وجود منابع غنی، سابقه نسبتا طولانی وجود صنعت در کشور، نیروی انسانی توانمند و منابع انرژی ارزان‌قیمت ازجمله فرصت‌هایی هستند که می‌تواند صنعت مس را به‌عنوان ابزار بالندگی اقتصاد کشور معرفی کند...

بسیاری معتقدند معادن در ایران سودآور نیستند و سودآوری فعلی آن بدان دلیل است که اختلاف نرخ ارز در ایران و خارج از کشور بالاست و این موضوع به‌صورت کاذب سودآوری معادن را بالا نشان می‌دهد.
 مس سودآور، یا ضررده؟
منابع مس در زمین محدود است، با این‌وجود در حال‌حاضر و با روند مصرف فعلی تهدیدی برای اتمام این منابع وجود ندارد، چراکه علاوه‌بر پیشرفت فناوری و اقتصادی‌شدن برداشت از منابع کم‌عیارتر، مس مصرفی نیز به‌صورت قراضه پس از اتمام عمر کاری به چرخه بازمی‌گردد. بر اساس گزارش USGS، منابع مس جهان در حدود ۶/ ۵‌میلیارد ‌تن و ذخایر آن در حد تقریبا ۸۷۰میلیون‌تن تخمین زده شده‌است. توزیع این ذخایر در جهان متقارن نبوده و به‌شدت متمرکز است.
محمدحسین پیروی، مدیرعامل اندیشکده راهبردی معادن ایران در این‌باره می‌گوید: «آمریکای‌لاتین تقریبا ۴۰‌درصد از ذخایر مس زمین را در اختیار دارد. مهم‌ترین تولید‌کنندگان مس در آمریکای‌لاتین، شیلی و پرو و پس از آن، استرالیا و آفریقای‌مرکزی‌اند.
شیلی به تنهایی سهمی بیش از ۲۰‌درصد از منابع معدنی جهان را در اختیار دارد. استرالیا ۱۱‌درصد، پرو بیش از ۱۰‌درصد و کنگو و زامبیا جمعا ۵درصد از منابع را در اختیار دارند، در نتیجه، ناپایداری و تحولات سیاسی و اجتماعی از جمله جنگ، اعتصاب، تغییرات رژیم و... در این بخش‌های جهان، به‌شدت بر عرضه و تقاضا و قیمت مس موثر است. از این مقدار تقریبا سالانه ۲۰‌میلیون ‌تن برداشت می‌شود و به‌همراه مس‌قراضه، مواد اولیه تولید ۵/ ۲۳میلیون ‌تن مس تصفیه‌شده را تشکیل می‌دهد.»
او می‌گوید: «اگرچه تولید کانسنگ تولیدکنندگان برتر جهان در حال کاهش است، اما این میزان در کشورهای دیگر رو به افزایش گذاشته است. مهم‌ترین پیشران تولید مس، رشد صنعتی و افزایش رفاه بوده‌است، درحالی‌که موانعی همچون افت عیار سنگ‌معدن در مناطقی با معادن و سابقه بهره‌برداری طولانی، چالش در تامین‌مالی پروژه‌ها به دلیل زمان بازگشت سرمایه بالا و نوسان‌های بالای قیمت محصول، مالیات و رژیم‌های سرمایه‌گذاری، تامین دشوار منابع آب، هزینه‌های بالای انرژی، ملاحظات سختگیرانه زیست‌محیطی، امکان ملی‌شدن معادن، پیچیده‌شدن مراودات بهره‌برداران با جمعیت بومی به‌خصوص در کشورهایی همچون پرو و فیلیپین، اعتصابات کارگری (در برهه‌های افزایش قیمت مس تعداد اعتصابات و در شرایط رکود طولاتی‌تر و کم‌تعدادتر است) و سایر تحولات سیاسی-  اجتماعی از مهم‌ترین موانع توسعه‌ای بوده‌اند.»
به عقیده او، «ایجاد ارزش‌افزوده از فلز مس در کشور ما هیچ نسبتی با ظرفیت‌های خدادادی آن ندارد. شرکت ملی صنایع مس ایران بازیگر اصلی صنعت مس در کشور است و بیش از ۹۰‌درصد مس کاتد کشور به روش پیرومتالورژی توسط این شرکت تولید می‌شود. متوسط تولید مس کاتد در ایران ۲۵۰‌هزار‌تن در سال‌است که با راه‌اندازی طرح‌های توسعه‌ای تعریف شده، این میزان به ۴۴۰‌هزار‌تن در سال، ‌تا سال‌۱۴۰۴ خواهد رسید.»
با درنظر گرفتن آمار صادرات، واردات و تولید مس کاتد در کشور، میزان مصرف ظاهری این محصول در بازه ۱۵۰-۱۰۰هزارتن در سال‌قرار دارد و مازاد نیاز کشور صادر می‌شود.
او افزود: «در کنار معادن بزرگ مس ایران و شرکت ملی صنایع مس، یکی دیگر از ظرفیت‌های زنجیره ارزش مس، معادن کوچک و متوسط موجود در ایران است که به‌طور عمده در استان‌های کرمان، خراسان‌رضوی، سمنان، آذربایجان‌شرقی، زنجان، قزوین، مرکزی، اصفهان، یزد و... پراکنده شده‌اند.
 بررسی آمار و اطلاعات در دسترس نشان می‌دهد که بدون درنظر گرفتن واحد بابک مس شرکت میدکو که ظرفیت تولید ۵۰هزارتن مس را دارد، میزان کل تولید مس کاتدی معادن کوچک و متوسط کشور به روش هیدرومتالورژی کمتر از ‌هزار تن در سال‌است.»
 به گفته او، «این در حالی است که علاوه‌بر موجود بودن ظرفیت تامین مواد اولیه اکسیدی برای واحدهای کوچک و متوسط، امکان تامین سایر نهاده‌های تولید مانند اسید‌سولفوریک، حلال‌‌‌‌‌‌‌‌های آلی و... نیز از داخل کشور وجود دارد. تولیدکنندگان کاتد مس در ایران علاوه‌بر اینکه امکان فروش محصول خود در داخل کشور با نرخ‌های کشف‌شده در بورس‌کالا را دارند، امکان صادرات محصول به چین و کشورهای منطقه را نیز خواهند داشت و بازار مس؛ بازاری تضمین‌شده برای تولیدکنندگان این محصول خواهد بود.
پیروی معتقد است: «باتوجه به غنای ذخایر کشور، واحدهای پایین‌دست صنعت مس (اعم از تولید مفتول، سیم و کابل، آلیاژ و... که نوعی صنایع تبدیلی محسوب می‌شوند) نیز شکل‌گرفته‌اند. در حال‌حاضر بیش از ۹۰۰‌هزار‌تن ظرفیت تولید محصولات مسی در کشور ایجاد شده‌است. این ظرفیت در حالی در کشور به‌وجود آمده که میزان تولید کاتد مس، فاصله معناداری با آن دارد. طی بازه‌های زمانی مختلف، دولت به‌منظور حمایت از صنایع پایین‌دست، شرکت ملی مس را مکلف به‌فروش کاتد مس باقیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی به تولیدکنندگان صنایع پایین‌دست مس کشور کرده‌است. این موضوع موجب ایجاد حاشیه سود بالا و غیرمنطقی (که در فرآیند فروش یا صادرات مواد اولیه نهفته است) برای این صنایع شده که زمینه لازم به‌منظور توسعه قارچ‌گونه این صنعت را مهیا کرده‌است. این موضوع منجر به بلااستفاده ماندن بخش قابل‌توجهی از ظرفیت‌های نصب‌شده در کشور شد؛ ظرفیتی بلااستفاده که تخمین زده می‌شود برای احداث آن نزدیک به ۱۰‌هزار‌ میلیارد‌تومان منابع مالی کشور به ارزش فعلی‌ریال، صرف شده باشد.»
پیروی گفت: «بررسی رویدادهای بازارهای جهانی مس حکایت از آینده روشن این بازار دارد. به‌طور کلی، افزایش شکاف میان عرضه و تقاضای جهانی و رشد قابل‌توجه مصرف مس در دنیا در کنار عدم‌اکتشاف معادن بزرگ جدید برای مس، کاهش عیار معادن بزرگ مس در دنیا و حوادث و رویدادهای طبیعی و انسانی در معادن بزرگ مس به‌ویژه در کشورهای شیلی و پرو نشان‌دهنده پر رونق بودن بازار مس و تقاضای بالا برای کنسانتره و کاتد مس است.»
او افزود: «همچنین پیش‌بینی بانک سرمایه‌گذاری گلدمن‌آمریکا نشان می‌دهد که دنیا از سال‌۲۰۲۳ وارد یک روند کسری عرضه بلندمدت مس می‌شود. این پیش‌بینی در سال‌۲۰۱۸توسط این موسسه مالی بین‌المللی انجام‌شده‌است. ذخایر جهانی مس رو به کاهش بوده و دنیا فاقد معدن اکتشافی جدید است؛ همین مساله چشم‌انداز روشن و مناسب برای سرمایه‌گذاری بلندمدت در صنعت مس را نشان می‌دهد. داده‌های پلتس نشان می‌دهد که به‌رغم هزینه‌کرد اکتشافی نزدیک به ۵/ ۲۷میلیارد دلاری طی ۳ سال‌اخیر، هیچ معدن جدید مسی پیدا نشده و تمرکز معدن‌کاران در اکتشاف و مصرف ذخایر معادن موجود است.
به گفته پیروی، «نبود چشم‌انداز جهت اکتشاف ذخایر بزرگ، کاهش ذخیره و عیار معادن بزرگ فعلی و نوسان قیمت‌های جهانی می‌تواند سرمایه‌گذاران این حوزه را دچار مخاطره کند. از جمله دیگر مواردی که سرمایه‌گذاران باید مدنظر قرار دهند، عدم‌پایداری در سیاست‌های تجاری دولت است. در موارد بسیاری، به‌خصوص در صنایع معدنی، مشاهده شده که دولت به بهانه‌های مختلف مانند تنظیم‌بازار داخل یا ایجاد ارزش‌افزوده داخل کشور، از صادرات محصولات بنگاه‌ها جلوگیری و او را ملزم به‌فروش با قیمتی مشخص در داخل می‌کند.»
از جمله دیگر مخاطرات صنعت مس مباحث زیست‌محیطی است. این موضوع به‌خصوص در فرآیند فرآوری کانسنگ‌سولفیدی که موجب تولید گازهای سمی گوگردی می‌شود، اهمیتی دوچندان دارد.