات سواری را مونتاژ کرده‌ تا در مقایسه با هشت ماه سال گذشته، ۶۳ درصد افت تیراژ را تجربه کند. این شرکت همچنین در آبان امسال ۹۲۸ دستگاه تیراژ داشته تا جزو معدود شرکت‌های بخش خصوصی باشد که حداقل تا پایان هشتمین ماه سال همچنان چراغ تولید را روشن نگه داشته است.

دیگر خودروساز بخش خصوصی یعنی «مدیران خودرو» طی هشت ماه امسال ۴ هزار و ۴۸ دستگاه خودرو را به تولید رسانده است. این گروه خودروساز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افتی ۱/ ۸۸ درصدی را به خود می‌بیند. این شرکت همچنین در آبان ماه، ۱۲۹۷ دستگاه انواع محصول سواری حاضر در سبد محصولات خود را به تولید رسانده است. بنابراین مدیران خودرو توانسته بیشتر میزان تولید را در آبان به نام خود ثبت کند.

حال سری به «گروه بهمن» بزنیم و ببینیم وضعیت این خودروساز بخش خصوصی در پایان هشتمین ماه سال جاری به چه صورت بوده است.

«گروه بهمن» توانسته طی آبان ماه ۱۲۶ دستگاه از محصولات موجود در سبد محصولاتی خود را در خطوط تولید نهایی کند.

آن‌طور که آمارهای وزارت صمت نشان می‌دهد «گروه بهمن» تا پایان آبان ماه، هزار و ۳۴۶ دستگاه انواع محصولات سواری را تولید کرده تا نسبت به هشت ماه سال گذشته، ۷/ ۸۰ درصد افت کند.

در ادامه، وضعیت تولید دیگر خودروسازان بخش خصوصی را بررسی می‌کنیم تا ببینیم آنها چه فراز و نشیبی را طی هشت ماه امسال داشته‌اند. در این بین، «صنعت خودرو آذربایجان» که به مونتاژ محصولات «ام‌جی» چین مشغول بود، در آبان ماه تعطیل بوده و هیچ تولیدی نداشته است. بنابراین این شرکت نتوانسته عددی به تیراژ ۱۳۵ دستگاهی خود، اضافه کند. این خودروساز ماه گذشته نیز همین وضعیت را تجربه کرده بود. بنابراین «صنعت خودرو آذربایجان» در پایان هشتمین ماه سال ۹۸ در قیاس با آبان ماه ۹۷ افت ۹۶ درصدی را به نام خود ثبت کرده است. از «کارمانیا» دیگر خودروساز بخش خصوصی نیز خبر می‌رسد این شرکت در هشت ماه امسال و نسبت به مدت مشابه سال گذشته، با افت ۳/ ۹۰ درصدی مواجه شده و تیراژی ۷۹ دستگاهی داشته است. کارمانیا که محصولات BYD چین را در ایران مونتاژ می‌کرد، در آبان ۹۸ هیچ تولیدی نداشته است. بر اساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، دیگر شرکت بخش خصوصی به نام «خودروسازان بم» در هشت ماه امسال تیراژی ۳۵۲ دستگاهی را از خود به‌جا گذاشته است. با توجه به این رقم، «خودروسازان‌بم» در مقایسه با بازه زمانی مشابه سال گذشته، ۵/ ۷۶ درصد افت تولید را به خود می‌بیند. با این حال این خودروساز در آبان ماه توانسته همچنان به تولید خود ادامه دهد. خودروسازان بم که یک محصول از «جیلی» چین را مونتاژ می‌کند در آبان ماه توانسته ۳۲ دستگاه از این خودرو را در خطوط تولید خود تکمیل کند.

دیگر خودروساز بخش خصوصی به نام «ریگان خودرو» نیز توانسته در هشت ماه امسال تیراژی ۳۹۸ دستگاهی را از خود به‌جا بگذارد. این شرکت محصولی به نام «کوپا» مونتاژ می‌کند که به یکی از زیرمجموعه‌های «زوتی» چین تعلق دارد. ریگان‌خودرو در آبان امسال هیچ تولیدی نداشته است. از سوی دیگر، «سازه‌های خودرو دیار» نیز که محصولی به نام «سابرینا» متعلق به گریت‌وال چین را مونتاژ می‌کرد، طی هشت ماه امسال ۱۶۷ دستگاه تیراژ داشته است. این شرکت در آبان امسال هیچ محصولی را به تولید نرسانده است. در نهایت دو شرکت «عظیم خودرو» و «سرمایه‌گذاری بایک» نیز فعالیتی در آبان امسال نداشته‌اند، اما در هشت ماه سال، اولی ۴۴ دستگاه و دومی ۶۵ دستگاه محصول به تولید رسانده است.