نیمی از بودجه ۱۴۰۰ را دولت روحانی به اجرا درآورد و نیمه دوم را رییسی. مجموع عملکرد این دو دولت نشان می‌دهد هزینه‌های جاری تا حدی کنترل شده‌اند و کسری جاری کمتر از مقدار پیش‌بینی‌شده در قانون بودجه اما همچنان قابل توجه بوده است...

نیمی از بودجه ۱۴۰۰ را دولت روحانی به اجرا درآورد و نیمه دوم را رییسی. مجموع عملکرد این دو دولت نشان می‌دهد هزینه‌های جاری تا حدی کنترل شده‌اند و کسری جاری کمتر از مقدار پیش‌بینی‌شده در قانون بودجه اما همچنان قابل توجه بوده است؛ به طوری که ۲۰۰ هزار میلیارد تومان کسری عملیاتی در گزارش تفریغ بودجه ۱۴۰۰ دیده می‌شود. درآمد نفتی محقق‌شده هم ۵۰ درصد مقدار پیش‌بینی‌شده بوده است؛ نشانه‌ای از این که بیش‌برآوردهای درآمد نفتی در تدوین بودجه می‌تواند کسری‌های بزرگی درست کند.
دیوان محاسبات کشور که در مردادماه گزارش تفریغ بودجه ۱۴۰۰ را به مجلس تحویل داده بود، نهایتاً در ماه جاری دست به انتشار عمومی این گزارش زده است. هر چند بسیاری از جزئیات مثل جزئیات درآمدهای نفتی در گزارش عمومی قرار نگرفته و محرمانه محسوب شده، اما میزان تحقق ارقام کلی هم بسیار مهم است.
ریاضت در دخل‌وخرج جاری
بودجه سال ۱۴۰۰ با کسری زیادی بسته شد؛ به طوری که کسری عملیاتی آن حدود ۴۶۴ همت (هزار میلیارد تومان) بود. یعنی هزینه‌های جاری دولت ۴۶۴ همت بیشتر از درآمدهای جاری (غالباً مالیات) پیش‌بینی شده بود. این بخش از بودجه که پیش‌بینی‌پذیر است، نیازمند منابع درآمدی پایداری است که کفاف هزینه‌های پایدار را بدهند. بنابراین یک پاشنه آشیل همیشگی بودجه دولت‌ها در ایران کسری در این بخش است؛ چرا که این کسری یا باید با درآمد ناپایدار نفتی جبران شود، یا از طریق فروش اموال و اوراق بدهی تأمین شود؛ یا به طریقی از بانک مرکزی قرض گرفته و در نتیجه تبدیل به تورم شود.
اما به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۰ دولت‌ در عمل توانسته بخشی از این کسری را کنترل کند و در دو بخش درآمد و هزینه مقداری ریاضتی عمل کند. به طوری که تحقق درآمدهای عمومی ۱۱۸ درصد بوده است و تحقق هزینه‌ها ۷۸ درصد. البته با توجه به تورم بالای کشور، افزایش مالیات دریافتی نسبت به مقدار پیش‌بینی‌شده اتفاق عجیبی نیست اما در طرف دیگر، دولت ۲۲ درصد کمتر از مقداری که مجلس تکلیف کرده بوده هزینه کرده است. این عملکرد باعث شده کسری عملیاتی ۲۰۴ همت شود. قطعاً یک محرک مهم این نوع عملکرد دولت درآمدهای نفتی پایین بوده است.
کسری بودجه‌ای ناشی از بیش‌برآورد درآمد نفتی
یکی از بخش‌های بودجه که روشی برای ایجاد کسری بودجه توسط دولت و مجلس است، برآورد بیش از حد درآمد نفتی است. قانون بودجه ۱۴۰۰ حدود ۳۹۶ همت درآمد نفتی را (که تحت عنوان واگذاری دارایی سرمایه‌ای ثبت می‌شود) در شرایط تحریمی پیش‌بینی کرده بوده است؛ اما در نهایت ۲۰۴ همت از آن محقق شده است. در مقابل این درآمد غیرپایدار، هزینه‌های غیرپایداری مثل هزینه‌های عمرانی قرار می‌گیرد؛ درآمدهای نفتی پایین باعث شده هزینه‌های عمرانی محقق‌شده هم کم شود. این هزینه‌ها که تحت عنوان «تملک دارایی‌های سرمایه‌ای» در بودجه ثبت می‌شوند، تحقق ۶۰ درصدی را در سال گذشته از سر گذرانده. تدوینگران بودجه ۱۴۰۰ انتظار داشته‌اند درآمدهای نفتی در نهایت ۱۶۲ همت مازاد بر هزینه‌های عمرانی خواهند بود و در نتیجه به کسری جاری هم کمک می‌کند؛ اما این مازاد در نهایت ۶۵ همت شد.