مدیران بنگاه‌ها که در تابستان امسال بی‌برقی را به عنوان مهمترین عامل خاموشی چراغ تولید ارزیابی کردند، حال از تهدید جدیدی برای فعالیت اقتصادی خبر می‌دهند. گزارش شاخص مدیران خرید (شامخ) اقتصاد و صنعت در شهریورماه امسال از نگرانی فعالان اقتصادی از تبعات قطع اینترنت حکایت دارد؛ در عین حال خوش‌بینی‌ها در ارتباط با میزان فعالیت‌های اقتصادی در مهرماه کاهش یافته است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، در شهریورماه امسال شامخ اقتصاد به ۵۲.۰۸ واحد و شامخ صنعت به ۵۳.۲۵ واحد رسیده است که به ترتیب نسبت به مردادماه، ۴.۰۲ و ۴.۸ واحد افزایش نشان می‌دهد. البته همچنان بنگاه‌های اقتصادی از نظر موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده برای تولید در شرایط مساعدی قرار ندارند و از نظر فروش محصولات نیز به‌واسطه پایین بودن سطح تقاضا با مشکلاتی روبه‌رو هستند. فعالان اقتصادی همچنین پیش‌بینی کرده‌اند که با اختلال در اینترنت، فعالیت‌های اقتصادی در مهرماه به‌خصوص در بخش خدمات کاهش یابد.
در طرح شامخ، از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود به ۱۲پرسش پاسخ دهند. مقدار تولید محصولات، میزان سفارشات جدید، سرعت انجام و تحویل سفارش، موجودی مواد اولیه، میزان استخدام و بکارگیری نیروی انسانی، قیمت خرید مواد اولیه، موجودی محصول نهایی در انبار، میزان صادرات کالا، قیمت محصولات تولیدشده، مصرف حامل‌های انرژی، میزان فروش محصولات، همچنین انتظارات تولید در ماه آینده محورهای سوالات ۱۲گانه است.
هر سوال در این نظرسنجی جواب سه‌گزینه‌ای بسیار ساده‌ای دارد: نسبت به ماه قبل «بهتر شده است» یعنی عدد ۱۰۰؛ نسبت به ماه قبل «تغییر نکرده است» عدد ۵۰؛ نسبت به ماه قبل «کاهش یافته است» عدد صفر. بنابراین، شامخ بالای ۵۰ یا زیر آن فقط می‌گوید که به‌طور متوسط اوضاع بهتر یا بدتر شده است، اما اینکه چقدر بهتر یا بدتر شده را نمی‌توان فهمید. به عبارت دیگر، عدد شامخ «میزان بهبود» را نشان نمی‌دهد و فقط و فقط روند بهبود یا تضعیف را نشان می‌دهد. نکته دیگر که در گزارش شامخ باید به آن توجه کرد، این است که شامخ فقط نسبت به ماه قبل بررسی می‌شود و در نتیجه اگر اتفاق خاصی در ماه قبلی افتاده باشد، می‌تواند سیگنال اشتباه دهد که در تحلیل گزارش باید به آن توجه داشت.
جزییات شامخ کل اقتصاد

بررسی شامخ کل اقتصاد (صنعت، خدمات، کشاورزی، ساختمان) در شهریورماه نشان می‌دهد در این ماه، شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار (۵۲.۳۴) افزایش داشته است. این افزایش به دلیل تولید بخش صنعت است که بیشترین افزایش را در میان سایر بخش‌ها داشته، در حالیکه بخش ساختمان با رکود شدید روبه‌رو است.
همچنین شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در شهریور ماه (۵۲.۸۷) پس از دو ماه پیاپی رکود، افزایش داشته است. این شاخص در بخش خدمات و کشاورزی با افزایش و در بخش ساختمان با کاهش سفارشات همراه بوده است.
در این میان، شاخص موجودی مواد اولیه و لوازم خریداری‌شده در شهریورماه (۴۵.۲۲) همچنان با کاهش روبه‌رو است. این شاخص به‌رغم افزایش در بخش ساختمان، در بخش صنعت و خدمات و کشاورزی با کاهش شدید روبه‌رو بوده است. بنا به گفته فعالان اقتصادی کمبود شدید نقدینگی و سرمایه در گردش دلیل عمده کاهش موجودی مواد اولیه است.
از سوی دیگر، شاخص میزان صادرات کالا یا خدمات در شهریور ماه (۴۵.۲۴) کاهش داشته است. بخشی از این کاهش صادرات به دلیل کاهش صادرات به عراق به دلیل تعطیلات اربعین است. از سوی دیگر، از آنجایی‌که صادرات عمدتاً به کشورهای همسایه انجام می‌شود، به گفته فعالان اقتصادی در برخی فعالیت‌ها ترکیه جانشین صادراتی ایران شده است.
اطلاعات جمع‌آوری شده از بنگاه‌های اقتصادی حاکی از این است که در شهریور ماه شاخص قیمت محصولات تولید شده و خدمات ارائه شده (۵۴.۵۷) افزایش داشته است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم ماهانه شهریور ۱۴۰۱ به ۲.۲ درصد رسیده که در مقایسه با همین اطلاع در ماه قبل، ۰.۲ واحد درصد افزایش داشته است. تورم ماهانه برای گروه‌های عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» و «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» به ترتیب ۲.۱ درصد و ۲.۲ درصد بوده است.
همچنین شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات (۵۲.۸۳) اندکی در مقایسه با ماه قبل بهتر شده است. این شاخص به‌رغم رکود در بخش ساختمان و صنعت، شاهد رونق در بخش خدمات و کشاورزی بوده است.
از سوی دیگر، شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (۵۲.۴۷) در مقایسه با مردادماه کاهش قابل‌توجهی داشته است. به‌رغم انتظارات خوش‌بینانه به بهبود فعالیت‌ها در بخش صنعت، فعالان اقتصادی در بخش خدمات و کشاورزی و ساختمان انتظار کاهش فعالیت‌ها را در مهرماه دارند؛ به‌خصوص با اختلال در اینترنت کاهش فعالیت‌ها در بخش خدمات در مهرماه پیش‌بینی می‌شود.
به‌طورکلی، شرکت‌ها به دلیل کمبود نقدینگی و عدم همکاری بانک‌ها در تأمین سرمایه در گردش، برای تأمین مواد اولیه یا لوازم مورد نیاز خود با کمبود منابع مالی روبه رو هستند. همچنین حذف ارز ترجیحی و به‌تبع آن بالا رفتن قیمت مواد اولیه مورد نیاز باعث شده تا در صنایعی مانند دام و طیور فعالیت خود را کاهش دهند و مرغداری‌ها اقدام به جوجه‌ریزی نکنند و پیش‌بینی کمبود در ماه‌های آینده وجود دارد.

جزییات شامخ بخش صنعت

بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی نشده) در شهریور ماه عدد ۵۳.۲۵ به دست آمده است، همانند سال‌های قبل در شهریورماه میزان فعالیت‌های بخش صنعت نسبت به مردادماه افزایش داشته است. در شهریورماه همه مؤلفه‌های اصلی شامخ بخش صنعت به‌ غیر از موجودی مواد اولیه افزایش داشتند. در میان رشته فعالیت‌های صنعتی، به ترتیب صنایع پوشاک و چرم، چوب کاغذ و مبلمان و فرآورده‌های نفت و گاز با بیشترین کاهش شاخص کل روبه‌رو بوده‌اند.
شاخص مقدار تولید محصولات بخش صنعت در شهریور ماه (۵۵.۷۴) نسبت به مردادماه افزایش داشته و طبق انتظار مانند شهریور سال‌های قبل این شاخص با رشد همراه بوده است. هرچند در صنایعی که شاخص کل کاهشی بوده شاخص تولید هم به‌شدت کاهش یافته است.
شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در شهریورماه (۵۰.۷۶) نسبت به مرداد افزایش داشته، ولی همچنان نشان‌دهنده میزان پایین سطح تقاضاست به‌خصوص در مقایسه با شهریور سال‌های قبل بسیار کمتر است. در بخش صنعت، صنایع چوب، کاغذ، مبلمان و پوشاک و چرم با بیشترین کاهش در میزان سفارشات روبه‌رو بوده‌اند. به عقیده فعالان اقتصادی کمبود شدید نقدینگی دلیل اصلی سطح پایین تقاضاست.
شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌شده در شهریورماه (۴۵.۰۵) اگرچه نسبت به مرداد کمی افزایش داشته، اما نشان‌دهنده کمبود مواد اولیه است که به عقیده فعالان اقتصادی کمبود نقدینگی و عدم ارائه تسهیلات بانکی برای تأمین سرمایه در گردش، بنگاه‌ها در تأمین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو هستند.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه در شهریور ماه (۶۲.۸۰) با شیب بیشتری نسبت به مرداد افزایش یافته است. افزایش قیمت‌ها به همراه کمبود منابع مالی شرکت‌ها باعث شده تا با کاهش موجود مواد اولیه روبه‌رو باشند.
شاخص میزان صادرات کالا در شهریورماه (۴۸.۴۸) نسبت به مرداد با شیب کمتری کاهش یافته است. بخشی از این کاهش ناشی از تعطیلات اربعین بوده است.
شاخص قیمت محصولات تولیدشده در شهریورماه (۴۶.۹۵) با شیب کمتری نسبت به مرداد کاهش داشته، اما همچنان یکی از کمترین مقادیر را داشته است. کاهش قدرت خرید مشتریان باعث شده تا همچنان فعالان اقتصادی به‌رغم هزینه زیاد نهاده‌های تولید، محصولات خود را به کمترین مقدار بفروشند.
شاخص میزان فروش محصولات در شهریور (۴۷.۷۹) در مقایسه با مردادماه با شدت کمتری اما همچنان در رکود است. کاهش شدید قدرت خرید و نقدینگی باعث کاهش مقدار فروش شرکت‌ها شده است. شاخص انتظارات تولید در ماه آینده ۶۲.۱۸ ثبت شده که نشان‌دهنده خوش‌بینی فعالان بخش صنعت برای مهرماه است.
به‌طورکلی در شهریورماه طبق انتظارات، فعالیت‌ها بعد از تعطیلات تابستانی اندکی بهبود یافتند؛ اما به دنبال بی‌ثباتی قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید و کمبود نقدینگی، به‌شدت نیاز به تأمین سرمایه در گردش از سوی بانک‌ها وجود دارد که متأسفانه حمایت از سوی بانک‌ها در ارائه تسهیلات صورت نمی‌گیرد و با توجه به قیمت بالای خرید مواد اولیه و کیفیت پایین نقدینگی برای تأمین آن وجود ندارد.

احصا مهمترین چالش‌های کسب‌وکار
در این گزارش مشکلات اصلی کسب‌وکارها از دید برخی از فعالان اقتصادی احصا شده است. قطعی اینترنت که در حال حاضر دغدغه اصلی فعالان اقتصادی به خصوص در بخش خدمات است که باعث کندی و اختلال در کارها شده است. یکی از مسائل دیگر به تامین مالی بنگاه‌ها برمی‌گردد؛ به‌طوریکه به گفته مدیران خرید، بانک‌ها در ارائه تسهیلات به شرکت‌ها تعلل بسیار دارند و در مواردی از تشکیل پرونده برای بنگاه‌ها جهت دریافت تسهیلات بانکی امتناع می‌کنند، یا به وعده خود عمل نمی‌کنند. با توجه به کمبود شدید نقدینگی، شرکت‌ها در تأمین سرمایه در گردش خود با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند. فعالان اقتصادی در صنایع لاستیک و پلاستیک، مواد شیمیایی، فلزی، کشاورزی این موضوع را بیشتر گزارش کرده‌اند. در عین حال، مشکلات فعالان اقتصادی با سازمان تأمین اجتماعی همچنان در سرلیست مشکلات قرار دارد، به خصوص فعالان صنایع فلزی از هزینه‌های هنگفت و ناعادلانه‌ای که این سازمان از شرکت‌ها دریافت می‌کند و بابت آن خدمات متناسبی ارائه نمی‌دهد، گلایه داشتند. از سوی دیگر فعالان اقتصادی هشدار دادند به دلیل کمبود شدید نقدینگی توان خرید مواد اولیه کاهش یافته و تولید با ظرفیت بسیار کمتر از توان واقعی انجام می‌شود. به‌ویژه پس از حذف ارز ترجیحی و چند برابر شدن مواد اولیه مورد نیاز، فعالان صنایع کشاورزی در تولید دام و طیور نسبت به این موضوع گلایه داشتند.
از سوی دیگر، نحوه رفع تعهد ارزی همچنان مانع بزرگی برای صادرکنندگان است؛ به‌ویژه به کشورهایی که صادرات ریالی انجام می‌شود مانند عراق و افغانستان).
فعالان لاستیک و پلاستیک نیز مشکل تأمین مواد اولیه از پتروشیمی‌ها را گزارش کرده‌اند و صنایع وسایل نقلیه و قطعات وابسته از مشکلات وصول مطالبات خود از خودروسازها گلایه دارند. فعالان اقتصادی به‌خصوص در صنایع کانی غیرفلزی از کاهش صادرات به خصوص به کشور عراق به دلیل تعطیلات اربعین خبر دادند. موضوع دیگری که فعالان اقتصادی عنوان کرده‌اند دستوری بودن قیمت فروش محصولات است که باعث شده تا هزینه تولید با قیمت فروش متناسب نباشد؛ به‌خصوص در شرایطی که شرکت‌ها در حوزه مواد غذایی با کمبود تقاضای مشتریان روبه‌رو هستند. این موضوع نیز از سوی برخی از فعالان اقتصادی عنوان شده که به دلیل پایین بودن حقوق و دستمزد نیروی کار، گردش پولی در کشور و نقدینگی مشتریان کم است، بنابراین پیشنهاد افزایش حقوق و دستمزد نیروی کار مطرح شده است. در عین حال، جلوگیری از واردات کالاهای قاچاق چینی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی از جمله پیشنهادهای فعالان صنعت کاشی و سرامیک است.
موضوع دیگر به سهمیه کاغذ بر می گردد. فعالان اقتصادی معتقدند وزارت ارشاد سهمیه کاغذ را فقط برای ناشرین منتشر می‌کند و سهمیه‌ای برای صنایع بسته‌بندی حتی دارویی قائل نیست. بنا بود تا عرضه کاغذ در بورس انجام شود که محقق نشد. در حال حاضر تعداد معدودی عرضه‌کننده کاغذ سهمیه‌بندی هستند و دسترسی برای اکثر صنایع با قیمت‌های آزاد است که در صنایعی مانند بسته‌بندی دارویی مشکلات زیادی ایجاد می‌کند.