تورم سالانه تولیدکننده از پاییز سال 1401 روند افزایشی در پیش گرفته و در زمستان آن سال به 43.3 درصد رسیده است. همچین بیشترین مقدار این شاخص در ده سال اخیر بیش از 60 درصد بوده که متعلق به تابستان 1400 است...

طبق گزارش فصلی مرکز آمار از اقتصاد ایران در سال 1401 نرخ تورم سالانه تولیدکننده از حدود 54 درصد در زمستان سال 1400 به 44 درصد در زمستان سال گذشته رسیده است. علیرغم کاهش این نرخ در بازه سالانه، روند آن از پاییز سال گذشته شده است. بررسی ها نشان می دهد که در بازه ده ساله، سه جهش قابل توجه در نرخ تورم تولیدکننده رخ داده است که هر سه مربوط به فصل تابستان در سال های 92، 98 و 1400 می شود. به عبارت دیگر، تابستان سه سال مذکور بدترین فصل برای تولیدکنندگان به لحاظ افزایش هزینه های تولید و به تبع آن افزایش قیمت کالا و خدمات آن ها در مبدا تولید بوده است. در مقابل، تنها دوره ای که تورم تولیدکننده به طور مستمر زیر 10 درصد نوسان داشته است به بازه زمانی تابستان سال 94 تا تابستان سال 96 باز می گردد. در واقع، تولیدکنندگان در این بازه زمانی که به سال های توافق برجام باز میگردد با کمترین نوسان قیمتی در محصولات خود در مبدا تولید روبرو شده بودند.
تورمی در مبدأ تولید
یکی از شاخص های قیمتی که همواره مورد توجه فعالان بخش اقتصادی قرار می گیرد، شاخص قیمت تولید کننده است. این شاخص تغییرات قیمت کالاها و خدمات در مبدا تولید و جلوی درب کارخانه را مشخص می کند. برای مثال، شاخص تورم تولیدکننده در سال 1401 نشان می دهد که نسبت میانگین قیمت کالاها و خدمات در مبدا تولید در چهار فصل منتهی به زمستان 1401 به میانگین قیمت کالاها و خدمات در مبدا تولید در چهارفصل منتهی به زمستان سال 1400 چقدر بوده است. تغییرات این شاخص نشانگر نرخ تورم کالاها و خدمات در ابتدای زنجیره تولید است. به بیان دیگر، تورم تولیدکننده نشان می دهد که افزایش قیمت ها در زمان تولید، یعنی زمانی که کالاها و خدمات هنوز وارد چرخه خرده فروشی و مصرف نشده اند، ‌چقدر بوده است.
شاخص پیش بینی کننده تورم مصرف کننده
افزایش تورم تولیدکننده به معنای هشداری برای افزایش تورم مصرف کننده است. به عبارت دیگر، از آن جایی که افزایش تورم تولیدکننده به معنای بالا رفتن قیمت کالاها و خدمات در مبدا تولید است، کالاها و خدمات با قیمت بیشتری نسبت به سال قبل به فروشندگان بازاری و واسطه ها فروخته می شود که می تواند باعث بالا رفتن قیمت بازاری کالاها و خدمات شود. به همین سبب، به تورم تولیدکننده،‌ «تورم پیشران» نیز می گویند.
آخرین گزارش منتشرشده از مرکز آمار نشان می دهد که نرخ تورم پیشران سالانه در زمستان 1401 به 44.3 درصد رسیده است. این نرخ در زمستان سال 1400 معادل 54.3 درصد بوده است. این روند کاهشی یک ساله در حالی رخ داده است که داده های فصلی خبر از روند افزایشی این نرخ از پاییز سال 1401 می دهد. به طوری که تورم تولیدکننده از 43.7 درصد در پاییز سال 1401 به بیش از 44 درصد در زمستان آن سال رسیده است. با این حال، در فصل پایانی سال 1401 کمی از سرعت افزایش این نرخ کاسته شده است.
تابستان؛ فصل فراز و فرود تورم پیشران
 بررسی های ده ساله نشان می دهد که در سال های میانی دهه نود بیشترین ثبات در نرخ های پایین تورم تولیدکننده وجود داشته است. به بیان دقیق تر، در ده سال گذشته تنها دوره ای که نرخ تورم پیشران در محدوده زیر 10 درصد نوسان کرده از تابستان سال 94 تا تابستان سال 96 بوده است. به طوری که این نرخ در زمستان سال 94 به زیر 4 درصد می رسد، بر همین اساس می توان بیان کرد که در سال های توافق برجام تورم تولید کننده روز های آرامی را سپری کرده است. در مقابل، تابستان سال های 98 و 1400میزبان دو جهش بزرگ تورم پیشران بوده است.
 در دوره زمانی سال های لغو تحریم ثبات قابل توجهی در تورم تولیدکننده مشاهده شده است. البته تورم پیشران از بهار سال 95 با شیب آرامی شروع به افزایش می کند اما با خروج آمریکا از برجام در سال 97 با شدت فزاینده بالا می رود. به طوری که رقم آن در تابستان سال 98 به بیش از 50 درصد می رسد. این نرخ، دومین قله تورم پیشران در ده سال اخیر است که پس از تابستان 92 (معادل 37.8 درصد) ایجاد شده است.
این روند افزایشی پر سرعت بلافاصله بعد از تابستان 98 کاهش خود را شروع کرد. به طوری که در تابستان 99 به 26.7 درصد رسید و دوباره در تابستان 1400 رکورد تورمی خود را شکست و تا 64.6 درصد بالا رفت. نرخ تورم سالانه پیشران در تابستان 1400 بالاترین نرخ تورم تولیدکننده در ده سال اخیر است. البته این روند افزایشی تند مجددا کاهش یافت تا در زمستان 1401 به 44.3 درصد رسید.
زوایای پنهان تورم پیشران نقطه ای
بررسی توامان تورم تولیدکننده سالانه و نقطه به نقطه نکات جالب توجهی ارائه می دهد. همانطور که در توضیح روش محاسبه شاخص قیمت تولیدکننده سالانه اشاره شد، این شاخص به تغییرات قیمتی هشت فصل برای انجام محاسبات نیاز دارد. این در حالی است که تورم نقطه به نقطه تنها نیازمند دو نقطه زمانی است. به عبارت دیگر، تورم نقطه به نقطه تولیدکننده،‌ تغییرات قیمت کالاها و خدمات را در یک مقطع نسبت به زمان مشابه در سال قبل می سنجد. به همین علت اثر تغییرات در تورم نقطه ای زودتر و در شاخص سالانه به مرور نمایان می شود.
نوسانات تورم سالانه تولیدکننده در ده سال اخیر با کمی تاخیر از فراز و فرود تورم نقطه به نقطه تبعیت کرده است. همچنین، به دلیل آن که در بازه سالانه مقادیر تعدیل شده و از نوسان آن ها کاسته می شود، تورم نقطه به نقطه ارقام بالاتری را نمایش می دهد.
بر این اساس، مشاهده می شود که اگرچه تورم سالانه تولیدکننده در بهار 1401 و فصول قبل و بعد از آن روندی کاهشی را نشان می دهد اما تورم پیشران نقطه به نقطه در همان زمان با افزایش مواجه بوده و از 42 درصد در زمستان 1400 به 49.7 درصد در بهار 1401 رسیده است. حذف ارز ترجیحی در بهار 1401 می تواند یکی از دلایل افزایش تورم نقطه به نقطه تولیدکننده در این فصل باشد.
رد پای حذف ارز ترجیحی در تورم نقطه به نقطه
بررسی ها نشان می دهد که تورم نقطه به نقطه تولیدکننده در بهار سال 99 با 18 درصد، کمترین نرخ در چهار سال گذشته بوده است. این در حالی است که این شاخص در بهار سال 1400 به سقف تاریخی 73 درصد می رسد. یکی از دلایل این رشد می تواند جهش ارزی رخ داده در این مقطع زمانی باشد. به طوری که نرخ ارز از 17 هزارتومان در خرداد سال 99 به بیشتر از 24 هزارتومان در خرداد سال 1400 رسیده است. همچنین با اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی موسوم به جراحی اقتصادی توسط دولت در اردیبهشت سال گذشته، در بهار 1401 شاهد جهش تورم نقطه به نقطه تولیدکننده بوده ایم.
افزایش نرخ ارز می تواند هزینه تولیدکنندگان برای تامین هزینه های تولید را بالا برده و از این طریق قیمت کالاها و خدمات در مبدا تولید را افزایش دهد. با این حال برای بررسی دقیق تر این موضوع لازم است تا سهم هزینه های تولید وابسته به ارز از کل هزینه های تولید مشخص باشد تا بتوان میزان اثرگذاری نوسانات ارزی بر تورم تولیدکننده را بررسی کرد.