دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان تاکید کرد: نخبگان داخل کشور باید زمینه یک اجماع و گفتگوی ملی را به وجود بیاورند و بستر ورود ایرانیان خارج از کشور که صاحب دانش و فناوری هستند را فراهم کنند تا ایران به زنجیره جهانی تولید کالا بپیوندد...

دکتر زین‌العابدین صادقی، با اشاره به بازار ارز و علل تلاطم‌های ارزی گفت: تحریم‌ها یکی از دلایل تلاطم بازار است به‌طوری‌که دیگر نمی‌توانیم نفت صادر کنیم و این سبب کاهش عرضه ارز در کشور شده است همچنین پولی که از کشورهای دیگر بابت صادرات در دوره‌های گذشته طلب داریم نمی‌توانیم به دلیل تحریم‌های مالی وارد کشور کنیم به‌طور مثال از کشور کره جنوبی ده میلیارد دلار یا از کشور عراق از صادرات برق حدود پنج میلیارد دلار طلب داریم(حتی وزیر نیرو در سفر خود به عراق نتواست بخش قابل توجهی از آن پول را آزاد کند).

وی از تاثیر کرونا بر اقتصاد سخن به میان آورد و عنوان کرد: بخش خدمات در دوران کرونا در دنیا دچار مشکل اساسی شده است به‌گونه‌ای که سفرها کاهش یافته و این سبب شده که یکسری توریست می‌توانستند وارد کشور شده و از قبل ورود آنها ارزی وارد کشور شود که عملا این بخش اقتصادی با شیوع کرونا دچار مشکل شده است.

دورنمای صادرات خوب نیست

این دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان اکثر صادرات غیر نفتی ایران را محصولات کشاورزی دانست و بیان کرد: باتوجه به شیوع کرونا برخی از کشورهای وارد کننده خرمای ایران می‌گویند شاید اصول بهداشتی در برداشت و بسته‌بندی صورت نگرفته لذا قیمت خرما امسال نسبت به سال گذشته تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافته است بنابراین بخشی از درآمد ارزی ما از قبل صادرات خرما از بین رفته ضمن آنکه بخش دیگری از صادرات کشور که شامل پسته و محصولات غذایی بوده به دلیل آنکه بازاری در دنیا برای آنها وجود ندارد، صادرات آنها متوقف شده‌است.

وی ادامه داد: هر ساله تعداد زیادی حجاج از ایران به عربستان می‌رفتند و تجار ایرانی برای تامین نیازهای آنها کالاهای را صادر می‌کردند یا در اربعین حسینی (ع) حدود یک میلیون زائر از ایران به عراق سفر می‌کردند و خیلی از نیازهای غذایی کشور عراق را ما تامین می‌کردیم که امسال پیاده روی اربعین لغو شده است. و به تبع آن صادرات و ورود ارز به کشور ما کم خواهد شد.

صادقی با تاکید برآنکه دورنمای خوبی نسبت به صادرات برای ایران وجود ندارد، اظهار کرد: مشکل بزرگ تجارت کشور این است که صادرات نفت دیگر به دلیل تحریم‌ها انجام نمی‌شود ضمن آنکه با شیوع کرونا تقاضای انرژی در دنیا کاهش یافته و قیمت‌های انرژی در جهان بسیار کم شده است بنابراین قیمت نفت نیز به عنوان حامل انرژی کاهش زیادی یافته است.

وی اضافه کرد: باتوجه به اینکه بخش خدمات که بزرگترین مصرف کننده برق بوده، تقاضای آن پایین آمده، شاهد کاهش قیمت برق نیز بوده ایم به‌طوری‌که در بازارهای بزرگ برق دنیا مثل بازار اسکاندیناوی قیمت هر مگاوات ساعت برق قبل از کرونا حدود ۸۰ دلار بوده که اکنون به حدود ۳۰ دلار رسیده است حتی در اوج کرونا در فصل بهار در بازار برق PJM آمریکا در اویل بهار قیمت هر مگاوات ساعت برق به زیر ۱۰ دلار رسید که کمتر از قیمت تمام شده برق بود. این سقوط قیمت برق به دلیل جانشینی برق با نفت و گاز بر قیمت نفت وگاز نیز تاثیر گذاشته و سبب کاهش قیمت این دو حامل انرژی نیز شده است.

۳۰ میلیارد دلار در خانه‌های مردم است

این دکترای اقتصاد خروج سرمایه را از دیگر مشکلات کشور ایران دانست و بیان کرد: مردم پول‌های خود را در ترکیه و سایر کشورها برده و اقدام به خرید ملک می‌کنند و این امر باعث افزایش تقاضای ارز شده است و از طرف دیگر رفتارهای مردم، رفتارهایی است که تعادل بازارها را بهم می‌ریزد به‌طورمثال برخی‌ها اصلا نمی‌دانند دلار چه استفاده‌ای دارد اما اقدام به خرید آن کرده‌اند.

وی مطرح کرد: براساس برآوردهای صندوق بین‌المللی پول که در ۲ سال پیش انجام شده بود حدودا ۳۰ میلیارد دلار  اسکناس دلار در خانه‌های مردم بوده‌است که اگر سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی را افزایش دهیم و بتوانیم این ۳۰ میلیارد دلار را به چرخه اقتصاد برگردانیم نرخ ارز خیلی پایین خواهد آمد.

جایگاه ایران در تجارت جهانی کالا کجاست؟

صادقی تاکید کرد: باید بپذیریم که دنیا، دنیای تجارت است و ایران در زنجیره عرضه جهانی کالاها (global supply chains) هیچ جایگاهی ندارد اکنون کشور ویتنام که تا ۱۰ یا ۱۵ سال پیش یک کشور بسیار عقب‌مانده‌ای بود اما اکنون جزیی از زنجیره تولید جهانی کالاست به‌گونه‌ای که پرینتر با مارک HP تولید می‌کند به‌طورمثال یک عدد پرینتر ۷ میلیون به ما می‌فروشد ما چقدر باید نفت بفروشیم که به ۷ میلیون برسد (حدود ۳۰ بشکه نفت) لذا به دلیل عدم روابط اقتصادی و سیاسی مطلوب ایران با دنیا، کشور ما نتواسته است جزی از کشورهای که در زنجیره تولید جهانی کالا هستند، باشد.

این دانشیار اقتصاد انرژی دانشگاه شهید باهنر کرمان افزود: تا چندی پیش بسیاری از کشورهایی که اقتصادشان از ما بسیار ضعیف‌تر بوده هم اکنون چون در زنجیره تولید جهانی هستند،در دنیا برای خودشان در دنیا منافع کسب می‌کنند به‌طورمثال کشور ترکیه بسیاری از صنایع آلمان و ایتالیا را مونتاژ می‌کند یعنی در زنجیره تولید جهانی این دو کشور است و به‌واسطه آنها توانسته تجارت خوبی در دنیا داشته باشد.

دعوت از ایرانیان صاحب سرمایه و فناوری به کشور

این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان ادامه داد: تعداد زیادی ایرانی خارج از کشور داریم که صاحب سرمایه هستند و هم در بخش خصوصی آنجا فعال هستند. بسیاری از آنها صاحب فناوری هستند. اگر بتوانیم زمینه برای ورود آنها به کشور ایجاد کنیم با این اقدام سرمایه‌گذاری در کشور را افزایش خواهیم داد همچنین عرضه ارز افزایش می‌یابد و ما را در زنجیره تولید جهانی وارد کرده لذا اشتغال و صادرات کشور رونق پیدا خواهد کرد اما متاسفانه یکسری افرادی هستندکه مشکلاتی برای عده‌ای از آنها بوجود می‌آورند.

وی بیان کرد: کشور چین در سال های دهه ۱۹۷۰ یک کشور عقب‌مانده‌ای بود و  تصیم گرفت هنگ کنگ را به چینی‌های خارج از چین واگذار کند تا آنها در آنجا سرمایه‌گذاری و تولید کنند و با این اقدام هنک کنگ منشا تولید و درگاه ورود تکنولوژی به چین شد حال برخی از افراد داخلی با ورود ایرانی‌های خارج از کشور مخالف هستند بنابراین ما می‌توانیم کیش یا قشم را به آنها بدهیم و از آنها بخواهیم که تکنولوژی و دانش بیاورند و ما را وارد زنجیره تولید دنیا کنند.

صادقی با تاکید برآنکه ما دیگر با نفت نمی‌توانیم اقتصاد کشور را اداره کنیم، تصریح کرد: باید هم بودجه دولت، بازار ارز و اقتصاد داخلی را از نفت جدا کنیم.

وی با تبیین سیاست‌های دولت و انتقاد از سیاست‌های بانک مرکزی عنوان کرد: سیاست‌های بانک مرکزی نمی‌توانند تعادلی در بازار ایجاد کنند مثلا بحث اوراق قرضه و بعد بحث فروش نفت را مطرح کردند و بحث قراردادهای یکساله در فروش آتی نفت را بیان کردند در صورتی که در دنیا بلندترین قرارداد فروش نفت آتی "برنت دریای شمال۱۵ روزه است" و خریداران این حواله‌ها نیز در این ۱۵ روز شاید ۱۰ بار این حواله‌های نفتی را معامله و دست به دست کنند. زیرا قیمت نفت تحت تاثیر بسیاری از متغییرهای سیاسی است بنابراین این طرح دولت (دادن نفت با قرارداد یکساله به مردم) خیلی قابلیت اجرایی ندارد.

این دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان ادامه داد: نخبگان داخل کشور اعم از نخبگان دینی، سیاسی، اقتصادی، کارآفرینان و ... بایکدیگر به یک جمع بندی برسند و زمینه گفتگویی را در کشور به وجود بیاورند و بستر ورود ایرانیان خارج از کشور که صاحب دانش و فناوری هستند را فراهم کنند تا ایران به زنجیره جهانی تولید کالا بپیوندد.

وی با اشاره به سیاست‌های کشور چین اظهار کرد: چین به حدی به زنجیره تولید کالای جهان ورود پیدا کرده که امروز در کشورهای آفریقای سرمایه‌گذاری کرده است و تا چند سال آینده آفریقا نیز رشد می‌کند به‌طوری‌که پیش‌بینی‌های سازمان‌های بین المللی انرژی این است که در چند سال آینده تقاضای انرژی در کشورهای آفریقای افزایش پیدا کند. حال سوال اینجاست که چه اتفاقی در کشورهای آفریقایی رخ داده که تقاضای انرژی آن روند صعودی دارد؟ جواب آن سرمایه‌گذاری‌های چین در آنها است گفتنی است که سرمایه‌های که چین در آن کشورها می‌کند از جنس سرمایه‌گذاری‌های پیشرفته نیست بلکه صنایع آلوده‌کننده از کشورش را به کشورهای آفریقایی انتقال می‌دهد.