سال ۱۳۹۸ دو ماه پس از اعلام جهانی، اولین مورد کرونا در ایران تایید شد و در فاصله‌ی دو هفته گزارش‌هایی از درگیری تمام استان‌ها رسید. سویه‌های جدید کووید ۱۹ هر بار با فاصله‌ی کوتاهی به ایران رسیده‌‌اند و موجی از کرونا کشور را فرا گرفته است...

بر این اساس، نگرانی‌هایی درمورد شروع موج هشتم با شناسایی بیماران مبتلا به زیرسویه‌ جدید اومیکرون، ایجاد شده است.
چین سال ۲۰۲۰ میلادی را با همه‌گیری کرونا آغاز کرد و شهر ووهان که منشأ ویرس جدید معرفی شده بود، از ۲۳مین روز ژانویه در قرنطینه‌ی کامل قرار گرفت. با فاصله‌ی کوتاهی موارد ابتلا به کرونا در کشورهای مختلف دنیا شناسایی و ورود ویروس به آن‌ها تایید شد، آمریکا ۲۱ ژانویه، فرانسه ۲۴ ژانویه، آلمان ۲۷ ژانویه، اسپانیا و ایتالیا ۳۱  ژانویه و...
سارس- کووید به‌عنوان یک ویروس در حال تغییر شناخته می‌شود که پیش‌ از همه‌گیری کرونا نیز عامل بیماری بوده و کووید-۱۹ تا به حال پنج سویه‌ی اصلی داشته است: آلفا، بتا، گاما، دلتا (مرگ‌بارترین) و اومیکرون آخرین سویه‌ی اصلی که شدت انتقال بیشتر ولی مرگ‌آوری کمتری داشت و زیرسویه‌هایی هم از آن منتشر شده‌اند. با کاهش چشمگیر تعداد مبتلایان، جهانیان و ایرانیان در چندماه اخیر کرونا را تمام‌شده فرض کرده بودند اما با پایان قرنطینه‌ی سخت‌گیرانه در چین و شناسایی و انتشار سریع و وسیع زیرسویه‌ جدید اومیکرون، بار دیگر زنگ هشدار کرونا به صدا درآمد.
براساس آخرین تحقیقات در یک موسسه‌ی آلمانی، زیرسویه‌های جدید اومیکرون مانند BQ.۱.۱ که سرعت انتشار بالایی دارند، برابر درمان‌های آنتی‌بادی تاییدشده مقاوم هستند و برای مقابله با آن‌ها باید درمان‌های جدید شناسایی شود. همچنین سویه‌ی X.BB  با سرعت زیادی در حال انتشار است و به گزارش سی‌ان‌بی‌سی طی یک هفته تعداد مبتلایان در آمریکا دو برابر شده است.
 طبق آخرین آمارهای جهانی ابتلاء به ویروس کرونا، طی ۲۴ ساعت گذشته با افزایش ۴۴۰ هزار و ۷۲۰ نفری تعداد مبتلایان به این ویروس، به ۶۶۴ میلیون و ۴۷۸ هزار و ۱۵ نفر رسید. فوتی‌های ناشی از کرونا در جهان با رشد ۱۳۶۷ نفر در یک روز به تعداد شش میلیون و ۶۹۳ هزار و ۸۱۸ نفر رسیده است. بر اساس این آمار، تعداد موارد جدید شناسایی‌ شده و مرگ و میر در کشورهای ژاپن، تایوان، کره جنوبی (همسایگان چین) بالاترین میزان است و به همین دلیل بعضی کشورها محدودیت‌های مسافرت چین را آغاز کرده‌اند.
همان‌طور که احتمال می‌رفت با فاصله زمانی کوتاهی از انتشار این زیرسویه‌ها، موارد ابتلا در ایران نیز مشاهده و روز هشتم دی‌ماه آلودگی سه نفر به زیرسویه‌ BQ1 و یک مورد مربوط به زیرسویه XBB تایید شد. با توجه به سرعت بالای انتشار این زیرسویه‌ها، کاهش (و در واقع تمام شدن) اجرای دستورالعمل‌ها و نیز دوره‌ی طولانی پنهان بیماری در این زیرسویه‌ها، هشدارهایی درمورد شروع موج هشتم کرونا داده شده است.
در این گزارش انتشار سویه‌های پیشین کرونا در ایران را بررسی می‌کنیم تا بدانیم برای پیشگیری از موج بعدی چقدر فرصت داریم؟
شروع مرگبار کرونا پس از انکارهای رسمی
زمستان ۱۳۹۸ در حالی‌که دنیا نگران همه‌گیری کرونا بود و کارشناسان درباره‌ی درگیری ایران نیز هشدار می‌دادند، مسئولان وقت وزارت بهداشت با اطمینان از وارد نشدن کووید ۱۹ به کشور می‌گفتند. در همان مدت مرگ و میرهای ناشی از آنفلوآنزا بالا رفته بود که به‌دلیل ناآشنا بودن ویروس، می‌توانست کرونا باشد، به ویژه آن‌که تصاویری در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شد که از پنهان‌کاری درباره‌ی ورود احتمالی کرونا به ایران خبر می‌داد. بالاخره ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ (۱۹ فوریه ۲۰۲۰) و حدود ۲ ماه بعد از اعلام قرنطینه‌ی کامل ووهان چین، شروع کرونا در ایران نیز تایید شد. در حالی‌که طی روزهای اول فقط مرگ چهار نفر در شهرهای قم و اراک تایید شد، هشتم اسفند رسانه‌ها از ابتلای ۲۴۵ نفر به کرونا خبر دادند و ۱۴ اسفندماه حسن روحانی -رئیس‌جمهور وقت- آلوده شدن تمامی استان‌ها را اعلام کرد.
روز ۲۶ اسفندماه تعداد رسمی قربانیان ۸۵۳ نفر و تعداد مبتلایان ۱۴۹۹۱ نفر اعلام شد، آماری تصاعدی و غیرعادی و سرعت و تعداد بالای ابتلا و مرگ و میرها در مدت کمتر از یک ماه نشان می‌داد کرونا خیلی زودتر از زمان اعلام رسمی، وارد ایران شده بود.
اگر پایان بهمن و آغاز اسفند را به‌عنوان شروع کرونا در ایران بپذیریم، اولین سویه‌ی ویروس در طول کمتر از یک ماه ۱۵ هزار نفر را درگیر کرده بود. نکته‌ی دیگر آن‌کهه ایران از نظر آمار ابتلا در موج اول، هفتمین کشور دنیا بود ولی پس از چین بیشتری میزان مرگ و میر را (به نسبت تعداد مبتلایان) داشت.
اعمال نشدن قرنطینه و محدودیت‌های لازم در طول نوروز ۱۳۹۹ و شروع فعالیت‌های شغلی از نیمه‌ی دوم فروردین باعث شد بیماری با سرعت و شدت بیشتری منتشر شود و موج اول در خردادماه آن سال از ۹ هزار نفر عبور کند. ایده‌ی ایمنی گله‌ای به جای واکسیناسیون نیز پاسخگو نبود و موج دوم کرونا در تابستان ۱۳۹۹ کشور را فرا گرفت.
موج سوم کرونا و یک سویه‌ی اروپایی ویروس
 سویه آلفا (B.1.1.7) اولین جهش نگران‌کننده‌ی ویروس کرونا بود که همه‌گیر شد. این سویه ابتدا آبان ۱۳۹۹ (نوانبر ۲۰۲۰) در بریتانیا گزارش و اواسط آذرماه شناسایی و انتشار آن در کشورهای دیگر مانند آمریکا نیز تایید شد. مطالعات نشان می‌داد آلفا میزان انتشار و کشندگی بیشتری از ویروس اصلی دارد و تعداد بستری‌های این ویروس نیز افزایش یافت. زمان انتشار (B.1.1.7) واکسن‌های فایزر، مدرنا و جانسون-جانسون معرفی شده بودند و برای پیشگیری در کشورهای اروپایی و آمریکا استفاده می‌شدند.
شیوع این سویه‌ی ویروس در ایران همزمان با موج سوم کرونا بود. بر اساس گزارش وزارت بهداشت، طی ۲۴ ساعت منتهی به روز ۲۳ آدرماه،  ۲۴۷ بیمار دیگر از مبتلایان فوت کردند و شمار جانباختگان قطعی این بیماری در کشور به ۵۲ هزار و ۱۹۶ نفر رسید. با شناسایی هفت هزار و ۴۵۱ بیمار جدید در کشور، مجموع بیماران کووید ۱۹ در ایران به یک میلیون و ۱۰۸ هزار و ۲۶۹ نفر رسید.
سویه‌های بتا و گاما ، بین موج‌های دوم و سوم
بتا و گاما به‌ترتیب اردیبهشت ۱۳۹۹ با سرمنشأ آفریقای جنوبی و آبان ۱۳۹۹ با منشأ برزیل شناسایی و معرفی شدند. این سویه‌های تفاوت چشمگیری با موارد قبلی نداشتند ولی به نسبت آمار مرگ و بستری را افزایش می‌داند، به‌ویژه در کشورهایی که هنوز تزریق واکسن را شروع نکرده بودند. شیوع این سویه‌ها با موج اول و سوم کرونا در ایران همراه بود.
دلتای مرگ‌بار در ایران بدون واکسن
دلتا مرگبارترین سویه‌ی کرونا بود که با نام علمی B.1.617.2 اولین بار در اکتبر ۲۰۲۰ در ایالت مهاراشترای هند دیده و به سرعت در سراسر هند و تمام دنیا پخش شد. پس از یکی دو ماه و کاهش آمار ابتلا و مرگ و میر موج چهارم کرونا در ایران، موج پنجم تابستان ۱۴۰۰ با شیوع شدید دلتا شروع شد. تعداد بیماران آن‌قدر بالا بود که بیمارستان‌های هیچ کدام از شهرها و استان‌های کشور ظرفیت کافی برای پذیرش نداشتند. شروع دیرهنگام واکسیناسیون، باعث شد هزاران نفر با این سویه‌ی کشنده جان خود را از دست بدهند.
داروهایی مانند رمدسیویر، فاویپیراویر و... هم اثربخشی کافی نداشتند یا شروع دیرهنگام آن‌ها نمی‌توانست مانع پیشرفت بیماری شود. کمبود دارو، سرم، کپسول اکسیژن و... نیز  مزید بر علت شد. در حالی که واکسیناسیون زندگی مردم بعضی کشورها را تقریبا به شرایط عادی برگردانده بود، آمار مرگ و میر دلتا در ایران از روزی ۷۰۰ نفر نیز گذشت.
مجموع جان باختگان این بیماری تا سوم مهر ۱۴۰۰ به ۱۱۹ هزار و ۷۲ نفر رسید. این روند افزایشی با افزایش آمار افراد واکسینه شده تغییر کرد و میزان همه‌گیری بیماری و تعداد ابتلا و مرگ و میر از پایان شهریور روند کاهشی پیدا کرد.
کاهش مرگ‌های اومیکرون، با واکسیناسیون
اومیکرون (Omicron)، آخرین سویه‌ی نگران‌کننده‌ی کرونا است که آبان ۱۴۰۰در بوتسوانای آفریقای جنوبی شناخته و با نام علمی B.1.1.529 معرفی ‌شد. این سویه با توجه به میران فراگیری بالا، از نظر سازمان بهداشت جهانی مهم‌ترین و شایع‌ترین سویه‌ی ویروس کرونا در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شد. با این همه میزان کشندگی اومیکرون از دلتا کمتر بود و افزایش واکسیناسیون در بسیاری از کشورها و ایران نیز، باعث شد تعداد بستری‌ها و مرگ و میر ناشی از این سویه کاهش پیدا کند.
حدود یک ماه بعد از شناسایی اولین مورد جهانی، موج ششم بیماری در ایران با فراگیری اومیکرون آغاز شد که تا اسفندماه طول کشید. روز ۲۶ اسفندماه ۱۴۰۰ بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی، دو هزار و ۵۸۰ بیمار جدید مبتلا به کووید ۱۹ در کشور شناسایی شد که ۵۱۲ نفر از آنها بستری شدند.
مجموع بیماران کووید ۱۹ در کشور به ۷ میلیون و ۱۳۵ هزار و ۷۱۹ نفر رسید. با فوت ۹۸ بیمار در ۲۴ ساعت منتهی به اعلام گزارش، مجموع جان باختگان این بیماری به ۱۳۹ هزار و ۳۸۷ نفر رسید. پس از گذشت ۳۸ روز، آمار مرگ و میر روزانه بیماران کووید ۱۹ در کشور، کاهش یافت و دو رقمی شد. آخرین بار روز ۱۸ بهمن، مرگ و میر سه رقمی در کشور ثبت شده بود.
خطر موج هشتم با زیرسویه‌ جدید اومیکرون
طبق اعلام وزارت بهداشت در طول ۲۴ ساعت منتهی به نهم دی‌ماه، ۶۰ بیمار جدید کرونایی در کشور شناسایی شده‌اند، تعداد مبتلایان جدید در آمار دوهفته گذشته بین ۲۷ تا ۳۰ نفر بود و شاید این افزایش دو برابری چشمگیر به نظر نیاید ولی تجربه‌های گذشته و شدت واگیر زیرسویه‌ی جدید اومیکرون نشان می‌دهد باید اقدامات پیشگیرانه سریع‌تر آغاز شود.
طبق اعلام وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تا ‌جمعه دوم دی‌ماه، در مجموع ۶۵ میلیون و ۱۴۹ هزار و ۴۰۶ نفر دوز اول و ۵۸ میلیون و ۵۶۰ هزار و ۵۷۴ نفر دوز دوم واکسن را دریافت کرده‌اند. همچنین ۳۱ میلیون و ۳۹۵ هزار و ۸۹۵ نفر دوز سوم واکسن را نیز دریافت کرده‌اند.
بر اساس آخرین آمار سال گذشته تا پایان اسفندماه ۱۴۰۰ مجموعا ۶۳ میلیون و ۷۵۹ هزار و ۲۵۸ نفر دوز اول واکسن، ۵۶ میلیون و ۵۶۲ هزار و ۸۶ نفر دوز دوم و ۲۵ میلیون و ۷۲۵ هزار و ۵۲ نفر دوز سوم واکسن کرونا را دریافت کرده‌ بودند. همچنین تا روز ۲۲ خردادماه امسال تعداد کسانی که دوز سوم را تزریق کرده‌اند ۲۷ میلیون و ۶۲۱ هزار و ۲۸۹ نفر بود.
بنابراین تا کنون بیش از ۲۰ میلیون نفر حتی یک دوز واکسن دریافت نکرده‌اند و در سال جدید و با فراخوان دوز چهارم کمتر از ۱۵ میلیون نفر برای دریافت واکسن اقدام کرده‌اند، یعنی بیش از ۷۰ میلیون نفر در سال ۱۴۰۱ تزریق واکسن نداشته‌اند. بر اساس آخرین توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت، دریافت یک دوز واکسن کرونا در سال و خصوصا اوایل پاییز ضروری است.
از طرف دیگر طی چندماه گذشته با کاهش آمار ابتلا، استفاده از ماسک در مکان‌های عمومی و پرجمعیت مانند وسایل حمل و نقل عمومی نیز به کمترین حد رسیده است و بدتر آن‌که مخالفان واکسن و ماسک افزایش پیدا کرده‌اند. مهم‌تر آن‌که مردم به  زندگی معمول پیش از کرونا را از سر گفته‌اند و برگشت به دستورالعمل‌های کرونایی برایشان سخت‌تر خواهد بود.
با توجه به همه‌ی این موارد، پیشگیری از موج هشتم به برنامه‌ریزی و اقدام رسانه‌ای پیوسته و موثری از طرف وزارت بهداشت و سازمان‌ها و نهادی مسئول نیاز دارد. تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد اقدام دیرهنگام می‌تواند به موج دیگری از مرگ و میر منجر شود.
مولف : زهره صدری