در لایحه بودجه ۱۴۰۲ درآمدهای نفتی بر اساس روزانه ۱.۴ میلیون بشکه صادرات نفت و قیمت ۸۵ دلاری پیش‌بینی شده است؛ چه ریسک‌هایی تحقق این درآمدها را تهدید می‌کند؟...

کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۲ این هفته به تصویب مجلس رسید. این در حالی است که اما و اگرهای بسیاری در خصوص برخی ارقام کلی آن وجود دارد. یکی از این ارقام که تحقق آن محل تردید است، برآوردها از میزان درآمدهای نفتی کشور در سال ۱۴۰۲ است. موضوعی که می‌تواند ریسک افزایش کسری بودجه و تحریک رشد تورم را در پی داشته باشد.
ارقام مهم نفتی بودجه ۱۴۰۲
درآمدهای نفتی در بودجه سال آینده بعد از کسر سهم صندوق توسعه ۶۰۳ هزار میلیارد تومان برآورد شده که رشد ۱۶ درصدی نسبت به درآمدهای نفتی در بودجه سال جاری داشته است. این رشد در حالی در نظر گرفته شده است که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حداکثر تا پایان سال جاری تنها ۷۰ درصد این درآمدهای نفتی امسال محقق می‌شود.
هرچند ارقام میزان صادرات، قیمت نفت و همچنین نرخ دلار برای برآورد رقم درآمدهای نفتی در بودجه نمی‌آید اما اظهارات نمایندگان مجلس نشان می‌دهد درآمد ۶۰۳ هزار میلیارد تومانی از فروش نفت و گاز بر اساس نفت ۸۵ دلاری به ازای هر بشکه و صادرات روزانه ۱.۴ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی برآورد شده است. همچنین نرخ ارز نیز ۲۳ هزار تومان در نظر گرفته شده است.
ریسک فروش نفت
صادرات نفت در سال جاری روند رو به رشدی را طی کرده، با این حال به نظر هنوز متوسط فروش نفت بسیار کمتر از رقم اعلام شده در بودجه است.
آنطور که موسسات بین‌المللی که کار رصد نفتکش‌ها را انجام می‌دهند اعلام کرده‌اند صادرات نفت ایران در آخرین ماه سال ۲۰۲۲ یعنی در فاصله آذر – دی رکورد شکنی کرده است. بالاترین رقمی که برای صادرات نفت ایران در این ماه اعلام شده ۱.۴ میلیون بشکه در روز است که درست همان رقمی است که در بودجه ۱۴۰۲ در نظر گرفته شده است.
البته که میانگین صادرات نفت در این سال کمتر از این رقم بوده است. برآوردهای این موسسات نشان می‌دهد که تقریبا در ۹ ماه ابتدای سال میزان صادرات نفت ایران روزانه حدود یک میلیون بشکه در روز بوده است.
قیمت سر به سری نفت
معمولا قیمت نفت در بودجه پایین‌تر از برآوردها اتخاذ می‌شود تا نوسان قیمت‌ها در بازارهای جهانی نتواند ریسکی را متوجه بودجه کشور کند. با این حال در بودجه ۱۴۰۲ قیمت نفت ۸۵ دلار در نظر گرفته شده که فاصله چندانی با برآوردهای جهانی از متوسط قیمت نفت در سال ۲۰۲۳ ندارد.
نفت برنت، نفت شاخص در بازار انگلیس که معیاری برای قیمت‌گذاری غالب نفت‌های جهان از جمله کشورهای خاورمیانه است، در سال ۲۰۲۲ به طور متوسط ۹۹ دلار بر بشکه معامله شده است. با این حال بسیاری از کارشناسان بر این باورند به دلیل ریسک رکود اقتصاد جهانی تقاضا برای این کالا در سال ۲۰۲۳ تضعیف شده و قیمت‌ها کاهش خواهد یافت.
آنطور که رویترز بر اساس یک نظرسنجی از ۳۰ اقتصاددان و تحلیلگر بازار نفت اعلام می‌کند، قیمت نفت برنت برای سال ۲۰۲۳ حدود ۸۹ دلار پیش‌بینی شده است. گلدمن ساکس نیز اخیرا قیمت برنت را ۹۸ دلار بر بشکه پیش‌بینی کرد هرچند این رقم بالایی است اما از قیمت‌های قبلی که این بانک وال‌استریت برای برنت پیش‌بینی کرده ۱۷ دلار کمتر است. این بانک هم نگرانی از رکود اقتصاد جهانی را در این باره مطرح کرده است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا هم در آخرین گزارش خود برآوردها از قیمت نفت را کاهش داد. این سازمان قیمت نفت برنت در سال ۲۰۲۳ را ۸۳ دلار پیش‌بینی کرده است. موسسه فیچ متوسط قیمت این نفت شاخص را ۸۵ دلار و آکسفورد اکونومیست ۸۰ دلار بر بشکه برآورد کرده است.
این ارقام به تنهایی نشان می‌دهد که نرخ ۸۵ دلار بر بشکه برای قیمت نفت در بودجه ریسک عدم تحقق درآمدهای نفتی را افزایش می‌دهد.
تحریم‌ها چگونه احتمال عدم تحقق درآمدهای نفتی را بیشتر می‌کند؟
تحریم‌ها از سه مسیر ریسک عدم تحقق درامدهای نفتی در بودجه ۱۴۰۲ را بیشتر می‌کند. اول اینکه با توجه به تحریم‌ها احتمال برآورد نشدن صادرات ۱.۴ میلیون بشکه در روز بیشتر می‌شود. به طور مثال خبر افزایش صادرات ایران در ماه‌های اخیر هجمه‌های زیادی را علیه بایدن بر انگیخته و برخی با انتقاد از عملکرد دولت آمریکا در مواجهه با تحریم‌های ایران اعلام کرده‌اند که بایدن به دلیل نیاز به قیمت‌های پایین نفت برای کنترل تورم داخلی این کشور چشم بر صادرات نفت ایران و دور زدن تحریم‌ها بسته است. این انتقادات با توجه به روند رو به رشد فشارها بر کشور در ماه‌های اخیر به خصوص بعد از توقف مذاکرات هسته‌ای ممکن است سال بعد روند جریان صادرات نفت ایران را تغییر دهد و کشور نتواند سطح کنونی فروش نفت را حفظ کند. دیروز هم رابرت مالی، نماینده آمریکا در امور ایران در گفت‌وگو با بلومبرگ با بیان اینکه چین اصلی‌ترین خریدار نفت ایران است گفته بود که فشار بر پکن برای توقف خرید نفت ایران را بیشتر خواهند کرد.
موضوع دوم قیمت نفت است. در واقع  بالا بودن نرخ ۸۵ دلاری نفت در بودجه ۱۴۰۲ نسبت به برآوردهای جهانی از قیمت نفت در سال ۲۰۲۳ تنها بخشی از ریسک عدم تحقق قیمت نفت در بودجه را نشان می‌دهد. ایران به دلیل تحریم‌ها برای جذب مشتریان مجبور است که نفت خود را با تخفیف به فروش رساند. میزان تخفیفی که ایران به مشتریان خود می‌دهد معلوم نیست اما با توجه به اینکه چین اصلی‌ترین خریدار نفت کشور است و همچنین دیگر کشورهای تحریمی یعنی روسیه و ونزوئلا هم عمدتا نفت خود را به پالایشگران چینی می‌فروشند، بنابراین قیمت نفت ایران باید در سطحی باشد که با نفت این کشورها رقابت کند.
در ماه‌های اخیر برخی موسساتی چون آرگوس قیمت نفت روسیه در بازار آسیا را اعلام کرده‌اند. یک گرید نفتی این کشور که پیش از این به اروپا صادر می‌شد و هزینه حمل بالایی دارد حدود ۵۰ درصد یعنی بیش از ۴۰ دلار ارزان‌تر از برنت معامله می‌شود. گرید صادراتی دیگر نفت روسیه که از شرق این کشور راهی بازار آسیا می‌شود و هزینه حمل کمتری دارد با وجود اینکه از برنت کفیت بیشتری داشته و قاعدتا باید گران‌تر به فروش رسد تا حدود ۱۵ دلار ارزان‌تر یعنی در محدوده ۶۵ تا ۷۰ دلار به فروش می‌رسد. این ارقام و حجم بالای نفت صادراتی روسیه نشان می‌دهد که ایران برای رقابت با نفت روسیه در بازار چین مجبور به ارائه تخفیف‌های چشم‌گیری است و این موضوع احتمال اینکه نتواند در سال ۲۰۲۳ نفت خود را به طور میانگین در قیمت ۸۵ دلار به فروش رساند بیشتر می‌کند.
به گزارش فردای اقتصاد، ریسک سومی تحریم‌ها این است که ممکن است ایران حتی اگر قادر به فروش نفت در این سطح با قیمت‌های گفته شده باشد به این درآمدها دسرسی نداشته باشد یا اینکه برای دسترسی به آن‌ها هزینه بالایی بپردازد. به طور مثال در دور قبلی تحریم‌ها و پیش از برجام گفته می‌شد که چین پول فروش نفت ایران را تنها حاضر است به شکل
کشورهای منطقه بودجه خود را با نفت چند دلاری بسته‌اند؟
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی اخیرا قیمت نفت در بودجه برخی کشورهای نفتی را اعلام کرد. این گزارش نشان می‌داد که قیمت نفت در بودجه سال آینده ایران غالبا بیشتر از قیمت نفت در بودجه دیگر کشورهای نفتی است، کشورهایی که غالبا با ریسک تحریم‌ هم مواجه نیستند.
آنطور که در این گزارش آمده است اکثر کشورهای منتخب قیمت صادراتی نفت در بودجه سال ۲۰۲۳ را به طور متوسط بین ۷۰-۸۸ دلار به ازای هر بشکه پیشنهاد کرده‌اند.