تنش آبی را چگونه مهار کنیم؟
پیشنهاد تشکیل «بازار آب»
کد خبر: 448
تنش آبی را چگونه می‌توان مهار کرد؟ در حال حاضر با توجه به میزان آب و سرانه مصرف، ایران در گروه کشورهای مواجه با کمبود آب قرار دارد که ضرورت اهمیت و توجه بیشتر به مقوله اقتصاد آب را نشان می‌دهد. در کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب، فعالان اقتصادی در بخش خصوصی در حضور سیاست‌گذاران و متولیان دولتی، پیشنهاد تشکیل بازار آب برای عبور از تنش آبی و مدیریت عرضه و تقاضا را مطرح کردند. به اعتقاد بخش خصوصی، بازار
تنش آبی را چگونه می‌توان مهار کرد؟ در حال حاضر با توجه به میزان آب و سرانه مصرف، ایران در گروه کشورهای مواجه با کمبود آب قرار دارد که ضرورت اهمیت و توجه بیشتر به مقوله اقتصاد آب را نشان می‌دهد. در کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب، فعالان اقتصادی در بخش خصوصی در حضور سیاست‌گذاران و متولیان دولتی، پیشنهاد تشکیل بازار آب برای عبور از تنش آبی و مدیریت عرضه و تقاضا را مطرح کردند. به اعتقاد بخش خصوصی، بازار آب باید با مشارکت صاحبان تخصیص آب عملیاتی شود و دولت فقط به نظارت در این حوزه بپردازد.
زنگ بحران آب در کشور چند سالی است که به‌صدا درآمده؛ بحرانی که به اعتقاد تحلیلگران با آثار تخریبی بالا در کمین اقتصاد ایران نشسته است. متولیان دولتی و فعالان بخش‌خصوصی در «دومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب» علاوه براینکه ریشه‌های وقوع تنش آبی در کشور را مورد واکاوی قرار دادند، برجسته‌ترین راهکارهای مهار بحران کم‌آبی و نقشه راه اصلاح اقتصاد آب را به تصویر کشیدند. به اعتقاد سیاست‌گذاران بحران آب در ایران به دلیل کمبود‌ریزش‌های جوی نیست، بلکه «عدم مدیریت هوشمندانه تقاضا»، «سیاسی شدن مشکل آب»، «عدم بهره‌وری مناسب آبی» و «اقدامات لحظه‌پردازانه گذشته» باعث دامن‌زدن بیشتر به این بحران شده است. متولیان و تصمیم‌سازان حوزه آب معتقدند حل تنش آبی در ایران تنها درصورتی امکان‌پذیر خواهد بود که تمام ذی‌نفعان از جمله بخش‌خصوصی به‌عنوان بازوی کمکی وارد میدان شوند، زیرا به اعتقاد آنها دولت نمی‌تواند به تنهایی حریف بحران کم‌آبی در کشور شود. باخت محتمل مبارزه دولت در جنگ با تنش آبی درحالی از سوی سیاست‌گذاران مطرح شد که فعالان بخش‌خصوصی معتقدند برای پیروزی در این پیکار و ورود آنها به میدان تنها راه «تشکیل بازار آب» آن‌هم با مشارکت صاحبان تخصیص آب است. این درحالی است که نسخه طرح ایجاد بازار آب پیش از این در برنامه سوم توسعه پیچیده شده بود که البته تاکنون مسکوت باقی مانده است. از سوی دیگر به گفته سیاست‌گذاران یکی از ضرورت‌های اصلاح سیاست‌های کلان آبی کشور تغییر پارادایم مدیریت آبی است، به این معنا که از نگاه و رویکرد سیاسی به آب پرهیز شود و نگاه اقتصادی بر مدیریت آب حاکم شود. تصمیم‌سازان حوزه آب معتقدند به منظور دستیابی به اصلاح ساختار اقتصادی آب باید مواردی همچون «منظور کردن ارزش کامل اقتصادی آب در بازتخصیص منابع آب»، «برنامه‌ریزی‌های کلان»، «سیاست‌های آمایش سرزمین و بیشینه‌سازی ارزش افزوده حاصل از کاربرد آب»، «استقرار نظام قیمت‌گذاری آب براساس هزینه تمام‌شده کامل آب با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی هر منطقه برای کلیه بخش‌های مصرف» و «اعمال یارانه‌های هدفمند به اقشار آسیب‌پذیر و کشاورزان در راستای ارتقای بهره‌وری و امنیت غذایی» در دستور کار قرار گیرد تا بتوان بستن پرونده بحران آب در کشور را به فرجام رساند.
طرح ایجاد بازار آب در کشور به برنامه سوم توسعه بازمی‌گردد؛ طرحی که تاکنون به مرحله اجرا درنیامده است. آب در فرآیند توسعه پایدار، به‌ویژه برای ایران که با رشد شدید تقاضا (رشد جمعیت و توسعه بخش کشاورزی) همزمان با کاهش سطح منابع روبه‌روست، نقش مهمی دارد. آب برای مصارف آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی یک کالا تلقی می‌شود که با مصرف آن به نسبت‌های متفاوت ارزش ایجاد می‌شود. هر کالای باارزش و کمیابی دارای قیمتی است که به میزان عرضه و تقاضای آن بستگی دارد؛ بنابراین به سبب وجود عامل کمیابی و قابلیت مبادله، آب نیز کالایی اقتصادی است که می‌توان برای آن قیمت بازاری جست‌وجو کرد. با تشکیل نهاد بازار آب، شرکت‌های توزیع‌کننده آب شهری که در ایران شرکت‌های آب و فاضلاب و در سایر کشورها شهرداری‌ها و شرکت‌های خصوصی هستند، می‌توانند به‌طور رسمی و با ثبت در دفاتر قانونی، اقدام به خرید آب از حقابه‌‌داران کنند. در این فضا بخش‌خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری و استحصال آب وارد بازار شود و محصول خود را با قیمت بازاری بفروشد. منابع آب زیرزمینی، جریان‌های سطحی، پساب‌های تصفیه‌شده، جریان‌های فاضلاب، آب‌های زهکشی شده و حتی در یک فضای ایده‌آل، بارندگی حاصل از باروری ابرها، با کیفیت‌های متفاوت می‌توانند جایگزین هم باشند و تفاوت قیمت هرکدام از این منابع با تشکیل بازار و نهادینه‌شدن آن مشخص می‌شود. در واقع کارشناسان معتقدند باید قیمت آب با توجه به ارزش آب و بدون دخالت‌های مستقیم دولت با تقویت نیروهای بازار تعیین شود. حال در دومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب، رئیس پارلمان بخش‌خصوصی برای خروج از بحران آب که چند سالی است دردسرساز شده، به دولتی‌ها پیشنهاد داده برای ورود بخش‌خصوصی به تنش آبی و حل آن، تشکیل بازار آب را در دستور کار قرار دهد. پیشنهادی که باید دید موردتوجه تصمیم‌سازان قرار خواهد گرفت یا بازهم سر از پرونده‌های خاک‌خورده در خواهد آورد.
«دومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب» با مشارکت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، وزارت نیرو، شرکت‌های مادرتخصصی مدیریت منابع آب ایران و مهندسی آبفای کشور و معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی روز گذشته با حضور سیاست‌گذاران حوزه آب و فعالان بخش‌خصوصی برگزار شد. در این همایش معاون اقتصادی رئیس‌جمهور به بررسی ریشه شکل‌گیری بحران آب در کشور پرداخت و بر اهمیت نقش بخش‌خصوصی در حل بحران آب تاکید کرد. او همکاری و تعامل سه ضلع «دولت»، «کارشناسان» و «فعالان اقتصادی» را راهگشای کلیه موضوعات ملی از جمله مشکل آب عنوان کرد. به گفته محمد نهاوندیان، حل مسائل خطیر ملی تنها برعهده دولت نیست و بهترین خدمتی که دولت می‌تواند انجام دهد شناسایی مسائل ملی و فراهم آوردن بستر‌های لازم برای حضور مردم و بخش‌خصوصی در عرصه است؛ چراکه صرفا با اتکا به منابع دولتی نمی‌توان مشکل آب را حل کرد. وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش یکی از مهم‌ترین مشکلات آبی کشور را عدم مدیریت هوشمندانه در طرف تقاضا دانست و گفت: در روزهایی که امکان انتخاب آگاهانه داشتیم تصمیم دورنگرانه نگرفتیم. تنش آبی در کشور به‌دلیل کمبود بارش‌ها نیست، بخش زیادی از مشکل به تصمیمات لحظه‌پردازانه گذشته برمی‌گردد. اصلی‌ترین نکته این است که چگونه بتوانیم طرف تقاضا را مدیریت هوشمندانه کنیم. معاون اقتصادی رئیس‌جمهور یکی دیگر از چالش‌های امروز در حوزه آب را، درس نگرفتن از اشتباهات گذشته عنوان کرد. به اعتقاد وی، وقتی مشخص شده تصمیمی در گذشته اشتباه بوده است نباید فرد دیگری مجددا شعارهای پوپولیستی بدهد تا خطاهای گذشته تکرار شود. چنین مباحثی باید به جمع‌بندی روشنی برسد و به حافظه اقتصادی و اجتماعی ملی منتقل شود. از این‌رو یکی از ضروری‌ترین اقداماتی که باید در ۴۰ سالگی انقلاب صورت بگیرد، ارزیابی نقادانه عملکردها و دستاورها است تا بتوانیم هم نقاط مثبت و هم کاستی‌ها را ببینیم. به گفته نهاوندیان، یکی از ضرورت‌های اصلاح سیاست‌های کلان آبی کشور تغییر پارادایم مدیریت آبی است؛ به این معنا که از نگاه و رویکرد سیاسی به آب پرهیز شود و نگاه اقتصادی بر مدیریت آب حاکم شود.
وی اضافه کرد: به دلیل آنکه در مساله آب به ریشه‌ها نپرداختیم در مواقعی نگاه سیاسی به آب شده است. هر چقدر که آب را سیاسی‌تر کنیم، مشکل بیشتر می‌شود. بنابراین لازم است با سرمایه‌گذاری، موضوع آب را اقتصادی کنیم. در صورت تحقق چنین اتفاقی است که مشارکت بخش‌خصوصی هم عملی می‌شود. وی با بیان اینکه اگر به مساله آب به‌صورت اقتصادی نگاه نکنیم، جنبه‌های اجتماعی آن کاهش پیدا می‌کند و مشارکت بخش‌خصوصی با تنزل روبه‌رو خواهد شد، گفت: نمی‌توان در طرف تقاضا به بخش کشاورزی بی‌توجه بود و درآمد آنها را در نظر نگرفت. نباید احکامی صادر کرد که زندگی روستاییان و کشاورزان را تحت تاثیر قرار دهد. راه‌حل اصلی این است که بهره‌وری آب را بالا ببریم. به گفته نهاوندیان سیاست و رویکرد دولت در حوزه آب استقبال از سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی بوده است و دولت تلاش کرده مشوق‌های لازم را در این زمینه تامین کند. معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری تاکید کرد: باید آگاهی عمومی را نسبت به آب بالا ببریم. آب یک مساله ملی و حیاتی است و نباید آن را سیاسی کرد و برای حل معضلات اجتماعی و سیاسی آب باید بر جنبه‌های اقتصادی آن تاکید کرد. وی بار دیگر بر اهمیت نقش فعالان اقتصادی بخش‌خصوصی برای برون رفت از مشکلات آبی تاکید کرد و گفت: بخش‌خصوصی می‌تواند نقش‌آفرینی جدی در حوزه حل مشکل آب داشته باشد و بر این اساس، اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان پارلمان بخش‌خصوصی، ماموریت خود را در این زمینه که در قالب قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار به عهده گرفته است، به‌خوبی انجام داده است. از سوی دیگر تشکیل مرکز ملی مطالعات آب و بررسی مشکلات این حوزه از اقدامات درست بود است. وی اضافه کرد: حمایت‌های مستمر ادوار مختلف اتاق بازرگانی ایران از این طرح ستودنی است؛ چراکه یکی از نکات ضروری، ورود و اقدام بخش‌خصوصی در مباحث مهم ملی است؛ چنانچه اگر همه با همبستگی ملی درباره آب تصمیم بگیریم، موضوع آب در کشور قابل حل خواهد بود.
ترمیم اقتصاد آب
وزیر نیرو دیگر سخنران کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب بود. به گفته رضا اردکانیان، درحال‌حاضر با توجه به میزان مصارف آب و سرانه مصرف، ایران در گروه کشورهای مواجه با کمبود آب قرار دارد که ضرورت اهمیت و توجه به بیشتر به مقوله اقتصاد آب را نشان می‌دهد. این درحالی است که حتی صرف‌نظر از میزان کارآیی سیاست‌های موجود کشور در زمینه مدیریت آب، این سیاست‌ها برای پاسخگویی به چالش‌های آتی فراروی آب، مناسب نیستند. وزیر نیرو در ادامه گفت: بخش عمده کشاورزی ایران معیشتی است و نزدیک به ۹۲ درصد از زمین‌ها در روستاها خرده مالکی و متوسط است. بیش از ۹۴ درصد از اقتصاد روستایی در ایران وابسته به کشاورزی و دامپروری سنتی و به‌طور عمده معیشتی است که با معیارهای اقتصادی و صنعتی امروزه دنیا فاصله بسیاری دارد. از سوی دیگر تحمیل بار اشتغال‌زایی به بخش آب و کشاورزی با سیستم فعلی، علاوه بر آسیب جدی به منابع آبی، در اشتغال‌زایی نیز چندان موفق عمل نکرده است. درحالی‌که در دنیای امروز، بسیاری از کشورها مسیر توسعه را از تقویت اقتصاد غیرکشاورزی روستایی آغاز کرده‌اند. در روستاهای کشور ما نیز این قابلیت وجود دارد که از طریق صنایع تبدیلی و کوچک، گردشگری و صنایع دستی و بسیاری از خدمات دیگر، سهم اقتصاد غیرکشاورزی ارتقا یابد که مصرف آب در آنها کمتر است. درحالی‌که میزان اشتغال در کشاورزی معیشتی نیم نفر به ازای هر هکتار است. به گفته اردکانیان در سیستم فعلی کشاورزی معیشتی، مقایسه قیمت پایین آب با سایر نهاده‌ها در بخش کشاورزی نشان می‌دهد که چرا کشاورز انگیزه چندانی برای کاهش مصرف غیرضروری آب ندارد؛ زیرا قیمت دریافتی بابت تامین آب بهای کشاورزی از آب زیرزمینی به‌عنوان یکی از نهاده‌های کشاورزی تقریبا رایگان و درمورد آب سطحی حداکثر ۳ درصد هزینه تامین آن است.مونه‌های موفق عملکرد سرمایه‌گذاران در حوزه آب فروش آب بسته‌بندی است.
اردکانیان تصریح کرد: از سوی دیگر وزارت جهادکشاورزی نیز با ورود به مقوله آب مجازی، کشت‌های فرا سرزمینی مشروط به وارد کردن محصولات به کشور و تنظیم سیاست‌های صادرات و واردات محصولات کشاورزی، افق روشن‌تری را برای اصلاح مشکلات و ورود بخش‌خصوصی فراهم کرده است. بسیاری از دولت‌ها به دلیل هزینه‌های سنگین طرح‌های توسعه منابع آب، ساخت، بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی، مدیریت و گاهی حتی مالکیت این سیستم‌ها را به بخش‌خصوصی واگذار کرده‌اند. هرچند این کار به تنوع بخشی مالی و پایداری مالی این سیستم‌ها کمک می‌کند؛ اما خطر جدی آن بر محیط‌زیست و اقشار فقیر جامعه را نباید نادیده گرفت. البته قضاوت در مورد گرایش به خصوصی‌سازی و کالاسازی آب زود است، اما دلایل زیادی برای پیگیری آن وجود دارد؛ اما در کنار این مقوله، باید به جنبه کالای اجتماعی بودن آب نیز توجه کرد. بنابراین باید پذیرفت آب یک مقوله «اقتصادی - اجتماعی» است. از آنجا که ارزش اقتصادی واقعی آب در مصارف مختلف بسیار متفاوت است، نهاد بازار به تنهایی قادر به لحاظ کردن همه هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی در برقراری پاسخگویی به نیازها و حل مسائل نیست.
زنگ بحران آب در کشور چند سالی است که به‌صدا درآمده؛ بحرانی که به اعتقاد تحلیلگران با آثار تخریبی بالا در کمین اقتصاد ایران نشسته است. متولیان دولتی و فعالان بخش‌خصوصی در «دومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب» علاوه براینکه ریشه‌های وقوع تنش آبی در کشور را مورد واکاوی قرار دادند، برجسته‌ترین راهکارهای مهار بحران کم‌آبی و نقشه راه اصلاح اقتصاد آب را به تصویر کشیدند. به اعتقاد سیاست‌گذاران بحران آب در ایران به دلیل کمبود‌ریزش‌های جوی نیست، بلکه «عدم مدیریت هوشمندانه تقاضا»، «سیاسی شدن مشکل آب»، «عدم بهره‌وری مناسب آبی» و «اقدامات لحظه‌پردازانه گذشته» باعث دامن‌زدن بیشتر به این بحران شده است. متولیان و تصمیم‌سازان حوزه آب معتقدند حل تنش آبی در ایران تنها درصورتی امکان‌پذیر خواهد بود که تمام ذی‌نفعان از جمله بخش‌خصوصی به‌عنوان بازوی کمکی وارد میدان شوند، زیرا به اعتقاد آنها دولت نمی‌تواند به تنهایی حریف بحران کم‌آبی در کشور شود. باخت محتمل مبارزه دولت در جنگ با تنش آبی درحالی از سوی سیاست‌گذاران مطرح شد که فعالان بخش‌خصوصی معتقدند برای پیروزی در این پیکار و ورود آنها به میدان تنها راه «تشکیل بازار آب» آن‌هم با مشارکت صاحبان تخصیص آب است. این درحالی است که نسخه طرح ایجاد بازار آب پیش از این در برنامه سوم توسعه پیچیده شده بود که البته تاکنون مسکوت باقی مانده است. از سوی دیگر به گفته سیاست‌گذاران یکی از ضرورت‌های اصلاح سیاست‌های کلان آبی کشور تغییر پارادایم مدیریت آبی است، به این معنا که از نگاه و رویکرد سیاسی به آب پرهیز شود و نگاه اقتصادی بر مدیریت آب حاکم شود. تصمیم‌سازان حوزه آب معتقدند به منظور دستیابی به اصلاح ساختار اقتصادی آب باید مواردی همچون «منظور کردن ارزش کامل اقتصادی آب در بازتخصیص منابع آب»، «برنامه‌ریزی‌های کلان»، «سیاست‌های آمایش سرزمین و بیشینه‌سازی ارزش افزوده حاصل از کاربرد آب»، «استقرار نظام قیمت‌گذاری آب براساس هزینه تمام‌شده کامل آب با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی هر منطقه برای کلیه بخش‌های مصرف» و «اعمال یارانه‌های هدفمند به اقشار آسیب‌پذیر و کشاورزان در راستای ارتقای بهره‌وری و امنیت غذایی» در دستور کار قرار گیرد تا بتوان بستن پرونده بحران آب در کشور را به فرجام رساند.
طرح ایجاد بازار آب در کشور به برنامه سوم توسعه بازمی‌گردد؛ طرحی که تاکنون به مرحله اجرا درنیامده است. آب در فرآیند توسعه پایدار، به‌ویژه برای ایران که با رشد شدید تقاضا (رشد جمعیت و توسعه بخش کشاورزی) همزمان با کاهش سطح منابع روبه‌روست، نقش مهمی دارد. آب برای مصارف آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی یک کالا تلقی می‌شود که با مصرف آن به نسبت‌های متفاوت ارزش ایجاد می‌شود. هر کالای باارزش و کمیابی دارای قیمتی است که به میزان عرضه و تقاضای آن بستگی دارد؛ بنابراین به سبب وجود عامل کمیابی و قابلیت مبادله، آب نیز کالایی اقتصادی است که می‌توان برای آن قیمت بازاری جست‌وجو کرد. با تشکیل نهاد بازار آب، شرکت‌های توزیع‌کننده آب شهری که در ایران شرکت‌های آب و فاضلاب و در سایر کشورها شهرداری‌ها و شرکت‌های خصوصی هستند، می‌توانند به‌طور رسمی و با ثبت در دفاتر قانونی، اقدام به خرید آب از حقابه‌‌داران کنند. در این فضا بخش‌خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری و استحصال آب وارد بازار شود و محصول خود را با قیمت بازاری بفروشد. منابع آب زیرزمینی، جریان‌های سطحی، پساب‌های تصفیه‌شده، جریان‌های فاضلاب، آب‌های زهکشی شده و حتی در یک فضای ایده‌آل، بارندگی حاصل از باروری ابرها، با کیفیت‌های متفاوت می‌توانند جایگزین هم باشند و تفاوت قیمت هرکدام از این منابع با تشکیل بازار و نهادینه‌شدن آن مشخص می‌شود. در واقع کارشناسان معتقدند باید قیمت آب با توجه به ارزش آب و بدون دخالت‌های مستقیم دولت با تقویت نیروهای بازار تعیین شود. حال در دومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب، رئیس پارلمان بخش‌خصوصی برای خروج از بحران آب که چند سالی است دردسرساز شده، به دولتی‌ها پیشنهاد داده برای ورود بخش‌خصوصی به تنش آبی و حل آن، تشکیل بازار آب را در دستور کار قرار دهد. پیشنهادی که باید دید موردتوجه تصمیم‌سازان قرار خواهد گرفت یا بازهم سر از پرونده‌های خاک‌خورده در خواهد آورد.
«دومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب» با مشارکت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، وزارت نیرو، شرکت‌های مادرتخصصی مدیریت منابع آب ایران و مهندسی آبفای کشور و معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی روز گذشته با حضور سیاست‌گذاران حوزه آب و فعالان بخش‌خصوصی برگزار شد. در این همایش معاون اقتصادی رئیس‌جمهور به بررسی ریشه شکل‌گیری بحران آب در کشور پرداخت و بر اهمیت نقش بخش‌خصوصی در حل بحران آب تاکید کرد. او همکاری و تعامل سه ضلع «دولت»، «کارشناسان» و «فعالان اقتصادی» را راهگشای کلیه موضوعات ملی از جمله مشکل آب عنوان کرد. به گفته محمد نهاوندیان، حل مسائل خطیر ملی تنها برعهده دولت نیست و بهترین خدمتی که دولت می‌تواند انجام دهد شناسایی مسائل ملی و فراهم آوردن بستر‌های لازم برای حضور مردم و بخش‌خصوصی در عرصه است؛ چراکه صرفا با اتکا به منابع دولتی نمی‌توان مشکل آب را حل کرد. وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش یکی از مهم‌ترین مشکلات آبی کشور را عدم مدیریت هوشمندانه در طرف تقاضا دانست و گفت: در روزهایی که امکان انتخاب آگاهانه داشتیم تصمیم دورنگرانه نگرفتیم. تنش آبی در کشور به‌دلیل کمبود بارش‌ها نیست، بخش زیادی از مشکل به تصمیمات لحظه‌پردازانه گذشته برمی‌گردد. اصلی‌ترین نکته این است که چگونه بتوانیم طرف تقاضا را مدیریت هوشمندانه کنیم. معاون اقتصادی رئیس‌جمهور یکی دیگر از چالش‌های امروز در حوزه آب را، درس نگرفتن از اشتباهات گذشته عنوان کرد. به اعتقاد وی، وقتی مشخص شده تصمیمی در گذشته اشتباه بوده است نباید فرد دیگری مجددا شعارهای پوپولیستی بدهد تا خطاهای گذشته تکرار شود. چنین مباحثی باید به جمع‌بندی روشنی برسد و به حافظه اقتصادی و اجتماعی ملی منتقل شود. از این‌رو یکی از ضروری‌ترین اقداماتی که باید در ۴۰ سالگی انقلاب صورت بگیرد، ارزیابی نقادانه عملکردها و دستاورها است تا بتوانیم هم نقاط مثبت و هم کاستی‌ها را ببینیم. به گفته نهاوندیان، یکی از ضرورت‌های اصلاح سیاست‌های کلان آبی کشور تغییر پارادایم مدیریت آبی است؛ به این معنا که از نگاه و رویکرد سیاسی به آب پرهیز شود و نگاه اقتصادی بر مدیریت آب حاکم شود.
وی اضافه کرد: به دلیل آنکه در مساله آب به ریشه‌ها نپرداختیم در مواقعی نگاه سیاسی به آب شده است. هر چقدر که آب را سیاسی‌تر کنیم، مشکل بیشتر می‌شود. بنابراین لازم است با سرمایه‌گذاری، موضوع آب را اقتصادی کنیم. در صورت تحقق چنین اتفاقی است که مشارکت بخش‌خصوصی هم عملی می‌شود. وی با بیان اینکه اگر به مساله آب به‌صورت اقتصادی نگاه نکنیم، جنبه‌های اجتماعی آن کاهش پیدا می‌کند و مشارکت بخش‌خصوصی با تنزل روبه‌رو خواهد شد، گفت: نمی‌توان در طرف تقاضا به بخش کشاورزی بی‌توجه بود و درآمد آنها را در نظر نگرفت. نباید احکامی صادر کرد که زندگی روستاییان و کشاورزان را تحت تاثیر قرار دهد. راه‌حل اصلی این است که بهره‌وری آب را بالا ببریم. به گفته نهاوندیان سیاست و رویکرد دولت در حوزه آب استقبال از سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی بوده است و دولت تلاش کرده مشوق‌های لازم را در این زمینه تامین کند. معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری تاکید کرد: باید آگاهی عمومی را نسبت به آب بالا ببریم. آب یک مساله ملی و حیاتی است و نباید آن را سیاسی کرد و برای حل معضلات اجتماعی و سیاسی آب باید بر جنبه‌های اقتصادی آن تاکید کرد. وی بار دیگر بر اهمیت نقش فعالان اقتصادی بخش‌خصوصی برای برون رفت از مشکلات آبی تاکید کرد و گفت: بخش‌خصوصی می‌تواند نقش‌آفرینی جدی در حوزه حل مشکل آب داشته باشد و بر این اساس، اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان پارلمان بخش‌خصوصی، ماموریت خود را در این زمینه که در قالب قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار به عهده گرفته است، به‌خوبی انجام داده است. از سوی دیگر تشکیل مرکز ملی مطالعات آب و بررسی مشکلات این حوزه از اقدامات درست بود است. وی اضافه کرد: حمایت‌های مستمر ادوار مختلف اتاق بازرگانی ایران از این طرح ستودنی است؛ چراکه یکی از نکات ضروری، ورود و اقدام بخش‌خصوصی در مباحث مهم ملی است؛ چنانچه اگر همه با همبستگی ملی درباره آب تصمیم بگیریم، موضوع آب در کشور قابل حل خواهد بود.
ترمیم اقتصاد آب
وزیر نیرو دیگر سخنران کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب بود. به گفته رضا اردکانیان، درحال‌حاضر با توجه به میزان مصارف آب و سرانه مصرف، ایران در گروه کشورهای مواجه با کمبود آب قرار دارد که ضرورت اهمیت و توجه به بیشتر به مقوله اقتصاد آب را نشان می‌دهد. این درحالی است که حتی صرف‌نظر از میزان کارآیی سیاست‌های موجود کشور در زمینه مدیریت آب، این سیاست‌ها برای پاسخگویی به چالش‌های آتی فراروی آب، مناسب نیستند. وزیر نیرو در ادامه گفت: بخش عمده کشاورزی ایران معیشتی است و نزدیک به ۹۲ درصد از زمین‌ها در روستاها خرده مالکی و متوسط است. بیش از ۹۴ درصد از اقتصاد روستایی در ایران وابسته به کشاورزی و دامپروری سنتی و به‌طور عمده معیشتی است که با معیارهای اقتصادی و صنعتی امروزه دنیا فاصله بسیاری دارد. از سوی دیگر تحمیل بار اشتغال‌زایی به بخش آب و کشاورزی با سیستم فعلی، علاوه بر آسیب جدی به منابع آبی، در اشتغال‌زایی نیز چندان موفق عمل نکرده است. درحالی‌که در دنیای امروز، بسیاری از کشورها مسیر توسعه را از تقویت اقتصاد غیرکشاورزی روستایی آغاز کرده‌اند. در روستاهای کشور ما نیز این قابلیت وجود دارد که از طریق صنایع تبدیلی و کوچک، گردشگری و صنایع دستی و بسیاری از خدمات دیگر، سهم اقتصاد غیرکشاورزی ارتقا یابد که مصرف آب در آنها کمتر است. درحالی‌که میزان اشتغال در کشاورزی معیشتی نیم نفر به ازای هر هکتار است. به گفته اردکانیان در سیستم فعلی کشاورزی معیشتی، مقایسه قیمت پایین آب با سایر نهاده‌ها در بخش کشاورزی نشان می‌دهد که چرا کشاورز انگیزه چندانی برای کاهش مصرف غیرضروری آب ندارد؛ زیرا قیمت دریافتی بابت تامین آب بهای کشاورزی از آب زیرزمینی به‌عنوان یکی از نهاده‌های کشاورزی تقریبا رایگان و درمورد آب سطحی حداکثر ۳ درصد هزینه تامین آن است.مونه‌های موفق عملکرد سرمایه‌گذاران در حوزه آب فروش آب بسته‌بندی است.
اردکانیان تصریح کرد: از سوی دیگر وزارت جهادکشاورزی نیز با ورود به مقوله آب مجازی، کشت‌های فرا سرزمینی مشروط به وارد کردن محصولات به کشور و تنظیم سیاست‌های صادرات و واردات محصولات کشاورزی، افق روشن‌تری را برای اصلاح مشکلات و ورود بخش‌خصوصی فراهم کرده است. بسیاری از دولت‌ها به دلیل هزینه‌های سنگین طرح‌های توسعه منابع آب، ساخت، بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی، مدیریت و گاهی حتی مالکیت این سیستم‌ها را به بخش‌خصوصی واگذار کرده‌اند. هرچند این کار به تنوع بخشی مالی و پایداری مالی این سیستم‌ها کمک می‌کند؛ اما خطر جدی آن بر محیط‌زیست و اقشار فقیر جامعه را نباید نادیده گرفت. البته قضاوت در مورد گرایش به خصوصی‌سازی و کالاسازی آب زود است، اما دلایل زیادی برای پیگیری آن وجود دارد؛ اما در کنار این مقوله، باید به جنبه کالای اجتماعی بودن آب نیز توجه کرد. بنابراین باید پذیرفت آب یک مقوله «اقتصادی - اجتماعی» است. از آنجا که ارزش اقتصادی واقعی آب در مصارف مختلف بسیار متفاوت است، نهاد بازار به تنهایی قادر به لحاظ کردن همه هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی در برقراری پاسخگویی به نیازها و حل مسائل نیست.
| لینک مطلب: | http://eghtesadkerman.ir/News/item/448 |