بحران‌های محیط زیستی در ایران مانند کلافی در هم تنیده شده که راهی جز مهاجرت اقلیمی برای برخی از مردم نمانده است. رصدخانه مهاجرت ایران گزارش داده که با تشدید بحران تنش آبی، احتمالا ایران 70 درصد از زمین‌های کشاورزی خود را از دست دهد و در نتیجه این تنش آبی، میلیون‌ها نفر مجبور به مهاجرت خواهند شد...

تغییرات اقلیمی و دخالت‌های انسانی، ایران را با بحران‌های محیط زیستی زیادی، از جمله بحران آب، فرونشست، آلودگی هوا و … مواجه کرده است. مجموع این بحران‌ها یک راه پیش روی ساکنان شهرهای بحران‌زده می‌گذارد؛ مهاجرت اقلیمی!
مجمع جهانی اقتصاد در گزارش سال 2022 خود، پنج خطر اصلی و مهم برای ایران برشمرد که دو مورد از آن، بحران منابع طبیعی و از دست دادن تنوع زیستی و فروپاشی اکوسیستم بود.
ایران از نظر جغرافیایی در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. در حال حاضر بنا بر داده‌های مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور، میزان بارندگی در کشور به حدود 220 میلی‌متر رسیده که نسبت به سال‌های قبل کاهش داشته است.
آنطور که پیش از این احد وظیفه، رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی به تجارت‌نیوز گفت، ایران سال گذشته را با خشکسالی شدید پشت سر گذاشت. ضمن این‌که سال جاری نیز کشور با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند. به عبارتی نمی‌توان به بارش‌ها و تغذیه منابع زیرزمینی امیدوار بود.
آنطور که در سالنامه مهاجرت 1401 هم عنوان شده، از میان 40 نوع بلایای طبیعی در نقاط مختلف جهان، 31 نوع بلایای طبیعی در ایران شناسایی شده است.
خطر نابودی 70 درصد از زمین‌های کشاورزی
رصدخانه مهاجرت ایران در گزارش سالانه خود نوشته: «کمبود آب که تعدادی از کشورها از جمله ایران، عراق و یمن را در سال 2021 تحت تاثیر قرار داده، دسترسی به منابع مورد نیاز برای تولید را محدود می‌کند. بنابراین با تشدید بحران تنش آبی و افزایش قیمت مواد غذایی، کشور ایران ممکن است 70 درصد از زمین‌های کشاورزی خود را از دست دهد.»
در ادامه این گزارش به مهاجرت اقلیمی اشاره شده: «در نتیجه این تنش آبی، میلیون‌ها نفر مجبور به مهاجرت خواهند شد، زیرا فلات ایران به دلیل خشک شدن رودخانه‌ها و کاهش آب‌های زیرزمینی عملا غیرقابل سکونت خواهد شد.»
رصدخانه مهاجرت پیش‌بینی کرده که با توجه به شکنندگی محیط زیست ایران و آسیب‌پذیری آن در برابر بحران‌های محیط زیستی و اقلیمی، مهاجرت نه‌تنها به شهرهای پر ازدحام ایران، بلکه در سال‌های آینده به سایر کشورها نیز افزایش یابد.
بنابر داده‌های سالنامه مهاجرت 1401، عمده‌ترین خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید یک ساله در قسمت‌هایی از استان‌های غرب، جنوب غرب تا جنوب شرق و استان‌های کویری واقع در فلات مرکزی ایران بوده است. گفتنی است عمده‌ترین پهنه‌های خشکسالی یک ساله به ترتیب در استان‌های ایلام، خوزستان، قم، کرمانشاه و همدان رخ داد.
مهاجرت اقلیمی به دنبال بحران‌های محیط زیستی
در کنار مواردی که گفته شد، دخالت‌های انسانی مانند سدسازی‌های غیراصولی و اجرای پروژه‌های انتقال آب نیز ضربه بزرگ دیگری بر پیکره محیط زیست ایران وارد کرد. به دنبال آن برداشت از آب‌های زیرزمینی افزایش پیدا کرد و کم کم ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی نیز به مرحله هشدار رسید.
ناگفته نماند که برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، ایران را با بحران فرونشست مواجه کرده است. نه‌تنها برای مقابله با فرونشست اقدامی صورت نمی‌گیرد، بلکه هر روز بر سرعت اقدامات مخرب و تشدیدکننده این بحران افزوده می‌شود. حالا هر بار پدیده فرونشست در گوشه‌ای از کشور خبرساز می‌شود.
مجموع موارد بالا، منجر به مهاجرت اقلیمی از سوی برخی از مردم می‌شود. خشکسالی، بخشی از زمین‌های کشاورزی را از بین برده است. ضمن این‌که ساکنان برخی از شهرها حتی با مشکلات تامین آب آشامیدنی دست و پنجه نرم می‌کنند.
کدام استان‌ها بیشترین نرخ مهاجرت داخلی را دارند؟
رصدخانه مهاجرت با بررسی وضعیت بحران‌های محیط زیستی ایران، به مهاجرت اقلیمی در کشور پرداخته است. بر اساس گزارش این موسسه و بررسی مرکز آمار ایران، جابه‌جایی جمعیت در دهه اخیر در کشور، تا حدود زیادی با نقشه خشکسالی و مصرف بی‌رویه آب‌های تجدیدپذیر تطابق دارد.
داده‌های مرکز آمار (سال 95) نشان می‌دهد که استان‌های خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، کرمانشاه، لرستان و خوزستان با خالص مهاجرتی منفی مواجه بودند.
آنطور که این آمار نشان می‌دهد اغلب استان‌های مهاجرفرست جز مناطقی هستند که درگیر بحران آب هستند. ضمن این‌که سطح بارندگی این استان‌ها نسبت به میانگین 50 سال قبل تراز منفی داشته است. برای مثال می‌توان به استان خوزستان اشاره داشت که نخستین استان با بیشترین نرخ مهاجرفرستی (خالص مهاجرتی 78 هزار و 361 نفر) در فاصله سال‌های 1390 تا 1395 بود.
استان خوزستان رتبه نخست آلودگی هوا، رتبه دوم حاشیه‌نشینی با 850 هزار حاشیه‌نشین، رتبه دوم بیکاری، رتبه سوم جمعیت زیر خط فقر را دارد.
همه این عوامل بر تشدید مهاجرت این استان دامن می‌زند. به ویژه این‌که وضعیت اقلیمی استان خوزستان نامطلوب است، زیرا رودهای کارون، کرخه و دز که منشا شکل‌گیری شهرهای خوزستان هستند، 30-40 سال است که لایه‌روبی نشده‌اند و در بستر آن‌ها ساخت‌وساز انجام می‌شود.
بر اساس گزارش رصدخانه، خشک شدن این رودخانه‌ها ثبت بالاترین دمای کشور، رخداد موج گرما، طوفان گرد و غبار، خشک شدن تالاب‌های شادگان و هورالعظیم از عوامل محیط زیستی تاثیرگذار بر مهاجرت این استان هستند.
به گزارش تجارت‌نیوز، استان سیستان‌وبلوچستان نیز با خالص مهاجرت منفی 29 هزار و 267 نفر در فاصله سال‌های 1390 تا 1395 به عنوان پنجمین استان مهاجرفرست کشور شناخته می‌شود. این استان نیز درگیر مشکلت ناشی از خشکسالی و تغییرات اقلیمی است.
حالا بایددید با این شرایط اقلیمی و سایه انداختن بحران‌های محیط زیستی بر کشور، سیاست‌های کلان تغییری می‌کند یا همچنان با همین رویه ادامه پیدا می‌کند؟