چرا با وجود افزایش ظرفیت نیروگاهها، خاموشیها همچنان ادامه دارد؟. بهرغم افزایش ۴۶درصدی ظرفیت تولید برق حرارتی در یک سال گذشته و رسیدن آمادگی نیروگاهها برای تولید برق به بالای ۹۸ درصد، کشور امسال با بحران بیسابقه قطعی برق مواجه شده است...
قطعیهای برق بخش خانگی که ماههای قبل حداکثر دو ساعت بود، امسال در برخی مناطق به چهار ساعت در روز رسیده و ناترازی مصرف و تولید رکوردهای جدیدی ثبت کرده است. این پارادوکس سوال اساسی را مطرح میکند که چرا با وجود افزایش قابلتوجه ظرفیت تولید، کشور با شدیدترین بحران برق دهه اخیر روبهرو شده؟
روایت تولید
آمار ارائه شده توسط شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی نشان میدهد که مجموع افزایش ظرفیت در حوزه احداث واحدهای جدید و رفع محدودیت نیروگاههای موجود از ۲۶۶۲ مگاوات در دوره مشابه سال قبل به ۳۸۷۵ مگاوات رسیده است. این رقم معادل ۴۶ درصد رشد در مقایسه با سال گذشته محاسبه شده و بر کاغذ نشاندهنده عملکرد قابل قبول دولت در توسعه زیرساختهای برق کشور است. در بخش احداث واحدهای جدید نیروگاهی، ۲۴۵۵ مگاوات ظرفیت جدید به شبکه سراسری اضافه شده که در مقایسه با ۱۶۹۷ مگاوات سال گذشته، ۴۵ درصد افزایش را نشان میدهد.
این عدد نشان میدهد که سرمایهگذاری در بخش تولید برق همچنان در دستور کار قرار دارد، اما سوال اینجاست که چرا این افزایش ظرفیت نتوانسته مشکل قطعی برق را حل کند؟ همچنین در حوزه رفع محدودیت نیروگاههای بخاری و ارتقاء واحدهای گازی، ۱۴۲۰ مگاوات به ظرفیت موجود اضافه شده که نسبت به ۹۶۵ مگاوات سال قبل، ۴۷ درصد رشد ثبت کرده است.
پروژههای جدید کارسازند؟
بر اساس همین گزارش، ۱۹ پروژه نیروگاهی در سراسر کشور در مراحل مختلف اجرا و بهرهبرداری قرار دارند که نشاندهنده تداوم سرمایهگذاری در این بخش است. نیروگاه سهند با ۳۰۷ مگاوات در آذربایجان شرقی، از جمله این پروژهها هستند که قرار است بخشی از کمبود برق کشور را جبران کنند. این پروژهها در استانهای مختلف شامل کرمان، هرمزگان، لرستان، مازندران، بوشهر، سیستان و بلوچستان و سایر نقاط کشور اجرا میشوند و نشاندهنده پراکندگی جغرافیایی مناسب در توزیع نیروگاههاست.
از کل برنامه ۳۱۵۸ مگاوات افزایش ظرفیت، ۲۴۵۵ مگاوات تاکنون به بهرهبرداری رسیده است که نشان میدهد حدود ۷۸درصد از برنامه محقق شده، اما بهرغم این پیشرفت، همچنان شاهد قطعیهای گسترده برق هستیم که نشاندهنده وجود مشکلات عمیقتری در سیستم برق کشور است.
کمبود پایدار شده
راندمان نیروگاهها از ۳۹.۲۶ درصد به ۳۹.۵۶درصد رسیده و این موضوع نشاندهنده تلاش برای بهبود کیفیت تولید برق در کشور است. این افزایش راندمان در کنار افزایش ظرفیت، میتواند گامی مثبت در جهت بهینهسازی مصرف سوخت و کاهش هزینههای تولید محسوب شود. انرژی تولیدی حرارتی نیز از ۳۵۵میلیارد کیلوواتساعت به ۳۷۳میلیارد کیلوواتساعت افزایش یافته که ۵ درصد رشد را ثبت کرده و نشان میدهد که نیروگاههای کشور تولید بیشتری نسبت به سال گذشته داشتهاند.
با این حال، این آمار مثبت در تضاد آشکار با واقعیت قطعیهای گسترده برق قرار دارد. علت این تناقض را میتوان در عواملی مانند کاهش کیفیت سوخت تحویلی به نیروگاهها، محدودیت منابع آبی برای خنککاری، فرسودگی تجهیزات و همچنین مشکلات شبکه انتقال و توزیع جستوجو کرد که باعث میشود بهرغم تولید بیشتر، برق کافی به دست مشترکان نرسد.
۱۰۲ هزار مگاوات در نوسازی
در فصل تعمیرات ۱۴۰۳-۱۴۰۴، بیش از ۱۰۲ هزار مگاوات برنامه تعمیراتی اجرا شده است که رقم قابلتوجهی محسوب میشود و نشاندهنده جدیت شرکت برق در نگهداری و تعمیر تجهیزات است. شرکت اعلام کرده که کلیه فعالیتهای پیشبینی شده در این بخش به اتمام رسیده که اگر صحیح باشد، نشاندهنده برنامهریزی مناسب و اجرای موفق طرحهای تعمیراتی است. از جمله اقدامات انجام شده میتوان به احداث برج جدید واحد سه نیروگاه بعثت، نوسازی کولینگ واحد چهار اصفهان پس از آتشسوزی، بازسازی کامل واحد چهار گازی نیروگاه خلیجفارس اشاره کرد که نشاندهنده اقدامات اضطراری و ترمیمی پس از حوادث است.
همچنین انجام تعمیرات اساسی واحد دو بیستون منجر به افزایش ۲۰ مگاواتی توان تولیدی شده که نشان میدهد تعمیرات نه تنها برای حفظ وضع موجود بلکه برای افزایش ظرفیت نیز انجام شده است. با این حال، سوال اینجاست که اگر این حجم گسترده تعمیرات انجام شده، چرا همچنان شاهد قطعیهای گسترده برق هستیم و آیا این تعمیرات واقعا با کیفیت مطلوب انجام شدهاند؟
چرا با افزایش تولید، قطعیها رکورد میزنند؟
بهرغم افزایش قابلتوجه ظرفیت تولید، کشور امسال با شدیدترین بحران برق سالهای اخیر مواجه شده است که نشاندهنده وجود مشکلات ساختاری عمیق در سیستم برق کشور است. محدودیت سوخت به عنوان مهمترین عامل این پارادوکس شناخته میشود. کاهش تحویل سوخت گاز به نیروگاهها و افزایش مصرف سوخت مایع باعث کاهش بازده و افزایش هزینههای تولید شده است. بخشی از عملیات رفع محدودیت تولید مربوط به مصرف بالای مازوت بوده که منجر به گرفتگی بسکتها و سوراخ شدن بویلرها شده و در نهایت کیفیت تولید را تحت تاثیر قرار داده است.
بحران آب نیز به عنوان دشمن پنهان نیروگاهها عمل میکند؛ محدودیت تامین آب برخی نیروگاهها باعث کاهش راندمان و افزایش هزینههای تولید شده است. نیروگاه اصفهان با ۱۷۰ مگاوات افزایش ظرفیت، به دلیل کمبود آب محدود شده که نشاندهنده تاثیر مستقیم بحران آب بر تولید برق است. علاوه بر این، فرسودگی شبکه انتقال و توزیع برق نیز باعث تلفات انرژی و کاهش کیفیت خدماترسانی شده است.
رفع محدودیت
در حوزه رفع محدودیت نیروگاههای بخاری، ۷۵۰ مگاوات ظرفیت اضافی محقق شده است که اگرچه رقم قابلتوجهی است، اما در مقایسه با نیاز کلی کشور به برق، هنوز کافی نیست. نیروگاه اصفهان با ۱۷۰ مگاوات بیشترین سهم را در این بخش داشته، اما متاسفانه این رقم به دلیل کمبود آب محدود شده که نشاندهنده چالشهای متعدد و به هم پیوسته در صنعت برق کشور است. نیروگاه رامین ۱۳۰ مگاوات و بندرعباس ۱۰۰ مگاوات افزایش ظرفیت ثبت کردهاند که نشاندهنده توجه ویژه به نیروگاههای جنوب کشور است.
در بخش ارتقاء واحدهای گازی نیز ۶۷۰ مگاوات افزایش ظرفیت حاصل شده است که این افزایش شامل ارتقای اساسی توربینهای گازی در نیروگاههای حافظ، سبلان، ارومیه و شهید سلیمانی کرمان بوده است. همچنین نصب سیستمهای خنککاری هوای ورودی در نیروگاههای مختلف انجام شده که این اقدام برای مقابله با گرمای شدید تابستان و حفظ راندمان نیروگاهها ضروری است. با وجود این اقدامات مثبت، همچنان فاصله زیادی تا رفع کامل کمبود برق کشور وجود دارد.
اقدامات مختلفی در حوزه اصلاحات اقتصادی انجام شده است. ابلاغ نرخهای جدید فروش برق در بازار عمدهفروشی، ایجاد مکانیسمهای جذب سرمایهگذاری، و کاهش تعهدات خرید تضمینی از این اقدامات هستند. از نظر پرداخت مطالبات، ۴.۸ همت از مطالبات تولیدکنندگان و پیمانکاران از محل اسناد خزانه اسلامی پرداخت شده است. همچنین ۶.۹ همت بدهی مالیاتی با مطالبات تهاتر شده و حدود ۱۰ همت از مطالبات سرمایهگذاران بخش بخار نیروگاههای سیکل ترکیبی پرداخت شده است.
آمادگی ۹۸درصدی
بر اساس اعلام شرکت، ضریب آمادگی تولید برق نیروگاههای کشور برای فصل گرم به بالای ۹۸درصد رسیده است که این رقم در مقایسه با متوسط جهانی که حدود ۹۵درصد اعلام شده، بالاتر قرار دارد و ظاهرا نشاندهنده آمادگی مطلوب نیروگاههای کشور است. اما واقعیت قطعیهای گسترده و طولانیمدت این آمار را به شدت زیر سوال میبرد و نشان میدهد که احتمالا این درصد آمادگی یا به درستی محاسبه نشده یا معیارهای اندازهگیری آن با واقعیت فاصله دارد.
اگر واقعا ۹۸درصد نیروگاههای کشور آماده بهرهبرداری هستند، پس چرا شاهد قطعیهای ۴ ساعته در برخی مناطق هستیم؟ این تناقض آشکار نشان میدهد که یا محاسبه این ضریب دارای اشکال است یا عوامل دیگری مانند کمبود سوخت، محدودیت آب، مشکلات شبکه انتقال و توزیع باعث شدهاند که بهرغم آمادگی ظاهری نیروگاهها، برق کافی به دست مشترکان نرسد. این موضوع ضرورت بازنگری در شیوه محاسبه و گزارشدهی آمادگی نیروگاهها را آشکار میسازد تا تصمیمگیریها بر اساس اطلاعات دقیق و واقعی انجام شود.
بحران ساختاری
زیانده بودن شرکت برق حرارتی وزارت نیرو، بدلیل قراردادهای خرید تضمینی برق در سنوات گذشته، انباشته شدن بدهیهای بانکی، هزینههای بالای قراردادهای BOT، فرسودگی واحدهای نیروگاهی، و عدم امکان تامین مالی پروژههای جدید از جمله این چالشها هستند. عدم تناسب افزایش هزینههای تولید با میزان درآمد حاصله و نرخ برق نیز به عنوان یکی از مشکلات اساسی مطرح شده است. همچنین محدودیت تامین آب و سوخت نیروگاهها، مشکلات ناشی از کاهش تحویل سوخت گاز، و نرخ بالای خروج نیروی انسانی متخصص از دیگر موانع ذکر شده است. برای مقابله با چالشها، شرکت راهکارهایی ارائه داده است.
انتقال زیان انباشته ناشی از قراردادهای خرید تضمینی به دولت، انتقال این قراردادها به شرکت توانیر، اجازه فروش برق این قراردادها به صنایع، و پرداخت کامل منابع صادرات برق از این پیشنهادات هستند. افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی داراییها، تعیین تکلیف قراردادهای BOT، ایجاد مشوقهای سرمایهگذاری، استفاده از ظرفیت تامین مالی خارجی، اصلاح نرخ فروش در بازار عمدهفروشی، و ایجاد نظام انگیزشی کارکنان از دیگر راهکارهای مطرح شده است.
آمار مثبت، واقعیت تلخ
آمار ارائه شده نشان میدهد که در حوزه افزایش ظرفیت و تولید برق حرارتی، رشد قابلتوجهی نسبت به سال گذشته ثبت شده است. با این حال، چالشهای مالی، محدودیتهای عملیاتی، و مسائل ساختاری همچنان باقی مانده و نیاز به راهکارهای جامع و پایدار دارد. حل این مسائل مستلزم تصمیمگیری در سطوح بالای دولت و اصلاح ساختارهای اقتصادی بخش انرژی است.
به گزارش دنیای اقتصاد،پارادوکس کنونی نشان میدهد که صرف افزایش ظرفیت تولید، پاسخگوی نیازهای کشور نیست و بدون مدیریت مصرف، تامین سوخت پایدار و حل مشکلات ساختاری صنعت برق، ایران همچنان با بحران برق دست و پنجه نرم خواهد کرد.