مجتبی پورحبیبی: وقتی از چالش های ارتباط صنعت و دانشگاه سخن به میان می آید قاعدتا بخش معدن و صنایع معدنی را هم شامل می شود هر چند خوشبختانه با سوابق تخصصی و تجربی شرکت های بزرگی که میداندار فعالیت معدنی در استان هستند این بخش از نظر آموزش و تخصص هم پیشرفت های محسوسی داشته اما چالش پیش گفته در ارتباط با دانشگاه و بخش معدن استان همچنان وجود دارد. در این شرایط همزمان با برگزاری ششمین نمایشگاه معدن دیدگاه های دکتر سعید کریمی نسب عضو هیات علمی بخش مهندسی معدن دانشگاه شهید باهنر کرمان را در ارتباط با روند توسعه معدن و صنایع معدنی در استان کرمان جویا شده ایم و به نقاط قوت و ضعف نمایشگاه معدن هم پرداخته ایم:

جناب دکتر! به عنوان سئوال اول، نقاط قوت بخش معدن در استان کرمان، چه مواردی است؟
ببینید به هر حال استان کرمان یکی از پهناورترین استان های کشور است و این استان پهناور توانسته به لحاظ زمین شناسی ذخایر غنی از انواع معادن را در دل خودش داشته باشد. از معادن سنگ های ساختمانی، معادن فلزی و غیرفلزی و این به هر حال یک پتانسیل عظیم است به این معنا که کرمان یک منطقه غنیی است و می تواند از این جهت حائز اهمیت باشد. اما در کنار این یک زنگ خطر هم وجود دارد و آن اینکه آرام آرام داریم متوجه می شویم که وجود این قبیل معادن اگر درست و علمی از آن استفاده نشود می تواند عامل آلایندگی هم برای این منطقه باشد و خطر محسوب شود. یعنی باید آن را به مانند یک شمشیر دولبه به حساب آورد. اگر الزامات زیست محیطی را یک به یک رعایت نکنیم دچار مشکل می شویم. 
الان پدیده هایی که در مناطقی مثل خاتون آباد در حال وقوع است خسارت زیست محیطی به وجود آورده است تمام معادن از یکسو منافع اقتصادی دارند و از سوی دیگر باید به آن توجه شود که متاسفانه علی رغم اینکه موارد قانونی هم در این زمینه داریم اما به آن توجه نمی شود. پس، از این جهت می تواند آسیب زا باشد و این استان را در سال های آتی دچار آسیب کند. یعنی ممکن است در سال های آتی مناطقی به ما تحویل داده شود که مجموعه ای از گودال های بزرگ در آنها ایجاد شده، منابعشان استخراج شده و در کنار آنها مردمی مانده اند محروم از همه منافع معدن و گرفتار در آلودگی آنها.
 
در جایگاه یک صاحب نظر در زمینه معدن، چه نقدهایی به روند توسعه در بخش معدن و صنایع معدنی استان دارید؟
ببینید اگر نگاه دقیق و علمی کنیم متوجه می شویم که   معدن می تواند و پتانسیل آن را دارد که به عنوان پیشران اقتصادی استان باشد. به عبارت دیگر عملکرد ما می تواند طوری باشد که رشد اقتصادی استان بالاتر از متوسط رشد اقتصادی کشور باشد. ولی اما و اگرهای متعددی در این قضیه وجود دارد و الزاماتی دارد که بایستی به آنها توجه کنیم. یعنی یکسری الزامات قانونی دارد که ما بایستی به آنها توجه کنیم در شرایطی که  ما قانون معادن درستی نداریم. وقتی هم قانون درست نباشد، مشکل آفرین است. 
مثلاً در اصل 44 قانون اساسی آمده است که معادن جزو انفال و ثروت های عمومی هستند اصل 45 دوباره بحث معادن بزرگ را مطرح می کند که می بایستی با حاکمیت دولت مدیریت و اداره شوند. خب الان این سوال مطرح می شود که معادن بزرگ یعنی چه؟ تا همین امروز هم مشخص نشده که منظور از معدن بزرگ یعنی چه، معدن بزرگ یعنی اینکه وسعت اش بزرگ باشد، عمق آن بزرگ باشد یا عرض یا طول آن بیشتر باشد؟ البته اشاره شده از جهت عیار و غیره، اما این وابسته به تکنولوژی است. 
یعنی اینکه یک معدن در یک برهه ای، عمر آن می تواند کم باشد و در یک برهه ای از زمان می تواند به علت توسعه تکنولوژی، عیار کمتری را هم در واقع بهره برداری کند و بزرگ تر شود و اصطلاحاً طرح های توسعه داشته باشد. همین مس سرچشمه یک زمانی یک بخش کوچکی بود اما بزرگ و بزرگ تر شد چون عیار حد آن تغییر می کند و وابسته است به یکسری مسائل تکنولوژیکی. اگر بحث تکنولوژی را وارد قضیه کنیم می بینیم که می توانیم از آنها استفاده روز افزون کنیم. مثلاً چینی ها الان دنبال همین مواد کم عیار ما هستند. به این خاطر که برای آنها صرف می کند این مواد را بارگیری کنند و ببرند و روی آنها کار کنند. 
بنابراین، نیامده ایم مسائل این قبیلی را در قانون مشخص کنیم چرا که اگر قرار باشد در استان  بحث معدن و صنایع معدنی درواقع توسعه پیدا کند احتیاج دارد به اینکه اجازه قانونی داشته باشد، قانونگذار باید برای این مساله فکر می کرده که نکرده است و حتی در قانون جدید معادن هم که نگاه کنید آمده اند که برای این مسایل راهگشایی کنند اما باز کسی که می خواهد سرمایه گذاری درازمدت کند در معدن این طور نیست که مثلاً امروز سرمایه گذاری کند و فردا بتواند سود کند. بنابراین بایستی به لحاظ قانونی مسائل آن حل شود. دومین مساله اینکه ما هنوز هم به لحاظ اکتشافی کار درستی انجام نداده ایم. هنوز هم با همان اطلاعات و دانش قدیم مان داریم کار و فعالیت می کنیم. 
در یک دوره ای در استان، یوگوسلاوها  کار کرده اند یا مثلاً روس ها و ما متاسفانه همچنان داریم با داده ها و دانش آنها کار می کنیم. داده های منسجمی بوده که روس ها در فولاد و در زغال سنگ به دست آورده بودند، همین طور در بحث مس یوگوسلاوها کارهایی کرده بودند، که ما همچنان داریم با همان داده ها کار می کنیم. اما باید به این نکته هم توجه کنیم که این حوزه، آدم ها و متخصصان خودش را می خواهد. آن چیزی که در گذشته انجام شده، میراث گذشته است که بر روی آن پلت فورم، عده ای نشسته بودند و کار کرده اند. 
اما دیگر آن روش ها تغییر کرده است. الان درواقع ما بایستی راهبری و فرماندهی بخش معدن را به کسانی بسپاریم که دانش روز را داشته باشند و درواقع به روز باشند. بنابراین نقدی که به این قضیه وارد است این است که ما باید پیش زمینه لازم را داشته باشیم، روی آن باید کار می کردیم، اکتشافات را باید توسعه می دادیم که ندادیم، می بایستی مدیران جدید با نیروهای جدید و با تفکرات جدید و با دانش جدید وارد عرصه می کردیم که نکردیم، خب وقتی این کارها را انجام ندهیم طبیعتاً از امکانات جدید و از فکرهای نو هم نمی توانیم بهره برداری کنیم.
 
با همه نقدهایی که مطرح شد، در چه شرایطی معدن می تواند پیشران اقتصادی استان و محور توسعه باشد؟
ببینید اگر بخواهم واضح و مشخص در مورد این سوال پاسخ دهم بهتر است یک مثال بزنم. مثلاً کشور شیلی چه کارهایی انجام داده است، اول رفته سیستم راه آهن و راه هایش را توسعه داده  و به خوبی در اَن سرمایه گذاری کرده است. در قدم بعدی آمده قانون معادنش را اصلاح کرده است تا اگر کسی بخواهد به آن ورود کند، نترسد! این برعکس کشور ماست. الان هر سرمایه گذاری که بخواهد وارد حوزه معادن ما شود واقعا می ترسد. اصلاً معلوم و مشخص نیست که اگر سرمایه گذاری کرد فردا چه می شود. 
بنابراین الزاماتی وجود دارد که باید انجام شود و این الزامات فقط برای استان کرمان نیست و برای کل کشور است و در حالی که در حال حاضر در تهران  برای کرمان که بیشترین معادن کشور را دارد تصمیم گیری می شود؛ خب این خطاست. 
این استان می بایستی برای خودش در این قضیه منافع و مصالحش را ببیند بعد منتقل کند به مجلس و مجلس هم درواقع بر اساس آن نگاه کند که ببیند واقعاً باید چه کار کرد تا یک استانی که زیرساخت هایش در بحث معدنی فراهم هست بتواند از آن به صورت اصولی بهره برداری کند، در صورتی که تاکنون این طور نبوده است. حتی همان حقوق دولتی هم که به آنها تعلق می گیرد آن هم عمل نکرده اند. یعنی در سیاست کلان به آن توجه نشده است. 
بنابراین اگر قرار است که معدن پیشران اقتصادی استان باشد، بایستی به این مولفه ها توجه کنیم و در قدم اول باید افراد مناسب را بر سر کار بیاوریم. این نیروی انسانی که هم اکنون دارند کار می کند باید با تکنولوژی روز و با توانایی های روز آشنا شود. خب چون آشنا نیستند به سراغ آن هم نمی روند. بنابراین می بایستی این مسائل را رفع کنیم که اگر قرار است حوزه معدن به عنوان پیشران اقتصادی قرار گیرد بتوانیم از آن بهره برداری درستی کنیم.
 
سئوال دیگر اینکه، استراتژی توسعه معدن و نقشه راه معدنی استان باید  چه الزامات و ویژگی هایی داشته باشد؟
خب اگر قرار است که این استراتژی، پیشران اقتصادی قرار گیرد می بایستی به یکسری الزامات توجه کنیم. باید مشخص شود ما دنبال چه هستیم، مثلا باید دنبال خام فروشی باشیم یا دنبال این باشیم که آن را به کنسانتره برسانیم و بعد بفروشیم و یا دنبال این باشیم که به محصولی دیگر برسیم؟.
بنابراین این خودش، موضوع حائز اهمیتی است که باید به آن توجه کنیم. مثلاً در تولید فولاد ارزش افزوده ای ایجاد می کنیم که آن هم حدوداً زیر 20 درصد است بعد از آنکه به محصولات می رسد یعنی 80 درصدش در آن قسمت است. الان سوال این است که اگر مثلاً ما شمش را وارد می کردیم روی محصولات آن کار می کردیم شاید به نفع مان بود که این گونه داریم عمل می کنیم. بنابراین یک نگاهی که می بایستی انجام شود این است که اینها باید کنار یکدیگر آنالیز شوند. اما همان طور که گفتم متاسفانه به این زنجیره نگاه شده و مس برای خودش، آهن برای خودش، تیتانیوم برای خودش و هر حوزه ای برای خودش فعالیت می کند و در مقابل بخش خصوصی کاملاً رها شده و بخش دولتی دارد می تازد. این در حالی است که در دیگر کشورهای دنیا این بخش غالباً خصوصی است. مثلاً در استرالیا یا جاهای دیگر با توجه به قوانینی که طراحی کرده اند به گونه ای است که بخش خصوصی به خوبی دارد حرکت می کند و  در یک چارچوب مشخص، سیستم دولتی درواقع فقط کار نظارتی را انجام می دهد.
 
یکی از نقایص همواره مطرح، ضعف در ارتباط صنعت و دانشگاه است. این مساله شامل بخش معدن هم می شود. چه اصلاحاتی در این زمینه باید صورت گیرد به ویژه در استان کرمان؟
ببینید به نظر من اگر همه چیز به صورت درست آن خصوصی می شد مساله حل می شد. اگر مثلاً معدن سرچشمه ما و گل گهر ما واقعاً خصوصی بودند، برای مشکلاتی که دارند دنبال این بودند که به بهترین وجه آن را حل کنند چون برایشان هزینه دارد اما الان اینگونه نیست و از سوی دیگر بایستی الزامات قانونی هم باشد. شما از یک طرف وقتی معدنی را در اختیار کسی که کاردان است، می گذارید می بایستی به او بگویید که مثلاً این 10 درصد را برسانید به 50 درصد. در کنارش شرایطی اگر ندارد باید کمک و حمایتش کنید که به آن 50 درصد برسد. خب این کمک کردن ها دانش می خواهد، باید به دانشگاه گفته شود که این معدن الان 10 درصد بهره وری دارد و  این را می خواهیم برسانیم به 15 درصد و از دانشگاه بخواهیم که چطور می توان این کار را انجام دهیم؟ ببینید در حال حاضر چون این ابهامات و سوالات برای صنعت مطرح نیست دلیلی ندارد که یک دانشگاهی را بیاورند که موی دماغ شود. الان دانشگاه موی دماغ دولت است. یعنی هر دانشگاهی که پایش به معدن باز شده، نتوانسته اند با او کنار بیایند. 
 
از نظر جنابعالی، یک نمایشگاه معدن خوب چه ویژگی هایی باید داشته باشد و چه پیشنهاداتی به مجریان نمایشگاه بین المللی معدن کرمان دارید؟
خب باید اول ببینیم که هدف از برگزاری این نمایشگاه ها چیست. الان در نمایشگاه ها اغلب شرکت های دولتی هستند که می آیند آنجا غرفه می زنند و منبع درآمدی هستند برای نمایشگاه. البته این خوب است که مردم هم می روند به نمایشگاه و آشنا می شوند با این دستاوردها که از این جهت مثبت است. از این جهت که شرکت های خارجی هم می آیند اینجا و ارتباطی برقرار می کنند و آشنا می کنند افراد را با این مسائل این هم خوب است، اما من فکر می کنم که اگر درست فکر می کردیم و درست برنامه ریزی می کردیم در کنار شرکت های خارجی که  حضور دارند شرکت های داخلی کوچک هم امکان حضور و عرض اندام پیدا می کردند، می بایستی در واقع شرایط را برای آنها فراهم کنیم. حضور شرکت های خارجی  برای ارایه بعضی از تکنولوژی های هایتک و خیلی پیشرفته جای اهمیت دارد و مورد نیاز است اما شاید یک قسمت های دیگری هم اگر به آن توجه کنیم و به آنها بها دهیم و از آنها بخواهیم در توان این مجموعه های داخلی هست می توانند این کارها را انجام دهند. ببینید به لحاظ دانشی این توانایی در بعضی از دانشگاه های کشور و در بعضی از فارغ التحصیلان کشور وجود دارد بنابراین بایستی که از این فرصت ها استفاده کنیم و شرایطی را فراهم کنیم که اگر این نمایشگاه ها برگزار می شود اینها را درواقع دعوت کنیم و بگوییم شما هم می توانید مانند اینها تولید کنید نه اینکه من بخواهم بروم فلان چیز را بخرم، نه. بیاییم آن را تشویق کنیم و بگوییم که به دنبال چه چیزی هستیم. ما الان این رویه را دنبال نمی کنیم و هر کسی دنبال این است که با ساده ترین راه، مساله اش را حل کند. در صورتی که اگر ما یک نگاه ملی به این مساله می کردیم می گفتیم اگر می خواهیم این پیچ را الان بخریم از چه کسی بخریم مناسب تر است، طبعا به تولید کننده داخلی هم می رسیدیم.  در بعضی از مسائل که خیلی حیاتی و حساس است می بایستی یکسری دقت هایی داشته باشیم که اگر در توانایی کشور است از ظرفیت داخلی استفاده کنیم. من پیشنهادم این است که نمایشگاه های حوزه معدن اگر نگاهشان این گونه باشد که مثلاً بیایند امسال از 10 تا شرکت خارجی دعوت کنند و در سال بعد دو تا شرکت ایرانی هم در آن ورود کنند و عرض اندام کنند و توانایی شان را نشان دهند، می تواند بسیار اثرگذار باشد؛ اینها ظرفیت هایی هستند که عملاً ما به علت اینکه درست آنها را مورد توجه قرار نمی دهیم،مغفول مانده اند. بنابراین اگر زنجیره ای یا سیستمی به مساله نگاه نکنیم همه دچار مشکل می شویم.
 
سئوال آخر اینکه؛ چشم انداز و آینده توسعه بر پایه معدن در استان کرمان را چگونه می بینید؟
به نظر من با مسیری که الان در پیش گرفته ایم، اگر اصلاح نشود همه دچار مشکل می شویم. به خصوص به لحاظ پیامدهای زیست محیطی آن و به لحاظ مشکلاتی که در این زمینه داریم. مشکل این است که از سوی مسوولان و متولیان، تصمیم گیری درستی صورت نمی گیرد. من در جلسه ای بودم و استاندار هم آنجا حضور داشتند. در آن جلسه بحث بر سر معادن کرومیت استان بود. خب معادن کرومیت استان درواقع به شدت غیراصولی و ناشیانه دارد کار می شود. افرادی که یک ماده معدنی را یافته اند و رفته اند آن را مدام برداشت کرده اند و متعاقب آن محدوده مدام بزرگ و بزرگ تر شده و به قول خودشان دارند استخراج می کنند. خب ما داریم می گوییم آقای استاندار، مشکل آن منطقه، اکتشاف است. ایشان می گویند که نه مشکل منطقه اکتشاف نیست، ساماندهی استخراج است. ببینید تا چه اندازه  نگاه ها با هم متفاوت است، اما واقعیت قضیه این است آن چیزی که دانشگاه می گوید براساس بررسی و تحلیل است، یعنی ما رفته ایم، دیده ایم، بررسی کرده ایم و یک کار کاملاً کارشناسی شده است. این نیست که مثلاً یک شبه برای ما به وجود آمده باشد. ما تابع قوانین کشور هستیم و علاقه مندیم در قوانینی که برای کشور تعیین شده به بهترین وجه عمل کنیم. آنجایی هم که نقص دارد تذکر می دهیم که بهتر است اصلاحاتی داشته باشیم که با مشکل روبه رو نشویم. 
بر این اساس همچنان معتقدم که قانون معادن باید اصلاح شود تا زیرساخت لازم برای شتاب گرفتن پیشران اقتصادی فراهم شود.