آیا راه رونق تولید صنعتی از احیای واحدهای راکد می‌گذرد؟ وزارت صنعت، معدن و تجارت چنین ادعایی دارد. بررسی دیدگاه‌های سکانداران «صمت» نشان می‌دهد تزریق اعتبار همواره محرک اصرار دولتی‌ها به احیای واحدهای راکد طی سال‌های اخیر است...

این رویکرد اما مخالفانی دارد که معتقدند تزریق پول به یک واحد صنعتی راکد، شبیه تنفس مصنوعی به بیمار است.
۲۶درصد واحدهای دارای پروانه، غیرفعال هستند؛ یعنی از ۱۰۰هزار و ۱۱۴واحد صنعتی، ۲۶هزار و ۶۴۱واحد غیرفعالند. از این رو، یکی از برنامه‌‌‌های جدی دولت سیزدهم احیای این واحدهاست. این آماری است که سخنگوی وزارت صمت به «دنیای‌اقتصاد» ارائه کرده است. استدلال وزارت صمت برای این تصمیم این است که احیای واحد صنعتی یک‌سوم ایجاد واحد جدید هزینه خواهد داشت، از این رو صرفه اقتصادی بر آن است که به‌جای ایجاد واحد جدید به سمت احیای واحدهای راکد و نیمه‌راکد برویم.
از سوی دیگر، براساس آنچه مسوولان این وزارتخانه می‌‌‌گویند، واحدهای صنعتی خرد و متوسط، ۵۰درصد اشتغال در صنعت را دارند و راکدشدن این واحدها بر اشتغال تاثیرگذار است. دولتی‌‌‌ها معتقدند به همین دلیل باید احیای واحدهای تعطیل و نیمه‌تعطیل را مدنظر قرار داد. از طرف دیگر، برخی کارشناسان اقتصادی و اقتصاددان‌‌‌ها معتقدند که این تصمیم صرفه اقتصادی ندارد و واحد راکد، واحدی است که نتوانسته در اقتصاد دوام بیاورد و تزریق منابع مالی برای سرپا نگه‌داشتن واحد، کاری عبث بوده و دوباره شاهد چرخه نابودی و زوال این بنگاه‌‌‌ها خواهیم بود. به عقیده اقتصادخوانده‌‌‌ها، بنگاهی که تعطیل شده، کارآیی لازم را نداشته و باید برای همیشه از چرخه اقتصادی خارج شود و تزریق منابع به این بنگاه‌‌‌ها، تنها منابع مالی کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد.
هرچند این عقیده درست است و احیای واحدی که صرفه اقتصادی ندارد، توجیه اقتصادی ندارد، اما وزارت صمت می‌‌‌گوید هدفش تزریق منابع به بنگاه‌‌‌ها برای تنفس مصنوعی نیست. براساس گفته‌‌‌های مسوولان این وزارتخانه، قرار نیست واحدی که صرفه اقتصادی ندارد، وارد چرخه اقتصادی شود و حتی قرار بر تزریق منابع مالی برای به‌زور سرپا نگه‌داشتن بنگاه نیست و وزارت صمت قرار است با ایجاد سامانه به‌هم‌‌‌رسانی، فرصتی برای مشارکت یا واگذاری بنگاه‌های تعطیل یا فعال زیرظرفیت برای سرمایه‌گذاران جدید فراهم کند و سرمایه‌گذار جدید، خود براساس شرایط انتخاب خواهد کرد که کدام بنگاه را انتخاب و در آن سرمایه‌گذاری کند. بنابراین بحث اقتصاد دستوری در میان نیست.
واحدهایی که غیرفعال هستند
سخنگوی وزارت صمت، در مورد تصمیم و برنامه دقیق دولت در خصوص احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه راکد گفت: در مورد صنایع کوچک و متوسط با مساله‌ای مهم مواجه هستیم. ۲۶درصد واحدهای دارای پروانه، غیرفعال هستند. یعنی از ۱۰۰هزار و ۱۱۴واحد صنعتی، ۲۶هزار و ۶۴۱واحد غیرفعالند. این موضوع، نشان از آن است که در گذشته، برنامه‌‌‌ای برای سرپا نگه‌‌‌داشتن واحدهای تولیدی نبوده است. شرایط فعلی ما به شکلی است که واحدهای کوچک و متوسط، حدود ۵۰درصد اشتغال در صنعت دارند و تعطیلی این واحدها می‌‌‌تواند بر کاهش اشتغال تاثیر مستقیم داشته باشد.  امید قالیباف ادامه داد: در دهه۹۰، نرخ ثابت تشکیل سرمایه ما صفر بوده و حتی در مواقعی، پوشش استهلاک سرمایه ثابت را هم نمی‌‌‌داده است. این تصویری است که در مورد واحدهای غیرفعال یا نیمه‌فعال صنعتی داریم. برنامه دولت این است که با نگاه فراگیر، این واحدها را به چرخه فعالیت بازگرداند.
۱۰۸شهر واحد صنعتی ندارند
سخنگوی وزارت صمت با اشاره به اینکه بررسی‌‌‌ها حاکی از آن است که برای ایجاد واحد جدید، سه‌برابر احیای واحدها سرمایه نیاز داریم،‌‌‌ گفت: صرفه اقتصادی در احیا واحد است، نه ایجاد آن. وزارت صمت در قالب طرح کلی، ۱۰پروژه دارد و در قالب این ۱۰پروژه، بازسازی صنایع را جلو خواهد برد. اما اینکه کدام صنایع را در دستور کار قرار خواهیم داد، براساس اولویت‌‌‌ها متفاوت است. اولین اولویت ما مناطق کم‌برخوردار صنعتی است. وزارت صنعت، معدن و تجارت، واحدهای راکد مناطق کم‌برخوردار را مورد بررسی قرار داده است. براساس بررسی‌‌‌های انجام‌‌‌شده،‌‌ ۱۰۸شهر در کشور داریم که تعداد واحدهای صنعتی آنها صفر است. به عبارتی یا واحد صنعتی در آن شهرها وجود ندارد یا واحدهای آنها تعطیل است.
در این شرایط برای ایجاد واحدهای تولیدی، با مشوق‌هایی که در نظر گرفته‌ایم، طرح‌ها اعلام و جذب سرمایه انجام می‌شود.  قالیباف افزود: اولویت دوم میزان اشتغالی است که این واحدها ایجاد می‌کنند. نکته مهم دیگر آن است که تنها واحدهایی مدنظر ما هستند که ارزیابی اقتصادی مثبتی داشته باشند. بنابراین قرار نیست هر واحدی را که تعطیل یا نیمه‌تعطیل است احیا کنیم تا چرخه راکدشدن بنگاه ادامه‌‌‌دار باشد. وی در پاسخ به این سوال که اگر این واحدها دوباره راکد شوند، چه اقدامی انجام می‌دهید، گفت: هیچ تضمینی برای آنکه واحدهای احیاشده دوباره راکد نشوند، ‌‌‌ وجود ندارد. ما اولویت‌‌‌ها را شناسایی و براساس آنها به احیای واحدها اقدام خواهیم کرد.
اما با همه این اوصاف نمی‌‌‌توان نسبت به این موضوع که واحدهای صنعتی دوباره راکد نشوند، تضمین داد؛ زیرا ممکن است محصولی در زمانی که برای احیای آن اقدام شده، بازار خوبی داشته باشد اما پس از آن تقاضا برای محصول کاهش یابد. البته اگر جامعه هدف درست شناسایی شود،‌ درصد راکدشدن مجدد واحد بسیار پایین خواهد بود.  سخنگوی وزارت صمت با تاکید بر این موضوع که وزارت صمت اعتقادی به تنفس مصنوعی واحدها ندارد، اظهار کرد: هر واحد اقتصادی غیرکارآمد باید از چرخه اقتصاد خارج شود و به جای آن واحدهای کارآمد ایجاد کرد. منطق طرح احیا آن است که از صنایع ناکارآمد به صمت صنایع کارآمد حرکت کنیم.
منابع طرح احیای واحدهای راکد و نیمه‌راکد
قالیباف در پاسخ به این سوال که برنامه دولت برای احیای واحدهای راکد چیست، گفت: مطابق با ماده ۴۳ قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف است در قالب بودجه‌‌‌های سنواتی، اعتباراتی را برای نوسازی صنایع در نظر بگیرد. اما با توجه به محدودیت‌های بودجه‌‌‌ای، وزارت صمت در این طرح، اتکایی به منابع بودجه ندارد و به دنبال منابع دیگری است. برای مثال وزارت صمت، وزارت اقتصاد و بانک‌مرکزی، تفاهم‌نامه‌‌‌ ۵۰همتی را برای نوسازی صنایع امضا کرده‌‌‌اند که ۲۳۰همت برای سرمایه ثابت و ۹۳۳همت برای سرمایه در گردش دیده شده است. ظرفیت‌‌‌های تبصره ۱۸ در قالب صندوق کارآفرینی امید و تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و... دیگر منابع وزارتخانه برای این طرح هستند. به طور کل می‌‌‌توان گفت بازار سرمایه، بازار پول، بودجه و آورده خود سرمایه‌گذار، از منابعی هستند که در این طرح روی آنها حساب شده است.
او در مورد اینکه واحدها چگونه و با چه سامانه‌‌‌ای احیا خواهند شد، گفت: ما از طریق شاخص‌‌‌هایی، صنایع اولویت‌‌‌دار را معرفی خواهیم کرد تا سرمایه‌گذار جدید وارد شود. برخورد واحدها و سرمایه‌گذاران نیازمند پلتفرمی است که در آینده آن را معرفی خواهیم کرد. سخنگوی وزارت صمت گفت: در مدت یک‌سال دولت سیزدهم، ۲هزار و ۵۴واحد صنعتی راکد و نیمه‌راکد احیا شده که این رقم نسبت به یک‌سال دولت دوازدهم، ۴۴درصد رشد داشته است. در یک‌سال اول دولت دوازدهم، ‌‌‌هزار و ۴۲۷واحد صنعتی احیا شده بود. همچنین سرمایه‌گذاری‌‌‌ها ۵۳درصد نسبت به دولت قبل رشد داشته است.
انحصار نداریم
سخنگوی وزارت صمت در پاسخ به این سوال که در فضای انحصاری و دستوری اقتصاد ایران، صنایع چطور رشد کنند، تصریح کرد: ما چیزی به نام انحصار نداریم و عمده صنایع در ایران حالت رقابتی دارند. تنها در حوزه‌‌‌هایی شبه‌انحصار داریم، نه انحصار مطلق (مثلا خودرو). در لوازم‌خانگی بیش از ۲۰۰واحد تولیدی در کشور در حال فعالیت هستند و تولید آن‌قدر بالاست که طرحی ۲۲همتی برای توزیع قسطی لوازم‌خانگی تدوین شده است؛ این یعنی رقابت.
تهدید جدی اقتصاد ایران در آینده
قالیباف بیان کرد: البته یک موضوع و خطر جدی وجود دارد که باید فکری به حال آن کرد. تهدید جدی در آینده، رقابت و مداخله نیست، بلکه کاهش قدرت خرید در سمت تقاضاست. در ۳۰سال اخیر و به‌خصوص دهه۹۰، قدرت خرید به‌تناسب تورم افزایش نداشته است و در نتیجه کاهش تقاضای کل را شاهد بوده‌‌‌ایم؛ یعنی تولید می‌شود ولی خرید و فروشی نداریم و باید فکری به حال این موضوع بکنیم.  او با تاکید بر نگاه فراگیر وزارت صمت به احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد، گفت: در گذشته هم بحث احیای واحدها مطرح بوده اما توفیقی به دست نیامده است و همواره این واحدها دوباره از کار می‌افتادند یا قدر مطلق احیاشده‌‌‌ها کمتر از واحدهایی بود که از چرخه اقتصاد خارج می‌‌‌شدند. یکی از مهم‌ترین برنامه‌‌‌های وزارت صمت پیمایش واحدهای تولیدی است؛ یعنی به جای آنکه صبر کند تا واحد راکد شود و سپس آن را احیا کند،‌‌‌ از ابتدا تولید و... واحد را تحت نظر می‌‌‌گیریم و بررسی می‌‌‌کنیم که برای مثال علت کاهش تولید در یک‌واحد چه بوده و قبل از راکد شدن واحد به سراغ آن خواهیم رفت.
بنگاه‌‌‌ها به مدیریت غلط خود می‌‌‌بازند
قالیباف اضافه کرد: پروژه دیگر وزارتخانه احیای مجوزهاست. قبلا فرآیند دریافت مجوز خود هفت‌خوان رستم بود و حتی اگر ایده عالی خلق می‌‌‌شد، روند دریافت مجوز آن‌قدر طولانی بود که ایده دیگر در زمان دریافت مجوز کارآیی نداشت. همچنین به دنبال این هستیم که لکه‌‌‌های صنعتی را ساماندهی کنیم. مثلا موضوع مدیریت یکی از ایرادات اصلی برخی بنگاه‌‌‌هاست و بسیاری از واحدهای صنعتی به مدیریت غلط خود می‌‌‌بازند که برنامه ما آن است تا دانش مدیریت در بنگاه‌‌‌ها را ارتقا دهیم. بنابراین وزارت صمت بحث احیا را متفاوت‌‌‌تر از ورود تسهیلات به یک‌بنگاه می‌‌‌بیند و برای آن نگاهی جامع و فراگیر دارد.
سامانه‌‌‌ای به نام به‌هم‌‌‌رسانی
در ادامه برای تشریح بیشتر جزئیات احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد به گفت‌‌‌وگو با هرمز سلیمانی، معاون دفتر محیط کسب‌وکار وزارت صمت پرداختیم. او درباره احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد گفت: پروژه احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد، یکی از ۱۰پروژه‌‌‌ تحولی وزارتخانه است. در مورد احیای این واحدها باید ملاحظاتی را در نظر گرفت و بررسی کرد که علت تعطیلی واحد چه بوده است. برخی از واحدها به خاطر بازار نامناسب محصولات تولیدی تعطیل شده‌اند؛ برخی دیگر به دلیل مشکل مالی و برخی نیز به دلیل مشکلات مدیریتی یا فرسودگی ماشین‌آلات. اگر واحدی به دلیل نبود تقاضای کافی برای محصولش تعطیل شده باشد و توسعه صادرات یا برندسازی رافع این مشکل نباشد، عمدتا باید راه‌حل را در ارتقا تکنولوژی و تغییر نوع تولید متناسب با نیاز روز جست‌وجو کرد. مثلا برخی محصولات نظیر میلگردهای فولادی، اشباع شده‌‌‌اند و احیای این واحدها احتمالا چندان نتیجه‌بخش نخواهد بود. اما اگر مشکل مدیریتی بوده باشد، واحد قابل احیاست و می‌‌‌توان مشکل را حل کرد.
 همچنین برخی واحدها به دلیل مشکل کمبود نقدینگی، مواد اولیه یا سرمایه در گردش، راکد شده‌اند که در صورت تامین مالی یا مشارکت سایر سرمایه‌گذاران توانمند می‌‌‌توان واحد را احیا کرد. معاون دفتر محیط کسب‌وکار وزارت صمت ادامه داد: سازمان گسترش با همین هدف تاسیس شده است. این سازمان باید واحدها را احیا و پس از سوددهی، به بخش خصوصی واگذار کند. سلیمانی با بیان اینکه در حال حاضر به‌رغم فعالیت اقتصادی اکثر واحدهای تولیدی، تعداد قابل‌توجهی واحد تعطیل یا راکد نیز داریم، اظهار کرد: وزارت صمت با ایجاد سامانه به‌هم‌‌‌رسانی، فرصتی برای مشارکت یا واگذاری بنگاه‌های تعطیل یا با فعالیت زیرظرفیت برای سرمایه‌گذاران جدید فراهم کرده است. سرمایه‌گذار می‌‌‌تواند به‌جای ایجاد واحد جدید، ‌‌‌با ورود به این سامانه، واحدهای راکد یا طرح‌‌‌های نیمه‌تمام را انتخاب و در آنها سرمایه‌گذاری کند. البته ورود به این سامانه و سرمایه‌گذاری در طرح‌‌‌ها یا واحدهای آن بر مبنای اراده و اختیار بنگاه‌ها بوده و دولت به‌جز تسهیلگری، مداخله‌ای در این زمینه نخواهد داشت.
مجوز بازسازی و نوسازی برای تسهیلات
او گفت: چنانچه احیای واحد مستلزم نوسازی تجهیزات و تامین منابع مالی برای این منظور باشد، امکان ارائه تسهیلات وجود دارد و برای تسهیل در این امر و افزایش همراهی بانک‌ها در اعطای تسهیلات به این واحدها، وزارت صمت در نظر دارد حسب درخواست بنگاه، مجوزی تحت عنوان بازسازی و نوسازی برای واحدهای راکد را صادر کند. یکی دیگر از برنامه‌های وزارت صمت، جلوگیری از تعطیلی واحدهایی است که با کمتر از ۵۰درصد ظرفیت اسمی در حال فعالیت هستند و این مهم بسته به شرایط بنگاه، از طریق تامین نقدینگی، ارائه مشاوره، توسعه پیمانکاری فرعی و خوشه‌سازی انجام می‌شود و بررسی‌های صورت‌گرفته نیز نشان از منفی بودن روند تعطیلی بنگاه‌ها دارد.
برداشتن موانع دولتی، بزرگ‌ترین حمایت است
هرچند تا چند سال پیش اعتقاد بر این بود که هرچه تعداد بنگاه‌‌‌های بزرگ بیشتر باشد، اقتصاد پویاتر و قدرتمندتر می‌شود، اما امروزه داستان متفاوت است و سهمی که بنگاه‌‌‌های کوچک و متوسط در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال دارند، بسیار بالاست. این موضوع لزوم توانمندسازی بخش خصوصی، رقابت‌پذیری اقتصاد و تعامل با قواعد جهانی‌سازی، سیاستگذاری‌های مبتنی بر آزادسازی اقتصاد و تقویت بخش خصوصی را برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی ضرورت می‌بخشد. بنابراین ضروری است که دولت تلاش کند امور این بنگاه‌‌‌ها را تسهیل‌‌‌ کند تا بنگاه‌‌‌های اقتصادی خرد و متوسط بتوانند آزادانه و در شرایط رقابتی مناسب به بقای خود ادامه دهند.
اما نباید فراموش کنیم که بنگاه‌‌‌ها پیش از تسهیلات و حمایت‌‌‌های دولتی نیاز دارند از موانع دولتی رها شوند؛ تا زمانی که موانع دولتی همچون قیمت‌گذاری دستوری، کاهش قدرت خرید مردم براثر سیاست‌‌‌های غلط دولت، تصمیمات خلق‌الساعه، موانع صادراتی و... جلوی راه بنگاه‌ها قرار دارند، هیچ تسهیلات و حمایتی نمی‌‌‌تواند حیات بنگاه را تضمین کند. همان‌طور که سخنگوی وزارت صمت گفت؛ بسیاری از بنگاه‌‌‌ها به مدیریت غلط خود می‌‌‌بازند؛ اما اگر مساله را کلی‌‌‌تر ببینیم، بنگاه‌‌‌ها و در نهایت حیات اقتصاد، به مدیریت غلط سیاستگذارانش می‌‌‌بازد، بنابراین پیش از هر چیزی لازم است سیاست‌‌‌های غلط را اصلاح کنیم. در این شرایط است که اقتصاد می‌‌‌تواند به سمت رشد حرکت کند و برداشتن این موانع، خود حمایتی بزرگ از همه بنگاه‌‌‌هاست؛ در غیر‌این صورت، احیای واحد یا هر سیاست حمایتی دیگری، می‌‌‌تواند تنها مرگ آهسته اقتصاد را به دنبال داشته باشد.