کاهش همزمان نسبت اشتغال و نرخ مشارکت اقتصادی و همچنین افزایش نرخ بیکاری در زمستان 1403 نشان‌دهنده افت عمومی در فعالیت‌های بازار کار کشور است. این مساله می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند نااطمینانی‌های اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری، ناامیدی از یافتن شغل، خروج افراد از بازار کار و مهاجرت نیروی انسانی باشد...

نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان ۱۴۰۳ به ۴۰.۱ درصد رسید که نسبت به پاییز سال گذشته کاهش ۱.۱واحد درصدی داشت و به کمترین میزان از بهار۱۳۹۸ رسید. نسبت اشتغال نیز در زمستان۱۴۰۳ با کاهش ۱.۲واحد درصدی در مقایسه با پاییز به میزان ۳۷درصد گزارش شد. در نتیجه، نرخ بیکاری با رشد ۰.۶واحد درصدی نسبت به پاییز سال گذشته به ۷.۸درصد رسید. افزایش نرخ بیکاری همزمان با افت نرخ مشارکت و نسبت اشتغال نشان‌دهنده کاهش تقاضا برای نیروی کار است.
بر اساس آخرین آمار منتشرشده در زمستان سال جاری، نسبت اشتغال که نشان‌دهنده سهم جمعیت شاغل از کل جمعیت در سن کار است، نسبت به زمستان 1402، کاهش 0.3واحد درصدی را تجربه کرده و به 37درصد رسیده است. نکته قابل توجه این است که نسبت اشتغال در آخرین فصل سال گذشته در مقایسه با پاییز 1403 نیز 1.2واحد درصد کاهش داشته است. علاوه بر این، نرخ مشارکت اقتصادی در آخرین فصل سال 1403 با کاهش 0.7واحد درصدی نسبت به مدت مشابه در سال 1402 و با کاهش 1.1واحد درصدی نسبت به پاییز 1403، به 40.1درصد رسید. این کمترین میزان نرخ مشارکت اقتصادی از بهار سال 1398، یعنی کمتر از مشارکت در دوران پاندمی کروناست.
با وجود آنکه در 3 فصل نخست سال 1403، نرخ بیکاری روند نزولی به خود گرفته بود، در آخرین فصل سال با افزایش 0.6واحد درصدی نسبت به پاییز و ثبت عدد 7.8درصد، این روند پایان یافت. کاهش همزمان نسبت اشتغال و نرخ مشارکت اقتصادی و همچنین افزایش نرخ بیکاری در زمستان 1403 نشان‌دهنده افت عمومی در فعالیت‌های بازار کار کشور است. این مساله می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند نااطمینانی‌های اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری، افت تقاضای نیروی کار و به دنبال آن ناامیدی از یافتن شغل، خروج افراد از بازار کار و مهاجرت نیروی انسانی باشد.
مشارکت اقتصادی پایین ایرانیان
نرخ مشارکت اقتصادی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های مربوط به بازار کار است و نشان می‌دهد که چند درصد از افراد در سن کار جامعه شاغل بوده یا به دنبال شغل می‌گردند. بر اساس آخرین آمار منتشرشده، نرخ مشارکت اقتصادی کشور در زمستان سال 1403 نسبت به زمستان سال 1402 کاهش 0.7واحد درصدی را تجربه کرده و به 40.1درصد رسیده است. نرخ مشارکت اقتصادی فصل پایانی 1403 در مقایسه با پاییز سال گذشته نیز کاهش 1.1واحد درصدی را تجربه کرده است.
بررسی روند نرخ مشارکت اقتصادی از پاییز 1398 (در این سال سن اشتغال از 10سال به 15سال افزایش یافت) تاکنون نشان می‌دهد که کمترین میزان نرخ مشارکت اقتصادی مربوط به زمستان 1403 بوده است. بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی کار، میانگین نرخ مشارکت اقتصادی دنیا در ژانویه 2025حدود 60.8درصد بوده است. معمولا گفته می‌شود که نرخ‌های مشارکت نیروی کار زیر 50درصد به عنوان پایین در نظر گرفته می‌شوند، زیرا این نرخ‌ها به طور قابل‌توجهی پایین‌تر از میانگین جهانی هستند. بنابراین ایران نیز در دسته کشورهایی قرار می‌گیرد که مشارکت اقتصادی در آنها پایین است.
بررسی جزئی‌تر آمارها نشان می‌دهد که در زمستان سال گذشته نرخ مشارکت اقتصادی مردان، با کاهش 0.7واحد درصدی نسبت به پاییز سال گذشته و همچنین زمستان سال 1402، به 67.3درصد رسیده است. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی زنان در آخرین فصل سال گذشته با کاهش 1.4واحد درصدی نسبت به پاییز 1403 و افت 1.3واحد درصدی نسبت به مدت مشابه در سال 1402، به 13.1درصد رسیده است. این کمترین میزان مشارکت اقتصادی زنان از زمستان 1400 است. نگاهی به آمارهای مربوط به اشتغال زنان کشورهای منطقه در سال 2023 نشان می‌دهد که زنان ایرانی با مشارکت 14.4درصدی، کمترین میزان مشارکت اقتصادی پس از افغانستان و پاکستان را داشته‌اند.
دو عامل کاهش نسبت اشتغال
می‌توان گفت نسبت اشتغال نشان‌دهنده سهم جمعیت شاغل از کل جمعیت در سن کار است. بر اساس آمارهای منتشر‌شده، نسبت اشتغال کشور در زمستان 1403، با کاهش 1.2واحد درصدی نسبت به پاییز 1403، به 37درصد یعنی کمترین میزان از زمستان سال 1401 رسیده است. همچنین می‌توان گفت نسبت اشتغال در زمستان سال 1403 در مقایسه با زمستان 1402، 0.3واحد درصد کاهش یافته است.
به صورت کلی کاهش نسبت جمعیت فعال می‌تواند ناشی از کاهش فرصت‌های شغلی، رکود اقتصادی، یا کاهش تمایل افراد به پیوستن به بازار کار باشد. این مساله می‌تواند ناشی از کاهش تمایل افراد به اشتغال یا کاهش تقاضای نیروی کار از سوی کارفرمایان باشد. برخی از کارشناسان معتقدند علاوه بر چالش‌های موجود در بازار کار کشور، مهاجرت نیروی کار از کشور و امکان انجام دورکاری برای سایر کشورها یکی از دلایل کاهش تمایل افراد، به ویژه متخصصان، به اشتغال در بازار کار کشور است.
با‌این‌حال افزایش نرخ بیکاری نشان می‌دهد کاهش تقاضا برای نیروی کار نیز در کاهش نسبت اشتغال نقش پررنگی داشته است. علاوه بر این، آمارها نشان می‌دهد که جمعیت شاغلان کشور در زمستان 1403، با کاهش 688هزارنفری نسبت به پاییز سال گذشته، به 24میلیون و 295هزار نفر رسیده است. این رقم در زمستان سال 1402 نیز معادل 24میلیون و 193هزار نفر بود.
نقش نااطمینانی در بیکاری
براساس تعاریف، نرخ بیکاری درصدی از جمعیت فعال است که با وجود توانایی و تمایل به کار، شاغل نیستند و در جست‌وجوی کار هستند؛ این نرخ یکی از شاخص‌های مهم برای سنجش وضعیت بازار کار و سلامت اقتصادی یک کشور است. بررسی آمارهای مربوط به بازار کار در زمستان سال 1403 نشان می‌دهد که نرخ بیکاری، با افزایش 0.5واحد درصدی نسبت به پاییز 1403، به 7.8درصد رسید. با‌این‌حال نرخ بیکاری در آخرین فصل سال گذشته کاهش 0.8واحد درصدی را نسبت به مدت مشابه در سال 1402 را تجربه کرد.
به عبارت دیگر روند نزولی نرخ بیکاری که از ابتدای سال 1403 آغاز شده بود در آخرین فصل این سال به پایان رسید. می‌توان گفت افزایش نرخ بیکاری همزمان با کاهش مشارکت اقتصادی نشان‌دهنده کاهش فرصت‌های شغلی و افت تمایل افراد به جست‌وجوی کار است که می‌تواند به دلیل نااطمینانی‌های اقتصادی، کاهش تقاضا برای نیروی کار باشد.
به گزارش دنیای اقتصاد،نااطمینانی‌های موجود در فضای اقتصاد یک کشور تمایل برای سرمایه را کاهش داده و منجر به کاهش تقاضای نیروی کار می‌شود. یکی از نااطمینانی‌های موجود در اقتصاد در سال گذشته خاموشی و تعطیلی‌های پی‌در‌پی به دلیل ناترازی انرژی بوده است.