«جهان نه‌تنها روی زمین بلکه در آسمان نیز خطرناک‌تر شده است». تصور کنید درگیری در خاورمیانه باعث تعطیلی فضای هوایی ایران، عراق، اسرائیل، اردن و لبنان شود؛ یا حتی در رتبه‌ای ضعیف‌تر منجر به ایجاد اختلال در انجام به موقع رفت و آمدهای هوایی گردد...

تصور کنید درگیری در خاورمیانه باعث تعطیلی فضای هوایی ایران، عراق، اسرائیل، اردن و لبنان شود؛ یا حتی در رتبه‌ای ضعیف‌تر منجر به ایجاد اختلال در انجام به موقع رفت و آمدهای هوایی گردد؛ شاید هم در شمال هم، آسمان روسیه همچنان برای خطوط هوایی غربی ممنوع باشد. اما این آسمان‌های نامن تا چه اندازه بحران‌زا هستند.
با توجه به اینکه بیشتر خطوط هوایی از مدت‌ها پیش مسیرهایی را که از سوریه، اوکراین و یمن می‌گذرند، کنار گذاشته‌اند و بسیاری از سفر به افغانستان نیز اجتناب می‌کنند، حتما تأثیر چنین شرایطی بر هوانوردی جهانی عظیم خواهد بود.
نکته هم اینجا است که پرترافیک‌ترین مسیرهای هوایی جهان به چند کریدور شلوغ محدود می‌شوند، به‌گونه‌ای که امکان پذیرش تمام ترافیک هوایی شرق به غرب وجود نخواهد داشت.
توماس یگر، بنیان‌گذار شرکت داده‌ای ch-aviation معتقد است که چنین وضعیتی پیامدهای گسترده‌ای دارد. حتی در اوت ۲۰۲۴ میلادی، زمانی که جهان با نگرانی، منتظر واکنش ایران به ترور یک مقام ارشد حماس در تهران توسط اسرائیل بود، سناریویی مشابه تقریباً رخ داد؛ اگرچه اختلالات کوتاه‌مدت بودند، اما با ورود به دورانی از درگیری‌های فزاینده و رقابت‌های ژئوپلیتیک، هوانوردی غیرنظامی بین‌المللی با محدودیت‌های بیشتری مواجه گردید.
در اکتبر ۲۰۲۴ هم، پس از ترور رهبران حزب‌الله توسط اسرائیل، انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی (IATA) یادآوری کرد که «هوانوردی غیرنظامی به جمعیت‌های غیرنظامی خدمت می‌کنند و باید از آسیب در درگیری‌ها محفوظ بمانند.»
محدودیت‌های رو به افزایش از ۲۰۱۴ تاکنون
از سال 2014، زمانی که نیروهای روسی یک هواپیمای مالزیایی را بر فراز اوکراین ساقط کردند، آسمان‌های امن کمتر شدند. در سال 2020 نیز نیروهای ایرانی به اشتباه یک هواپیمای مسافربری اوکراینی را در نزدیکی تهران ساقط کردند که به کشته شدن 176 نفر انجامید که این اتفاق،‌ موجب افزایش هشدارهای فضایی شدند و بر همین اساس، انتظار می‌رود این هشدارها در سال 2025 بیشتر شوند و اختلالات بیشتری را نیز ایجاد کنند.
دو نوع محدودیت اصلی در فضای هوایی وجود دارد. نوع اول، بسته شدن کامل آسمان یک کشور است که به‌ندرت اتفاق می‌افتد اما کم نظیر هم نیست؛ مانند اوکراین و سودان؛ هر چند روسیه نیز فضای هوایی خود را به روی حدود 40 کشور (عمدتاً غربی) بسته است، در حالی‌ که اروپا و آمریکا نیز همین کار را با روسیه انجام داده‌اند.
این مساله خطوط هوایی اروپایی و آمریکایی را مجبور کرده است مسیرهای طولانی‌تری برای پرواز به آسیا انتخاب کنند که باعث افزایش هزینه‌ها و کاهش رقابت‌پذیری آنها در مقایسه با خطوط هوایی آسیایی می‌شود.
هشدارهای فضایی و تهدیدهای نوظهور
نوع دوم محدودیت، هشدارهای فضایی است که در آن یک کشور به خطوط هوایی خود توصیه می‌کند از پرواز بر فراز مناطق خاص اجتناب کنند. این هشدارها معمولاً موقتی هستند، اما در سال‌های اخیر هم تعداد و هم مدت آنها افزایش یافته است.
به عنوان مثال، مقامات آلمانی اکنون فضای هوایی 17 کشور را «خطرناک» طبقه‌بندی کرده‌اند، در حالی که این عدد در سال 2020 تنها 13 بود.
خطرات جدید نیز به‌ طور مداوم ظاهر می‌شوند؛ به نحوی که گزارش‌هایی از دستکاری عمدی سیستم‌های ناوبری ماهواره‌ای (GPS spoofing) در خاورمیانه و دریای بالتیک وجود دارد که می‌تواند هواپیماهای تجاری را نیز از مسیر خود منحرف کند.
از سوی دیگر، حملات موشکی غیرمنتظره توسط گروه‌های شورشی یمن به ترافیک دریایی در دریای سرخ، تهدیدی برای هواپیماهایی است که بر فراز این منطقه پرواز می‌کنند. روابط رو به وخامت بین کشورها نیز باعث شده است شرکت‌های هوایی از پرواز بر فراز مناطق متخاصم اجتناب کنند، زیرا هیچ مدیری نمی‌خواهد هواپیمای شرکتش مجبور به فرود اضطراری در یک کشور متخاصم شود.
حالا فقط یک جمله می‌توان نتیجه گرفت: «جهان نه‌تنها روی زمین بلکه در آسمان نیز خطرناک‌تر شده است.»