با ایستادن بر بلندای کلوت‌ها واقعیت و خیال در هم می‌آمیزند، زمان و مکان گم می‌شوند و تجربه‌ای عمیق و فراموش‌نشدنی را رقم می‌زنند.

شهداد از شهر‌های بسیار قدیمی استان کرمان است و کلوت‌های شهداد شهرتی جهانی دارند. علاوه‌ بر ایرانیان، گردشگران خارجی زیادی برای دیدن کلوت‌ها به ایران سفر می‌کنند. این کلوت‌ها جزئی از بیابان لوت هستند. 

در سرزمین کلوت‌ها باد نرمی در گوش زمزمه می‌کند و آدمی را به تماشای وقار کویر لوت می‌خواند.

اگر هنگام طلوع یا غروب آفتاب در میان کلوت‌ها باشید، محال است چیزی جز  تحسین این شگفتی به ذهن‌تان خطور کند. آفتاب که رو به غروب می‌گذارد، آرام آرام ستاره‌ها پیدا می‌شوند تا پهنه‌ی سیاه آسمان را به زیبا‌ترین تصویر در دنیا بدل کنند. به هنگام شب خیلی ساده می‌توان در آسمان شهر کلوت‌ها غرق شد و دسته دسته ستاره چید. با ایستادن بر بلندای این کلوت‌ها واقعیت و خیال در هم می‌آمیزند، زمان و مکان گم می‌شوند و تجربه‌ای عمیق و فراموش‌نشدنی را رقم می‌زنند.

کرمان در کنار آثار تاریخی‌اش جاذبه‌های مختلف بسیاری دارد. نبکا‌ها، جنگل‌های انبوه بافت و رابر، ارتفاعات مملو از گل لاله و گلزار در شهرستان بردسیر، دره مدیترانیه‌ای دلفارد در جنوب استان تا جنگل‌های کهور. اما کلوت‌های شهداد از شگفتی‌ها و مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و طبیعت‌گردی در این استان هستند که وقتی از دور به آن‌ها می‌نگرید، شهری باستانی و متروک را یادآور می‌شوند.

کلوت چیست؟

کلوت نام عوارضی طبیعی و جغرافیایی در بیابان لوت ایران است که در اثر ساز و کار شگفت‌انگیز آب و باد و فرسایش زمین و حدود ۲۰ هزار سال قبل با فرسایش آبی و بادى به وجود آمده است.  کلوت‌‌ها پدیده‌‌ای منحصربه‌فرد و یکی از باشکوه‌‌ترین مناطق دیدنی و طبیعی جهان به شمار می‌روند. این ابر شهر کلوخی دنیا، ۸۰ کیلومتر عرض و ۱۴۵ کیلومتر طول دارد. بیش از ۱۱ هزار کیلومترمربع مساحتش است و در دل کویر لوت قرار دارد. کلوت‌ها آثاری بسیار شگفت هستند. واژه‌ی کلوت از دو بخش «کل» و «لوت» تشکیل شده است، «کل» به معنای شهر و آبادی بوده و «لوت» همان کویر لوت است.

وقتی برای نخستین بار از این منطقه عبور می‌کنید و چشم‌تان به کلوت‌ها می‌افتد، احساس می‌کنید انسان در ساخت و ساز آن‌ها نقش داشته است، اما در واقع کلوت‌ها که در اصطلاح علمی به آن‌ها «یاردانگ» گفته می‌شود، سازه‌هایی هستند که به دست طبیعت ساخته شده‌اند. به زبان ساده، باد و آب مهم‌ترین عوامل در شکل‌گیری کلوت‌ها هستند. سنگ بستر کلوت‌ها در برابر باد‌های شنی و ماسه‌ای دچار فرسایش شده و عناصر سست آن تحت فشار و تلاطم باد در گذر زمان فرو ریخته و کلوت‌ها آهسته‌آهسته شکل می‌گیرند. کلوت‌‌ها از لحاظ شکل ناهمواری و شرایط پیدایش در دنیا بی‌‌نظیر هستند و اسرار بی‌شماری درباره‌ی اصول و خواص پیدایش آن‌ها وجود دارد. از دور دست که به کلوت‌ها نگاه می‌کنیم، شهری بزرگ با آسمان خراش‌های فراوان را تداعی می‌کند و همین امر باعث شده که برخی جهانگردان خارجی از آن به‌عنوان «شهر ارواح» یاد کنند. 

در کویر شهداد، ۱۰۰ هکتار نمک‌زار به شکل جوشش تخم مرغی وجود دارد که در هیچ جاى دنیا مشابه آن نیست. در این شهر کسی زندگی نمی‌‌کند و هر‌ چه هست سراسر سکوت و آرامش است.  با گذر از دل این شهر کلوخی به رغم زیبایی‌های بکر طبیعی، وحشتی زیبا را در نگاه و دل هر رهگذری به تصویر می‌کشد.

کلوت‌ها از شمال به جنوب حدود ۱۴۵ کیلومتر طول و از غرب به شرق نزدیک به ۷۰ کیلومتر عرض دارند و در موازات تل ماسه‌های عظیم شرق کویر قرار گرفته‌اند، اما کلوت‌ها ناشناخته‌تر، خطرناک‌تر و افسانه‌ای‌تر از تل ماسه‌های شرقی لوت هستند. کسی تاکنون از آن‌ها عبور نکرده و مطالبی که در این زمینه گفته می‌شود، بر گرفته از نظرات و بررسی‌های دانشمندان است. 

می‌گویند هر بارانی که بر کویر لوت می‌بارد، صورتی تازه برای کلوت می‌سازد. در معماری زیبای کلوت‌ها عامل دیگری هم دست داشته است؛ رودی به نام شور، رودی که در اعماق خشک‌ترین مناطق ایران جاری است. البته احتمالا این رود شور نیست و به دلیل عبور از کویر شور می‌شود. همین رود است که بر مرطوب کردن دیواره کلوت‌ها اثر کافی گذاشته و فرسایش آن‌ها را تسهیل کرده است.

رود شور، تنها رود دائمی است که در اعماق کویر لوت جریان دارد و در طول سال پر آب است. رود شور از کوه‌‌های شمال غرب بیرجند سرچشمه می‌گیرد. این رود که از شور‌ترین آب‌‌های جهان است و بیشترین املاح معدنی را در خود نهفته دارد، پس از طی مسافت تقریبی ۲۰۰ کیلومتر به سمت جنوب‌شرق، در نزدیکی شهداد و در منطقه‌ای به نام چاله‌ معدن نمک، که محلی‌‌ها آن را گود نمک می‌نامند، آرام میٰ‌گیرد. شش‌ضلعی‌های نمکی ایجاد شده در اطراف دریاچه نمکی یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی کویر لوت است. وجود این رودخانه نقش مهمی در استحکام نسبی و پایداری کلوت‌ها دارد.

در محدوده‌ای ۳۰ هزار کیلومتری، در دل لوت، هیچ حیاتی وجود ندارد. شاهد این ادعا جسد سالم گاوی است که در زمستان سال ۱۳۶۵ در کویر لوت تلف شده است. پس از گذشت ۱۵ سال از آن زمان، جسد این گاو، در حالی که بر اثر نور شدید آفتاب خشک شده بود، بدون هیچ تغییری پیدا شد. 

برای رفتن به بزرگ‌ترین شهر کلوخی دنیا هم مجوز می‌خواهید، هم راه بلد. آن‌قدر این شهر بزرگ است و ساختمان‌هایش شبیه به هم که گمشدنتان حتمی است. علاوه بر این، اگر بدون مجوز وارد این شهر شوید، مجرم محسوب خواهید شد.

پروفسور پرویز کردوانی، بیابان‌شناس معروف و استاد دانشگاه‌های تهران، اعتقاد دارد کویر شهداد، زیبا‌ترین کویر دنیا است. وی این نقطه از کویر را که دمای آن در تابستان به ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد به‌عنوان گرم‌ترین نقطه کره زمین اعلام کرده است. وی معتقد است بیابان دشت لوت شهداد عجایب و شگفتی‌‌هایی دارد که مردم ایران آن‌ها را نشناخته‌اند و در هیچ جای دنیا چنین کلوت‌های زیبایی وجود ندارد.

پوشش گیاهی کلوت‌ها

از کوه‌های سیرچ به سمت کلوت‌ها زندگی نباتی کاهش پیدا می‌کند. در طول مسیل‌ها درختان گز به صورت پراکنده قابل مشاهده هستند. در حاشیه‌ی کلوت‌ها، بوته‌های گز روی گلندان‌های ماسه‌ای قرار گرفته‌اند که به آن‌ها نبکا می‌گویند. این منطقه انتهای مرز نباتی است و در داخل مسیل‌هایی که وارد کلوت‌ها می‌شوند، بوته‌های پراکنده‌ای از استراگال قابل مشاهده است که با پیشروی به داخل کلوت محو می‌شوند. از کویر‌های پای کلوت به سمت شرق و در داخل چاله‌های کلوت و روی کلوت‌ها هیچ زندگی نباتی قابل مشاهده نیست.

عدم وجود زندگی نباتی در کلوت را نمی‌توان به جنس خاک و املاح موجود در آن نسبت داد، چرا که جنس خاک کلوت‌ها از رس، ماسه و نمک است. جنس خاک با آبادی‌ها و زمین‌های زراعتی حاشیه کلوت تفاوت فاحشی ندارد. البته شوری خاک در کلوت‌ها بیشتر است، ولی این شوری نمی‌تواند مانع رشد گیاهان هالوفیت شود. فقر آب نیز نمی‌تواند عامل نبود حیات نباتی در این منطقه باشد، چرا که در داخل کلوت‌ها جدای از بارندگی سالیانه سیلاب‌های کوه‌های اطراف جریان دارند. عدم وجود پوشش گیاهی در ناحیه‌ای به این وسعت تنها می‌تواند در اثر وجود بادهای سهمگین در این منطقه باشد که هر از گاهی وزیدن می‌گیرند. این بادها هر گونه ریشه گیاهی را از زمین جدا کرده و اجازه رشد را از گیاه سلب می‌کنند.

شهر لوت از افسانه تا حقیقت

کلوت را بقایای شهری نفرین شده و ویران دانسته‌اند. در کتب جغرافی‌نویسان صدر اسلام آمده است که بقایای شهری ویران در پای کلوت قابل مشاهده است. در جنوب کلوت، اشیای برنزی و سفالی فراوانی یافت شده است. این منطقه مسکونی قدیمی چندین کیلومتر طول و عرض دارد. با توجه به شرایط اقلیمی و ممکن نبودن تشکیل تجمعات انسانی، این‌طور تصور می‌شود که این اشیا متعلق به شهری باستانی است.

بررسی‌های باستان‌شناسی روی آثار کشف شده حکایت از تعلق آن‌ها به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد دارد. آنچه در مورد این کشف اهمیت دارد یافته شدن این آثار در لابه‌لای تشکیلات رسی و نمکی است که لوت را شکل داده است. بدین معنی که کویری شدن این منطقه در زمان‌های باستانی شکل گرفته است و این احتمال وجود دارد که تشکل‌های انسانی در این منطقه به دلیل کویری شدن آن از بین رفته باشد. بررسی آثار نشان می‌دهد این تشکل انسانی در اثر حادثه‌ای ناگهانی از بین رفته است. آثار حرکت‌های سیل آسای آب روی بدنه کلوت‌ها حکایت از سیل‌های ویرانگر در این منطقه دارد.

شاید بر اثر حرکت سیلی عظیم که گل، نمک و گچ کویری به همراه داشته شهر مزبور به کلی از بین رفته و در بین کلوت دفن شده باشد. آنچه از روایات تاریخی و آثار جغرافی‌نویسان بر می‌آید آن است که در گذشته تمدن‌های بزرگی در این منطقه وجود داشته و بنا به دلایلی از بین رفته و افسانه شهر لوت به این دلیل رواج یافته است. هر جا صحبت از شهر لوت است تصویری از برج‌ها و خانه‌های ویرانی است که در اثر فرسایش باد پدید آمده و از دور شباهت به شهری ویران دارد. شاید حقیقت این باشد که در گذشته شهر لوتی وجود داشته و از بین رفته و در اذهان نامی از آن به جا مانده و برای مشخص داشتن آن هر جا اشکال کلوت دیده شده آن را شهر لوت گفته‌اند.

با احداث کمپ شهداد، که در حقیقت هتلی «میلیون‌ها ستاره» است، امکان اقامت شبانه برای گردشگرانی که به شهر کلوت‌ها می‌آیند، فراهم شده است تا در کنار تمام زیبایی‌های آن بتوانند از تماشای آسمانی آکنده از قطرات نور لذت ببرند. این کمپ کویری مجموعه‌ای است از ۴۰ آلاچیق که همه از مصالح طبیعی ساخته شده‌اند و تنها کمپ کویری دشت لوت بوده و  در ۲۰ کیلومتری شهداد در مسیر نهبندان و در آخرین نقطه‌هایی که زندگی  ادامه دارد واقع شده است. کمپ به صورت شمالی- جنوبی ساخته شده و در بین چندین کلوت قرار گرفته تا از گزند باد و طوفان‌های شن در امان باشد.