طلا یکی از دارایی‌هایی است که در مواقع بحران مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. این بحران‌ها می‌تواند اجتماعی، سیاسی، کشمکش منطقه‌ای و نظامی بین کشورها و... باشد. در واقع طلا به عنوان یک دارایی امن در مواقعی که وضعیت از حالت عادی خارج می‌شود، به مثابه یک پناهگاه امن برای سرمایه‌گذاران عمل می‌کند...

در کشور ما نیز خرید طلا برای مقاصد مختلف مصرفی و سرمایه‌گذاری از گذشته مرسوم بوده است. در این مقاله به این موضوع اشاره خواهیم کرد که نوسانات قیمت طلا و سکه در ایران وابسته به چه عواملی است؟
اونس جهانی طلا
بهای اونس جهانی طلا، یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر قیمت طلای داخلی در ایران است. نوسانات ارزش دلار آمریکا یا همان شاخص دلار که ارزش دلار را در برابر سبدی از ارزهای بین‌المللی دیگر می‌سنجد، یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت اونس جهانی طلاست. قیمت طلای جهانی عموماً با ارزش دلار آمریکا رابطه عکس دارد. هنگامی که شاهد تقویت شاخص دلار آمریکا باشیم، با فرض ثابت ماندن سایر شرایط، قیمت طلای جهانی در سطوح پایین‌تر و شکننده‌تری قرار می‌گیرد و مادامی که شاهد تضعیف شاخص دلار آمریکا باشیم، قیمت طلای جهانی با افزایش همراه خواهد شد. دلیل این موضوع نیز این است که هنگامی که دلار ضعیف باشد، خریداران طلا با ارزهای دیگر کشورها، می‌توانند طلای بیشتری خریداری کنند. در زمان‌های عدم اطمینان و ثبات در شرایط اقتصادی، همچون دوران رکود اقتصادی، مردم به خاطر شرایط آشفته موجود بیشتر به سرمایه‌گذاری در حوزه طلا روی می‌آورند. طلا اغلب یک پناهگاه امن برای سرمایه‌گذاران در دوران نابسامانی‌های اقتصادی نیز محسوب می‌شود. زمانی که بازده‌های واقعی یا مورد انتظار اوراق قرضه و سایر انواع سهام و املاک و مستغلات سقوط می‌کنند، تمایل به سرمایه‌گذاری در طلا زیاد شده و قیمت جهانی طلا بالا می‌رود. سیاست‌های پولی فدرال‌رزرو نیز از دیگر مواردی است که بر روی قیمت جهانی طلا تاثیر بسزایی دارد. سیاست‌های پولی اتخاذشده از سوی فدرال‌رزرو بیشترین تاثیرگذاری را بر قیمت طلای جهانی دارد که به آن هزینه-فرصت می‌گویند. هزینه-فرصت به معنای رها کردن سود در یک سرمایه‌گذاری زودبازده جهت کسب سود بیشتر در یک سرمایه‌گذاری بلندمدت دیگر است. با پایین بودن نرخ بهره، بازده اوراق قرضه کمتر از نرخ تورم خواهد بود و این زیان‌بار است و در این شرایط طلا برای سرمایه‌گذاران جذاب می‌شود. با افزایش یافتن نرخ بهره، سود حاصل از اوراق قرضه افزایش یافته و طلا جذابیت کمتری برای سرمایه‌گذاران پیدا می‌کند. اگر کمیته بازار آزاد فدرال در گزارش‌های جلسات سالانه خود، تصمیماتی در مسیر افزایش نرخ بهره در آینده بگیرد، قیمت طلای جهانی به آن واکنش نشان می‌دهد و کاهش پیدا می‌کند. و اگر این کمیته باورش بر کاهش نرخ‌ها باشد، قیمت طلای جهانی روند صعودی پیدا خواهد کرد. داده‌های اقتصادی نیز از جمله عوامل دیگری است که بر روی قیمت جهانی طلا تاثیرگذار است. داده‌های اقتصادی همچون گزارش‌های مربوط به نرخ اشتغال‌زایی، دستمزد، تولید و نیز اطلاعات مربوط به رشد تولید ناخالص داخلی بر سیاست‌های پولی فدرال‌رزرو تاثیرگذار بوده و موجب جهت‌دهی به قیمت طلای جهانی می‌شود. در کل، کاهش نرخ بیکاری، توسعه تولید و رشد تولید ناخالص داخلی بیش از دو درصد در آمریکا، باعث کاهش قیمت طلای جهانی شده و برعکس، افزایش نرخ بیکاری، تضعیف داده‌های مربوط به بخش تولید و رشد تولید ناخالص داخلی، فدرال‌رزرو را به سوی سناریوی کاهش نرخ بهره سوق داده و به افزایش قیمت طلای جهانی منجر می‌شود. قیمت طلا با افزایش عدم قطعیت سیاسی و بی‌ثباتی اقتصادی زیاد می‌شود. این عامل کاملاً روانشناختی است و وابسته به رفتار سرمایه‌گذاران می‌تواند از یک عامل ژئوپولیتیک به عاملی دیگر تغییر کند. از جمله این عوامل ژئوپولیتیک در سال ۲۰۱۹ می‌توان به شکست مذاکرات آمریکا و کره شمالی، مناقشات هند و پاکستان، نزدیک شدن برگزیت به خط پایان و مذاکرات تجاری ایالات متحده و چین اشاره کرد. تمامی این موارد اغلب باعث گران شدن قیمت اونس جهانی و در نتیجه طلا می‌شوند.
قیمت دلار
نوسانات قیمت اسکناس آمریکایی در داخل کشور نیز یکی از مهم‌ترین مواردی است که قیمت طلا در داخل کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با افزایش نرخ دلار در کشور، انتظارات تورمی در کشور اوج می‌گیرد و مردم برای در امان ماندن از گزند تورم و حفظ ارزش پول راهی بازارهای سرمایه‌گذاری می‌شوند. بازار طلا و سکه نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد مورد استقبال سرمایه‌گذاران در کشور با افزایش قیمت همراه می‌شود. در واقع با توجه به اینکه در کشور ما حوزه سواد مالی از استقبال و اقبال چندانی برخوردار نشده است، مردم از سواد و آگاهی مالی کافی برای فعالیت در بازاری مانند بورس که اطلاعات و آگاهی محیطی زیادی را می‌طلبد، برخوردار نیستند و در همین راستا، بازار دلار و نهایتاً طلا و سکه را به عنوان یکی از پناهگاه‌های جذب سرمایه مدنظر قرار می‌دهند. به علاوه برخی از مردم نیز اعتقاد دارند که با خرید طلا یا انواع سکه‌ها می‌توان سود مازاد بر رشد دلار کسب کرد. در واقع قیمت طلا در ایران وابسته به نوسانات قیمت اونس جهانی و نوسانات قیمت اسکناس آمریکایی است و مردم می‌توانند با خرید طلا هم از رشد بهای اونس جهانی طلا و هم از رشد قیمت دلار که در قیمت طلا و سکه جلوه‌گر می‌شود، بهره‌مند شوند. در واقع افراد جامعه طلا را به عنوان یک دارایی امن و بهترین راه‌حل برای سرمایه‌گذاری در زمان بروز مشکلات اقتصادی تلقی می‌کنند. برای مثال در دوران اپیدمی کرونا که اقتصاد جهانی گرفتار رکود شده بود، تقاضا برای طلا افزایش یافت و قیمت اونس جهانی طلا با افزایش همراه شد. در واقع سرمایه‌گذاران در آن مقطع طلا را امن‌ترین کلاس دارایی آن زمان تلقی می‌کردند.
تقاضا و رفتار سرمایه‌گذاران
علاوه بر مواردی که گفته شد تقاضای موجود در جامعه نیز از جمله مواردی است که قیمت‌ها را در بازار طلا و سکه در ایران تحت تاثیر قرار می‌دهد. مثلاً در ماه‌های منتهی به محرم و صفر که اکثر مراسم‌های عروسی در کشور به دلیل نزدیک شدن به ایام سوگواری برگزار می‌شود، تقاضا برای طلا و سکه افزایش پیدا می‌کند و اثر این موضوع در قیمت‌های این بازار نیز مشخص می‌شود. به علاوه در اواخر اسفندماه نیز به دلیل اینکه برای هدیه دادن در نوروز طلا خریده می‌شود، تقاضای طلا و سکه افزایش می‌یابد و مطابق با آن شاهد افزایش بهای طلا و سکه در کشور نیز هستیم. همچنین در ماه محرم و صفر که مراسم عروسی در کشور برگزار نمی‌شود، شاهد کاهش تقاضای طلا در کشور و کاهش نسبی بهای آن هستیم. بررسی تاریخی قیمت طلا هم همین را نشان می‌دهد که در بازه‌های زمانی خاص قیمت آن افزایش داشته و در بقیه مواقع که جو آرامی بر جوامع حاکم بوده توانسته ثبات خود را حفظ کند. دلیل تاثیرپذیری شدید قیمت طلا و سکه نسبت به بازارهای موازی این است که افراد ترجیح می‌دهند هنگام بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی سرمایه خود را به دارایی‌های امن از جمله طلا اختصاص دهند تا در صورت بروز هرگونه مشکل ارزش پول آنها حفظ شود، در نتیجه اتفاقات مذکور باعث افزایش تقاضا می‌شود و با افزایش تقاضا برای خرید طلا قیمت آن هم افزایش پیدا می‌کند.
رابطه طلا و سکه با دلار در ایران
عموماً طلای 18 عیار در ایران برای مقاصد زینتی خریداری می‌شود، از سوی دیگر برخی از سرمایه‌گذاران که طلا را برای مقاصد مصرفی خریداری نمی‌کنند، انواع قطعه‌های خانواده سکه را خریداری می‌کنند. ممکن است که این سوال برای مخاطب پیش بیاید که نوسانات قیمت طلا و سکه در ایران بیشتر وابسته به اونس جهانی طلاست یا قیمت دلار در داخل کشور؟ در پاسخ به این سوال می‌توان این‌چنین استنباط کرد که نوسانات قیمت طلا و سکه در ایران همبستگی بیشتری با نرخ دلار در داخل کشور دارد تا افت‌وخیزهای بهای اونس جهانی طلا. در مورد چرایی این امر نیز می‌توان گفت که با توجه به اینکه قیمت اونس جهانی طلا در مقیاس‌های زمانی مختلف نوسانات کمتری به لحاظ درصدی نسبت به قیمت دلار تجربه می‌کند، طبیعتاً اثر این عامل بر قیمت طلا و سکه در ایران نیز کمتر از نوسانات قیمت دلار است. از نگاهی دیگر در بازار طلای داخلی کشور با توجه به عاملی که گفته شد می‌توان قیمت دلار را مهم‌ترین عامل اثرگذار بر قیمت طلا و سکه در داخل کشور به‌شمار آورد.
همان‌طور که در جدول نیز مشخص است، در سال‌های اخیر قیمت طلا و سکه در ایران به‌طور کامل تابع قیمت دلار بوده است، حتی در سال 97 که اونس جهانی طلا با افت یک‌درصدی همراه شده، قیمت طلا در ایران با رشد 180درصدی همراه شده است، دلیل این موضوع نیز به جهش 165درصدی دلار در سال 97 بازمی‌گردد. به‌طور کلی می‌توان گفت که با رشد دلار فارغ از نوسانات قیمت اونس، قیمت طلا در کشور نیز با رشد همراه می‌شود. افزایش همزمان قیمت اونس جهانی با قیمت دلار در داخل کشور، به عنوان نیروی محرک دوبرابری برای قیمت طلا در کشور عمل می‌کند، مثلاً در معاملات سال 98 که قیمت دلار با ثبات نسبی در کشور همراه بود و توانست رشد 16درصدی را ثبت کند، قیمت اونس جهانی نیز با رشد 14درصدی همراه شد تا برآیند نیروهای مذکور حکم به افزایش 40درصدی قیمت طلا در کشور در آن سال دهد. یا در معاملات سال 99 که قیمت دلار با رشد 61درصدی همراه شده است، قیمت اونس نیز رشد 18درصدی را ثبت کرده است تا قیمت طلای داخلی با وام گرفتن از هر دو بال صعودی قیمت اونس و قیمت دلار با رشد 80درصدی همراه شود. پس می‌توان این‌چنین استنباط کرد که تاثیر قیمت دلار بر روی قیمت طلای داخلی بسیار بیشتر از نوسانات اونس جهانی طلاست و همان‌طور که گفته شد دلیل آن نیز نوسانات بیشتر قیمتی دلار نسبت به قیمت اونس جهانی طلاست و حتی در سال‌هایی که اونس ثبات نسبی داشته یا نزول اندک را تجربه کرده است، قیمت طلا و سکه، تحت تاثیر افزایش قیمت دلار در ایران افزایش قابل توجهی را ثبت کرده است.

آیا اکنون زمان خرید طلا و سکه است؟
به گزارش تجارت فردا، در پاسخ به سوال فوق می‌توان سناریوهای مختلفی را مطرح کرد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم. اولین موضوع این است که در سال‌های اخیر قیمت طلا و سکه در ایران با توجه به چشم‌انداز تورمی موجود در اقتصاد کشور همواره با افزایش ارتفاع همراه شده است. پس اگر فردی در ایران به دید سرمایه‌گذاری بلندمدت قصد خرید طلا را داشته باشد، با توجه به سابقه تاریخی و همچنین چشم‌انداز تورمی موجود در اقتصاد با توجه به عوامل مختلف ایجادکننده آن، دچار زیان نخواهد شد. اما سوال دیگری که در این اثنی مطرح می‌شود این است که آیا در شرایط فعلی که همواره نقدینگی در حال افزایش ارتفاع است و قیمت دلار نیز هر چند سال یک‌بار دچار جهش می‌شود، دارایی‌های خانواده سکه و طلا از توان کافی برای دفاع از کم‌ارزش شدن پول خانوار برخوردار هستند یا خیر؟ در جواب این سوال نیز می‌توان گفت: بله، همان‌طور که در جدول نیز مشخص است در تمام سال‌هایی که در جدول آورده شده است، در سال‌هایی که دلار رشد قیمتی داشته، قیمت طلا در داخل کشور بازدهی بیشتری نسبت به دلار خلق کرده است، پس اگر ملاک قیمت دلار در نظر گرفته شود، می‌توان گفت که قیمت طلا در ایران همواره بازدهی بیشتری نسبت به قیمت دلار ثبت کرده است و می‌توان به حفظ ارزش سرمایه خانوار از این طریق اطمینان داشت.