اقتصاد کرمان: رییس اتاق بازرگانی وقتی در آستانه برگزاری ششمین نمایشگاه معدن با وی گفت و گو کردیم با صراحت همیشگی از شرایطی گفت که در صورت فراهم شدن می تواند اقتصاد کرمان را متحول کند و توسعه استان را شتاب ببخشد. سید مهدی طبیب زاده تصریح کرد: زمان، زمان رقم خوردن نهضت فن آورانه در معادن استان است. در گفت و گو با رییس اتاق کرمان به قوت و ضعف برگزاری نمایشگاه معدن هم پرداخته ایم:

جناب مهندس طبیب زاده! جایگاه معدن در اقتصاد استان کرمان کجاست و چه تحلیلی از این موضوع دارید؟
در بخش معدن با وجود اینکه رتبه بسیار خوبی در این بخش در کشور داریم هم به لحاظ ذخیره و هم به لحاظ تنوع مواد معدنی و اقدامات انجام شده، اما آثار وجود این معادن را در GDP استان نمی بینیم و در سهم سرانه یا درآمد سرانه مردم استان  ملموس نیست. 
قطعا بی تاثیر نبوده اما اثر آن چندان ملموس نیست و  این سهم از ذخایر معدنی تأثیر بسزایی در افزایش سطح معیشت و افزایش GDP استان نداشته است. ما 63 میلیون تن ماده معدنی سالانه در کرمان استخراج ‌و مصرف می‌کنیم. این 63 میلیون تن چه سهمی می‌تواند از GDP استان داشته باشد؟  اگر زنجیره ارزش کامل شود می‌تواند خیلی مؤثر باشد که تاکنون نبوده است  دلایل متعددی در این مساله موثر است.
اول اینکه ما اکتشاف را با روش‌های جدید و علمی انجام نداده‌ایم و نمی دهیم. هنوز بخش مهمی از ذخایر معدنی استان کرمان شناسایی نشده‌اند. بیش از 200 متر هم در عمق زمین کاوش نشده است. کمتر از 20 درصد پتانسیل استان با روش‌های قدیمی اکتشاف شده است. بنابراین ما در همان فاز اول شناسایی معدن، کار اساسی انجام نداده‌ایم، اکتشاف ما محدود به اکتشافات موردی و شرکت‌های بزرگ هست. آن‌ها هم به تناسب نیازشان در زمان‌های مختلف انجام داده‌اند که این نتایج  هم در اختیار تحلیلگران اقتصادی استان نیست. بنابراین در روش و در تکنولوژی‌های جدید از تکنولوژی‌ روز عقب مانده ایم. در زمینه آموزش هم نیازمند تغییر نگرش و به روزرسانی خودمان هستیم. 
 
یکی از مسائل حائز اهمیت «بهره وری» در بخش معدن است. چه دیدگاهی در این ارتباط دارید؟
 بدبینانه نیست که بگوییم برداشت از معادن در استان کرمان به روش «غیربهره ورانه» صورت می‌گیرد. به خصوص در معادن کوچک اگر بررسی کنید سهم عمده‌ای از ماده معدنی استخراج شده از ظرفیت خارج می‌شود. به عنوان نمونه معادن ارزشمند سنگ را ببینید؛ در استخراج،  جابه جایی و در فرآوری، درصد بسیار زیادی از آن  اتلاف می‌شود و به صورت ضایعات سنگ باعث آلودگی محیط زیست می‌شود. بنابراین روش‌ها و تکنولوژی جدید وجود ندارد و روش‌های جدید معدنکاری  را دنبال نکرده ایم.
 
با این شرایط، چه امیدهایی به این بخش می توان بست؟
معدن می‌تواند در شرایطی که منابع آب بسیار محدود است و به خاطر تحریم‌ها از تکنولوژی‌های روز صنعتی عقب مانده ایم  و نمی توانیم با دنیا رقابت کنیم، پیشران اقتصادی استان کرمان باشد. این ذخایر خدادادی می‌تواند منشأ تحول باشد اما اولاً بایستی در اکتشاف و ثانیاً در استخراج، در نیروی انسانی و تجهیزاتی که به کار می‌گیریم تجدیدنظر اساسی کنیم. 
 
برگزاری نمایشگاه معدن چه کمکی می تواند به بهبود شرایط بکند؟
برگزاری نمایشگاه اگر با حضور  شرکت‌های دارای تکنولوژی و برندهای معدنکاری و اکتشاف باشد می تواند این فرصت را در اختیار استان قرار دهد که معدنکاران ما بیایند و ببینند و استفاده کنند. 
بنابراین امیدوارم برگزارکنندگان نمایشگاه معدن بتوانند این فضا و فرصت را ایجاد کنند و مهم‌تر از آن ارتباط آدم‌های مؤثر را با این نمایشگاه‌ها برقرار کنند. امیدواریم و همواره هم در جلسات تاکید کرده‌ایم که نمایشگاه فرصتی ایجاد می‌کند برای تحقق اهداف بزرگی که در بخش معدن وجود دارد.
 
در حال حاضر چه اولویت هایی در بخش معدن استان، می توان پیشنهاد داد؟
 معادن استان کرمان نیاز اساسی دارد که یک حرکت و نهضت  فناورانه در آنها اتفاق بیفتد. خوشبختانه هم به لحاظ برخورداری از پتانسیل‌هایی که خدادادی است، هم به لحاظ وجود دانشگاه‌های بزرگ و متعدد و مقاطع مختلف و  وجود متخصصین، اساتید و پژوهشکده‌های خیلی خوبی که در برخی از شرکت‌ها مانند مس و گل گهر به وجود آمده، زمینه ایجاد این نهضت فن آورانه  در بخش معدن استان فراهم شده است. 
در حال حاضر هم که بحث روز مربوط به استارت آپ و ارائه ایده‌های نو هست که لازم است  در نمایشگاه و پس از نمایشگاه، دربخش معدنی کرمان به صورت جدی به این موضوع پرداخته شود. ما فارغ التحصیلان بسیاری در بخش معدن استان داریم که همه آن‌ها صاحبان ایده هستند. حتماً باید رویدادهای استارت آپی را برای کشف استعدادها و گرفتن ایده‌ها برای  بخش معدن کار کنیم و از آنها حمایت کنیم. شرکت‌های معدنی بزرگ کشور در کرمان هستند. 
این‌ها علاوه بر اینکه یک بنگاه اقتصادی هستند و باید خودشان را اداره کنند بایستی فرصت‌های رشد و توسعه استان را هم فراهم کنند این بنگاهها ‌به لحاظ اجتماعی مسوولیت دارند و بایستی که کمک کنند به اشتغال و توسعه. 
این شرکت ها فقط مأمور نیستند که سرزمین ما را تبدیل کنند به حفره‌های بسیار بزرگ و استخراج کنند و  خام صادر کنند و  سود ببرند اما ما بمانیم و سال‌های آینده با مسائل زیست محیطی که ایجاد شده و آثار تخریبی آن. 
بنابراین این ثروتی که در درون زمین است بایستی به خوبی کشف  و  استخراج شود و به خوبی هم فرآوری شود، زنجیره ارزش آن کامل شود، ارزش افزوده آن در استان باشد، آن موقع است که می‌تواند اشتغال وسیع ایجاد کند و می‌تواند سهم موثری در GDP داشته باشد. این‌ها باید در دستور کار قرار گیرد. اگر این مسوولیت های اجتماعی به خوبی انجام شود و از فرصت‌هایی که الان شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند ایجاد کنند، استفاده کنیم، می‌توانیم بگوییم تلفیق امکانات خدادادی با دانش روز و استعدادها می‌تواند این زنجیره ارزش را در همه بخش ها کامل کند.
ارزش افزوده بخش معدن  فقط تولید مس نیست، ارزش افزوده سنگ آهن هم شمش و فولاد نیست. این‌ها بخش کوچکی از ارزش افزوده معدن هستند. مثلاً الان در فولاد، مقیاس و وزن صادرات ما بر حسب تن هست اما اگر بخواهیم ماشین آلات وارد کنیم کیلوگرمی است. گاهی اوقات بعضی قطعات گرمی است. پس این مقیاس‌ها مشخص می‌کند که چقدر مهم است. حداکثر زحمتی که دوستان کشیدند و زحمت قابل تقدیری هم هست بالاخره  زنجیره را تا فولاد خام پیش برده اند که کار بزرگی است و  همت عالی و برنامه ریزی خیلی خوبی داشته اند اما همه‌اش این نیست. آنچه که می‌تواند اثرگذار باشد بعد از این است. ما به جای اینکه فولاد خام را تن به تن بخواهیم صادر کنیم و قطعاتی بیاوریم که گرمی است باید این قطعات را تولید کنیم که ارزش پیدا می کنند و تبدیل به قطعات ‌ خاص می شوند، آن موقع می‌توانیم بگوییم زنجیره ارزش معدن در استان واقعا کامل شده و ما توانسته ایم از این منابع خدادادی در سرزمینمان استفاده درست کنیم.
 
در مورد نمایشگاه، یک سوی ماجرا مجری و برگزار کننده است اما سوی دیگر مدیران استان و مدیران واحدهای معدنی و صنایع این بخش هستند. چگونه می توان به اثرگذاری بیشتر نمایشگاه کمک کرد؟
موافقم. ببینید من فکر می‌کنم به هر دلیلی بهره برداران معدنی ممکن است به این نتیجه نرسیده‌ باشند که نمایشگاه می‌تواند همه خواسته‌های آنها را برآورده کند ممکن است مربوط به ضعف تبلیغات باشد یا کم توجهی مدیران، من فکر می‌کنم که باید برگزارکنندگان نمایشگاه به جای  آمارگیری از بازدیدها، بروند تورهای بازدید افراد ‌مؤثر  و صاحبنظر در زمینه معدن و صنایع معدنی را راه اندازی کنند. یعنی  شرکت‌های مس، گل گهر، ‌ زغال سنگ،  سازمان معدن و اتاق بازرگانی برای تیم‌های کارشناسی‌شان تور بگذارند تا در نمایشگاه با افراد موثر بخش معدن ایران ارتباط برقرار کنند و این ارتباط هم  به چند روز برگزاری نمایشگاه خلاصه نشود.
 
همچنان و در سایه شرکتهای دولتی بزرگ، فرصت حضور بخش خصوصی در معادن استان، محدود است. شرایط را از این نظر چگونه می بینید؟
 بله، دقیقاً همین طور است. الان خود مسوولان معدنی استان هم می گویند بیش از 90 درصد درآمدشان از محل حقوق دولتی و از طرف شرکت‌های دولتی است. بیشترین سقف استخراج هم از این شرکت‌های دولتی است. یعنی کاملاً سایه بخش دولتی بر معادن استان سنگینی می‌کند و بنابراین واحدهای کوچک صنعتی تلاش نکرده‌اند. شرکت‌های بزرگ معدنی هم نیامده اند که ‌دست واحدهای کوچک را بگیرند و این ارتباط برقرار نشده است. وجود تفکر دولتی و سیطره شرکت‌های بزرگ دولتی، باعث شده  که بخش خصوصی معدن استان کرمان رشد نکند. ما الان در بخش خصوصی معدن، رقم قابل توجهی نداریم یعنی کمتر از 10 درصد سهم داریم آن هم در معادنی با ارزش افزوده کم.
 
چه رویکردی می توان در قبال معادن کوچک استان در پیش گرفت تا معادن کوچک در اقتصاد و توسعه استان، اثرگذاری بیشتری داشته باشند؟
ببینید بخش اکتشاف معدن، بخش ریسک داری هست. اکتشاف همه جای دنیا توسط حاکمیت انجام می‌شود. وقتی که معدن شناسایی شد، بهره برداری آن را می‌دهند به بخش خصوصی. حتماً چون نسبت پروانه‌های بهره برداری که اجازه برداشت از معدن را دریافت می‌کنند با گواهی‌های کشف و پروانه‌های اکتشاف، شاید 20 درصد هم نباشد. بنابراین 80 درصد آنهایی که کشف می‌کنند ممکن است منجر به معدن نشود. اگر حاکمیت و شرکت‌های بزرگ این ریسک را نپذیرند نباید انتظار داشته باشیم که معادن کوچک فعال شوند. مشکل دوم این است که بخش معدن هزینه بر  و زمان بر است. سوم اینکه بانک‌ها به بخش معدن به دلیل اینکه ریسک دار است ورود نمی کنند و معدن یا پروانه بهره برداری را به وثیقه نمی‌گیرند. چون میزان منابع مالی مورد نیاز هم زیاد است  تأمین وثیقه خارج از طرح برای، معدنکارها سخت است. مساله بعدی بازار محصولات معدنی است مثلاً اگر معادن کوچک در حوزه مس باشند این طرح‌ها می‌تواند یا سنگ یا کنسانتره  را به شرکت مس بفروشند. بنابراین بازار آنها هم در اختیار دولت است. صحبتی که شده با مدیران مس و گل گهر که بیایند کمک کنند به دارندگان پروانه‌ها نه اینکه ما پهنه‌های اکتشافی جدید را دوباره واگذار ‌کنیم به شرکت‌های بزرگ که کار اشتباهی است. چون امتیازاتی که این شرکت‌ها دارند از جمله تعداد ماشین آلات، گردش مالی، سابقه، رقابت با آنها بلامنازع هست و  از پیش برنده اند. 
 بنابراین بایستی که بخش دولتی معدن و شرکت های بزرگ بیایند و کمک کنند که بخش خصوصی در حوزه معدن پا بگیرد و معادن کوچک را در اختیار بگیرند، ریسک آن را نیز بپذیرند، در اکتشاف کمکشان کنند و بیایند مواد معدنی‌شان را پیش خرید کنند و سرمایه گذاری کنند. اگر این کار را کنند معادن بخش خصوصی هم فعال می‌شود. 
 
چه ارزیابی از روند توسعه صنایع معدنی در استان دارید؟
ببینید در برخی از معادن مثل معادن منگنز یا مثلاً معادن روی ذخایر قابل توجهی در کرمان نداریم. بنابراین اگر انتظار داشته باشیم که هر معدن کوچکی هم خودش بیاید فرآوری کند و خام نفروشد این انتظار به جایی نیست. باید مقیاس بخش معدن، مقیاسی باشد که صنایع فرآوری به دنبال آن باشد. الان کاری که انجام شده است حد نهایی فولاد و سنگ آهن، فولاد خام است و حد نهایی مس هم عمده‌اش کاتد 300 تا 400 هزار تن است. بخشی از آن امسال می‌آید در صنایع جنبی که آن هم تبدیل می‌شود به کالایی مانند لوله‌های مسی یا یراق آلات برای وسایل بهداشتی، بنابراین بایستی فرصت‌های سرمایه گذاری را شرکت‌ها بیایند ایجاد کنند و امکان استفاده بخش خصوصی را در شهرک‌های صنعتی فراهم کنند. باید مثلاً شهرک فرآوری مس در رفسنجان که پیش بینی شده است  آنجا امکانات  فراهم شود و از سرمایه گذاران بخش خصوصی دعوت شود. 
 
با همه این تفاسیر، معتقدید کدام یک از بخش های اقتصادی استان قابلیت محور قرار گرفتن در توسعه استان را دارد و آیا معدن و صنایع معدنی در این زمینه واجد شرایط است؟
صنایع معدنی می تواند پیشران اقتصادی استان باشد. همان طور که گفتم ورود شرکت‌های دانش بنیان، تکنولوژی‌های جدید و ایجاد زنجیره‌های ارزش کامل و پیوند با شرکت‌های خارجی می تواند معدن را به محور توسعه اقتصادی استان تبدیل کند. ما بایستی شرکت‌هایی که برند هستند را بیاوریم اینجا و با آنها در ارتباط باشیم و با تکنولوژی و آموزش آنها پیش برویم. حتماً بایستی زنجیره ارزش کامل شود و اگر کامل بشود و شرکت‌های دانش بنیان به بخش معدن استان وارد بشوند می‌توان انتظار داشت که معدن پیشران اقتصادی استان کرمان باشد.