برداشت بی‌رویه و بیش از ظرفیت دینامیکی منابع آب زیرزمینی در چهار دهه گذشته منجر به تحمیل فشار بر منابع بین نسلی، تخلیه منابع استراتژیک و کسری تجمعی مخزن بیش از 130 میلیارد مترمکعبی در منابع آب زیرزمینی، ممنوعه و بحرانی شدن 410 دشت، بروز پدیده شوم و نگران‌‌کننده فرونشست زمین و تهدید پایداری سرزمین شده است...

در مطالعات اخیر مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، عوامل اصلی تحقق نیافتن طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی شناسایی و دو سناریو برای اجرایی شدن این مهم طراحی شد.
برداشت بی‌رویه و بیش از ظرفیت دینامیکی منابع آب زیرزمینی در چهار دهه گذشته منجر به تحمیل فشار بر منابع بین نسلی، تخلیه منابع استراتژیک و کسری تجمعی مخزن بیش از 130 میلیارد مترمکعبی در منابع آب زیرزمینی، ممنوعه و بحرانی شدن 410 دشت از 609 دشت کشور، بروز پدیده شوم و نگران‌‌کننده فرونشست زمین و تهدید پایداری سرزمین شده است.
بنابر اهمیت موضوع، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران و وزارت نیرو تفاهم‌نامه‌ مشترکی را برای ارائه راهکار و سازوکارهایی که بتواند در اجرای برنامه‌های عملیاتی طرح احیا و تعادل‌بخشی آب زیرزمینی مؤثر و مفید باشد، منعقد کردند.
در قالب این تفاهم‌نامه، این مرکز، مطالعاتی را به منظور آسیب‌شناسی طرح و احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در سطح ملی و تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در دستور کار قرار داد.
در گام نخست، مطالعات آسیب‌شناسی طرح احیا و تعادل‌بخشی با رویکرد مشارکتی و دریافت نظرات ذی‌نفعان و خبرگان امر انجام شد که خروجی آن منجر به شناسایی 4 عامل (علت) و 22 مسئله (معلول) به‌عنوان مهم‌ترین عوامل و مسائل مؤثر بر عدم تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌بخشی و از دیدگاه کلان‌تر، وضعیت نامطلوب منابع آب زیرزمینی در شرایط کنونی، شده است.
عوامل اصلی عدم تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌بخشی به ترتیب اولویت عبارتند از:
1.ظرفیت‌های ناکافی قانونی و عدم استفاده مؤثر از احکام برنامه‌های توسعه و اسناد بالادستی در سازمان‌دهی و فعال‌سازی مشارکت جامعه بهره‌بردار
2.ناکارآمدی و وجود تعارض منافع در مدیریت آب‌های زیرزمینی
3.وجود تعارض در سیاست‌ها، اسناد بالادستی و منافع بین‌بخشی برای حصول همگرایی در برنامه‌ریزی، اقدام و عمل
4.فقدان جامع‌نگری در برنامه‌ریزی، اجرا و پایش طرح.
مرحله بعد مطالعات، برگزاری جلسات هم‌اندیشی و کارگاه‌های برنامه‌ریزی ارزش، تبیین نظریه منتخب و تدقیق پروژه‌های طرح احیا و تعادل‌بخشی بود که منجر به ارائه نقشه راه احیا و تعادل‌بخشی در دو سناریو شد.
در سناریوی اول فعالیت‌هایی مدنظر قرار گرفته است که بتوان از طریق آن‌ها تغییرات مثبتی در برنامه‌های فعلی طرح احیا و تعادل‌بخشی ایجاد کرده و کارآیی این طرح را با انجام اصلاحاتی، ارتقا بخشید. هرچند این تغییرات منجر به حل مسائل بنیادین طرح نخواهد شد، ولی می‌تواند نقش مثبتی در اصلاح مسیر طرح داشته باشد.
در سناریوی دوم، اقدامات اساسی‌تری که تحقق آن می‌تواند زمان‌بر و پیچیده‌تر از فعالیت‌های سناریوی اول باشد اما به همان نسبت، از اثربخشی بالاتری نیز برخوردار است، در سه گام زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه شده است.
نتایج نهایی مطالعات و نقشه راه پیشنهادی در اختیار وزارت‌خانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی، کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه کشور قرار گرفت.