قیمت محصولات کشاورزی در سطح تولیدکننده در پاییز ۱۴۰۳ افزایش قابل‌توجهی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده است. داده‏‏‌های مرکز آمار ایران از رشد قیمت اکثر محصولات کشاورزی با نرخ‌هایی بین ۲۰ تا بیش از ۱۰۰‌درصد خبر می‌دهد...

قیمت محصولات کشاورزی در سطح تولیدکننده در پاییز ۱۴۰۳ افزایش قابل‌توجهی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده است. داده‏‏‌های مرکز آمار ایران از رشد قیمت اکثر محصولات کشاورزی با نرخ‌هایی بین ۲۰ تا بیش از ۱۰۰‌درصد خبر می‌دهد. این افزایش قیمت‌ها علاوه بر تاثیرگذاری بر درآمد کشاورزان، پیامدهای گسترده‏‏‌ای بر زنجیره تامین غذا، قیمت‌های مصرف‌کننده و امنیت غذایی خانوارها داشته است.
سیب‌‌‌زمینی؛ صدرنشین گرانی شد
بر اساس جدیدترین اطلاعات منتشر‌شده از سوی مرکز آمار ایران از پاییز ۱۴۰۳، سیب‌‌‌زمینی با ۸۲.۵‌درصد افزایش قیمت و رسیدن به ۱۱۵۵۵۸ ریال در هر کیلوگرم، بیشترین رشد را در میان سبزیجات اصلی داشته است. گوجه‌‌‌فرنگی و پیاز نیز به ترتیب با ۷۴ و ۵۳‌درصد افزایش، به قیمت‌های ۱۲۱۵۵۰ و ۱۱۶۵۱۸ ریال رسیده‌‌‌اند. بادمجان با ۷.۷‌درصد افزایش، کمترین رشد قیمت را در میان سبزیجات تجربه کرده است. افزایش هزینه‌‌‌های تولید شامل نهاده‌‌‌های کشاورزی، خدمات ماشینی و دستمزد نیروی کار، عامل اصلی این جهش قیمت‌ها بوده است.
هزینه شخم زمین زراعی آبی با ۳۵.۸‌درصد و شخم زمین زراعی دیم با ۳۲.۶‌درصد افزایش یافته است. همچنین محدودیت‌های منابع آبی و خشکسالی‌‌‌های مستمر، تاثیر مستقیمی بر افزایش هزینه تولید سبزیجات داشته است. شکاف فزاینده بین قیمت سرخرمن و قیمت خرده‌‌‌فروشی نیز نشان‌‌‌دهنده افزایش حاشیه سود در بخش توزیع است. این موضوع ناشی از ناکارآمدی سیستم توزیع، افزایش هزینه‌‌‌های حمل‌ونقل و فعالیت واسطه‌‌‌هاست که فشار قیمتی را به مصرف‌کننده نهایی منتقل می‌کند.
روند متفاوت جالیزی‌‌‌ها
قیمت هندوانه با ۷۸.۳‌درصد افزایش به ۷۲۰۲۴ ریال و قیمت خیار با ۶۸.۷‌درصد افزایش به ۲۰۹۴۴۴ ریال، رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده‌‌‌اند. اما در میان تمام محصولات کشاورزی، خربزه تنها استثناست که با کاهش ۱.۵ درصدی به ۱۱۱۸۸۲ ریال رسیده است. تفاوت معنادار در روند قیمتی محصولات جالیزی ناشی از تفاوت در الگوی کشت، میزان عرضه و تقاضا و تغییرات فصلی است. کاهش قیمت خربزه به‌رغم افزایش قیمت سایر محصولات جالیزی، نشان‌‌‌دهنده افزایش عرضه این محصول یا کاهش تقاضا به دلیل جایگزینی با سایر میوه‌‌‌های فصلی است. کشاورزان جالیزکار با چالش‌‌‌های متعددی از جمله نوسانات آب و هوایی، مدیریت آفات و بیماری‌‌‌ها و هزینه‌‌‌های بالای آبیاری مواجه هستند. با کشش قیمتی بالای تقاضا برای محصولات جالیزی، افزایش قیمت‌ها ممکن است به کاهش مصرف و در نتیجه کاهش درآمد کشاورزان در بلندمدت منجر شود.
فشار حبوبات بر سفره‌‌‌ها
لوبیا قرمز با ۴۹.۵‌درصد افزایش قیمت به ۷۸۵۲۷۹ ریال و لوبیا چیتی با ۴۶.۹‌درصد افزایش به ۸۴۹۱۹۶ ریال در هر کیلوگرم رسیده‌‌‌اند. این افزایش قیمت با توجه به نقش حبوبات به عنوان منبع پروتئین گیاهی ارزان‌قیمت در سبد غذایی خانوارها، پیامدهای نامطلوبی بر امنیت غذایی به‌ویژه در دهک‌‌‌های درآمدی پایین داشته است. افزایش هزینه‌‌‌های تولید، کاهش سطح زیر کشت حبوبات به نفع محصولات با سودآوری بیشتر یا نیاز آبی کمتر و نوسانات ارزی از عوامل اصلی افزایش قیمت حبوبات بوده‌‌‌اند. این در حالی است که با افزایش قیمت پروتئین‌‌‌های حیوانی، حبوبات به عنوان جایگزینی برای تامین پروتئین موردنیاز خانوارها اهمیت بیشتری یافته‌‌‌اند. افزایش قیمت حبوبات در مناطق مختلف کشور یکنواخت نبوده و در برخی مناطق، شدیدتر بوده است. این موضوع به نابرابری در دسترسی به این محصولات در مناطق مختلف کشور منجر شده است.
فشار بر قوت غالب
متوسط قیمت برنج با ۲۵‌درصد افزایش به ۸۷۳۷۷۱ ریال و ذرت دانه‌‌‌ای با ۷.۷‌درصد افزایش به ۱۲۱۷۲۷ ریال در هر کیلوگرم رسیده است. با توجه به اینکه برنج قوت غالب سفره ایرانیان است، این افزایش قیمت تاثیر قابل‌توجهی بر هزینه‌‌‌های زندگی خانوارها داشته است. افزایش هزینه‌‌‌های تولید، محدودیت‌های منابع آبی، افزایش دستمزد نیروی کار و سیاست‌‌‌های واردات از عوامل موثر بر افزایش قیمت برنج بوده‌‌‌اند. چالش اصلی در این بخش، ایجاد توازن بین حمایت از تولیدکنندگان داخلی و تامین نیازهای مصرف‌کنندگان با قیمت مناسب است. سیاست‌‌‌های قیمت‌گذاری، نظام یارانه‌‌‌ای و مدیریت واردات نقش مهمی در ثبات بازار این محصولات دارند. با وابستگی نسبی کشور به واردات برخی از غلات، نوسانات ارزی و تحولات بازارهای جهانی نیز بر قیمت‌های داخلی تاثیرگذار بوده‌‌‌اند.
افزایش قیمت میوه با شیب ملایم‌‌‌تر
قیمت انار با ۳۵.۲‌درصد افزایش به ۲۰۹۱۲۱ ریال، سیب درختی با ۲۰.۴‌درصد افزایش به ۲۱۷۳۸۲ ریال و انگور با ۱۹.۴‌درصد افزایش به ۲۳۲۴۹۸ ریال در هر کیلوگرم رسیده‌‌‌اند. میوه‌‌‌ها در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی، افزایش قیمت کمتری را تجربه کرده‌‌‌اند. ماهیت چندساله بودن درختان میوه باعث می‌شود تغییرات کوتاه‌‌‌مدت در هزینه‌‌‌های تولید، تاثیر کمتری بر تصمیمات تولیدکنندگان داشته باشد. همچنین تنوع در عرضه میوه‌‌‌ها امکان جایگزینی بین آنها را فراهم می‌کند و به تعدیل قیمت‌ها منجر می‌شود. بخش میوه با چالش‌‌‌هایی در زمینه ذخیره‌‌‌سازی، سردخانه‌‌‌داری و حمل‌ونقل مواجه است که به افزایش ضایعات و در نتیجه افزایش قیمت تمام‌شده منجر می‌شود. بهبود زیرساخت‌‌‌های این بخش می‌تواند علاوه بر تامین نیازهای داخلی، به افزایش درآمدهای ارزی کمک کند. با افزایش قیمت میوه‌‌‌ها، مصرف این محصولات در دهک‌‌‌های درآمدی پایین و متوسط کاهش یافته است. این موضوع با توجه به ارزش تغذیه‌‌‌ای میوه‌‌‌ها، پیامدهای نامطلوبی بر سلامت جامعه داشته است.
شیر گوسفند دو برابر شد
قیمت یک کیلوگرم گوسفند و بره پرواری زنده با 32.7‌درصد افزایش به ۲۸۶۷۶۶۰ ریال و قیمت یک کیلوگرم گاو پرواری زنده با 3.4‌درصد افزایش به ۲۰۳۸۸۸۶ ریال رسیده است. در بخش فرآورده‌‌‌های دامی سنتی، قیمت یک کیلوگرم شیر گوسفند با 102.9‌درصد افزایش به ۵۷۵۵۶۹ ریال و قیمت یک کیلوگرم شیر گاو با 15.7‌درصد افزایش به ۱۷۴۹۳۷ ریال رسیده است. بخش دامداری سنتی با چالش‌‌‌های متعددی مواجه است. افزایش قیمت نهاده‌‌‌های دامی، هزینه‌‌‌های بهداشت و درمان و افزایش هزینه‌‌‌های نیروی انسانی، به افزایش هزینه‌‌‌های تولید و در نتیجه افزایش قیمت محصولات دامی منجر شده است.
تفاوت معنادار در افزایش قیمت شیر گوسفند (102.9 درصد) و شیر گاو (15.7 درصد) ناشی از تفاوت در عرضه و تقاضا، ساختار هزینه‌‌‌های تولید و کاربردهای این دو محصول است. شیر گوسفند معمولا برای تولید محصولات لبنی خاص و با ارزش افزوده بالاتر استفاده می‌شود و افزایش تقاضا برای این محصولات می‌تواند عامل افزایش قیمت آن باشد. محصولات دامی نقش مهمی در تامین پروتئین حیوانی موردنیاز جامعه دارند و افزایش قیمت آنها منجر به کاهش مصرف و کاهش دریافت پروتئین در اقشار کم‌‌‌درآمد شده است. با کاهش قدرت خرید خانوارها در شرایط تورمی، مصرف محصولات دامی کاهش یافته و جایگزینی آنها با سایر منابع پروتئینی ارزان‌‌‌تر افزایش یافته است.
رشد ۴۴ درصدی دستمزدها
هزینه شخم زمین زراعی آبی با 35.8‌درصد افزایش به ۱۹۵۳۶۴۹۳ ریال در هر هکتار و هزینه شخم زمین زراعی دیم با 32.6‌درصد افزایش به ۱۴۹۳۸۶۸۳ ریال در هر هکتار رسیده است. دستمزد روزانه کارگر میوه‌‌‌چین مرد با 31.4‌درصد افزایش به ۵۷۶۹۷۸۶ ریال و دستمزد روزانه کارگر میوه‌‌‌چین زن با 31.1‌درصد افزایش به ۴۵۵۹۷۳۲ ریال رسیده است. همچنین دستمزد روزانه کارگر تنک‌‌‌کار مرد با 38.3‌درصد افزایش به ۴۹۱۶۱۹۱ ریال و دستمزد روزانه کارگر تنک‌‌‌کار زن با 44.6‌درصد افزایش به ۳۵۵۶۳۶۰ ریال رسیده است. بخش کشاورزی با فشار هزینه‌‌‌ای قابل‌توجهی مواجه است. افزایش هزینه‌‌‌های خدمات ماشینی ناشی از افزایش قیمت ماشین‌‌‌آلات، قطعات یدکی، سوخت و هزینه‌‌‌های تعمیر و نگهداری است.
افزایش دستمزد نیروی کار نیز علاوه بر تورم عمومی، ناشی از کاهش عرضه نیروی کار در بخش کشاورزی به دلیل مهاجرت روستا-شهری و تمایل کمتر به فعالیت در این بخش است. این افزایش هزینه‌‌‌ها به طور مستقیم بر قیمت تمام شده محصولات کشاورزی تاثیر گذاشته و بخشی از افزایش قیمت‌های سرخرمن را توضیح می‌دهد. با توجه به توان چانه‌‌‌زنی کمتر کشاورزان در تعیین قیمت محصولات، افزایش هزینه‌‌‌ها منجر به کاهش حاشیه سود کشاورزان و کاهش انگیزه تولید شده است.
ساختار تولید کشاورزی؛ نیازمند تحول
بخش کشاورزی ایران با چالش‌‌‌های ساختاری متعددی مواجه است که بر تولید و قیمت محصولات تاثیر می‌‌‌گذارد. خرد بودن اراضی کشاورزی، فرسودگی ماشین‌‌‌آلات، پایین بودن بهره‌‌‌وری نهاده‌‌‌ها و ضعف در زنجیره ارزش از جمله این چالش‌‌‌هاست. هزینه‌‌‌های آبیاری در سال‌های اخیر با توجه به کاهش منابع آبی و خشکسالی‌‌‌های مستمر، افزایش قابل‌توجهی داشته است. استفاده از روش‌های آبیاری سنتی و ناکارآمد به هدررفت آب و افزایش هزینه‌‌‌های تولید منجر شده است. توسعه روش‌های آبیاری نوین و افزایش بهره‌‌‌وری آب می‌تواند به کاهش هزینه‌‌‌های تولید و پایداری کشاورزی کمک کند.
بخش کشاورزی با سهم حدود ۱۰ درصدی در تولید ناخالص داخلی، نقش مهمی در اقتصاد و امنیت غذایی کشور دارد. تحول در ساختار تولید کشاورزی، بهبود بهره‌‌‌وری، توسعه مکانیزاسیون و بهبود زنجیره ارزش از الزامات توسعه پایدار این بخش است. چالش دیگر بخش کشاورزی، ضعف در فرآوری و بسته‌‌‌بندی محصولات است که به ضایعات بالا و کاهش ارزش افزوده منجر می‌شود. توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی می‌تواند علاوه بر کاهش ضایعات، به افزایش درآمد کشاورزان و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی کمک کند.
تداوم فشار قیمتی
روند افزایشی قیمت‌های تولیدکننده (سرخرمن) محصولات کشاورزی در پاییز ۱۴۰۳ نشان‌‌‌دهنده فشار هزینه‌‌‌ای قابل‌توجهی است که بخش کشاورزی با آن مواجه است. با توجه به تداوم چالش‌‌‌های ساختاری، محدودیت‌های منابع آبی و افزایش هزینه‌‌‌های تولید، به نظر می‌رسد روند افزایشی قیمت‌ها در ماه‌‌‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت. تفاوت در میزان افزایش قیمت محصولات مختلف نشان‌‌‌دهنده تاثیر متفاوت عوامل هزینه‌‌‌ای و ساختاری بر بخش‌‌‌های مختلف کشاورزی است. محصولاتی که به آب بیشتری نیاز دارند، نیروی کار بیشتری طلب می‌کنند، یا زنجیره تامین پیچیده‌‌‌تری دارند، با افزایش قیمت بیشتری مواجه شده‌‌‌اند.
به گزارش دنیای اقتصاد،سیاستگذاری مناسب برای حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، بهبود بهره‌‌‌وری، کاهش ضایعات و توسعه زنجیره ارزش، از الزامات مدیریت بازار محصولات کشاورزی و مقابله با افزایش بی‌‌‌رویه قیمت‌هاست. افزایش قیمت محصولات کشاورزی علاوه بر تاثیر بر هزینه‌‌‌های زندگی خانوارها، بر امنیت غذایی، الگوی مصرف و سلامت جامعه نیز تاثیرگذار است. دسترسی به غذای کافی، سالم و مغذی با قیمت مناسب، از اولویت‌‌‌های سیاستگذاری در بخش کشاورزی و امنیت غذایی است که با افزایش قیمت‌ها با چالش مواجه شده است. بهبود نظام آماری و اطلاعاتی بخش کشاورزی، پیش‌بینی دقیق‌‌‌تر تحولات بازار و سیاستگذاری مبتنی بر شواهد، می‌تواند به مدیریت موثرتر بازار محصولات کشاورزی و کاهش نوسانات قیمتی کمک کند.