طی ۶ سال گذشته به دلیل وضعیت ناامیدکننده درآمد کشاورزی در کشور، روستاییان به سمت شغل‌های کم ریسک‌تر با درآمد ثابت و حتی درآمد از طریق فعالیت‌های غیرمولد مانند اجاره مسکن سوق داده است...

درآمد مشاغل آزاد در مناطق روستایی کشور از سال ۹۶ تا سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. این کاهش را می‌توان به منزله تمایل روستاییان به کاهش ریسک تولید و کسب درآمدهای مطمئن‌تر دانست. طبق بررسی‌ها، روستاییان طی ۶ سال گذشته به سمت مشاغل مزدبگیر و درآمدهای غیرشغلی حرکت کردند. از میان درآمدهای غیرشغلی، سهم درآمد اجاره همواره افزایش پیدا کرده و روند این درآمد به صورت فزاینده رشد داشته است. آمارها به خوبی نشان می‌دهد از سال ۹۶ تا سال ۱۴۰۰ به مرور ارزش یارانه‌ها به دلیل تورم کاهش یافته و سهم آن از ترکیب درآمدی خانوار روستایی آب رفته است. با این حال، اجرایی شدن تصمیم دولت مبنی بر افزایش یارانه‌ها در سال گذشته، سهم این درآمد را در ترکیب درآمدی خانوارهای روستایی دو برابر کرده است.
فرار روستاییان از کشاورزی؟
طبق داده های منتشر شده از سوی مرکز آمار در بودجه خانوار سال 1401، ترکیب درآمدی خانوار روستایی در طی ۶ سال گذشته تغییرات قابل توجهی داشته است. این شاخص عموما به سه دسته اصلی تقسیم بندی می شود؛ مشاغل آزاد، مشاغل حقوق‌بگیر و درآمدهای غیرشغلی.
در این میان یارانه، حقوق بازنشستگی و اجاره مسکن شخصی از انواع درآمدهای غیرشغلی محسوب می‌شوند. با بررسی روند ترکیب درآمدی و رشد سالانه اجزای درآمدی خانوارهای روستایی از سال ۹۶ تا ۱۴۰۱ ، دو مقطع مهم وجود دارد که سهم مشاغل آزاد و حقوق‌بگیر را تا سال‌های بعد از خود به طور کل تغییر داده است. نخست سال ۹۸ بود که در این سال، رشد مشاغل آزاد از مشاغل حقوق‌بگیر بیشتر شده و سهم مشاغل آزاد نسبت به مشاغل حقوق‌بگیر در ترکیب درآمدی خانوار روستایی را افزایش داده است. سهم مشاغل آزاد تا سال ۹۷ حدود ۳۱ درصد بوده اما در سال ۹۸ به ۳۳.۵ درصد می‌رسد.
دومین مقطع مهم در بررسی درآمدهای خانوار روستایی سال ۹۹ است. در این سال به دلیل پاندمی کرونا، مشاغل آزاد دچار آسیب شده و به همین دلیل تمایل مردم به کارهای با درآمد ثابت و حتی درآمدهای غیرشغلی بیشتر می‌شود.
با اینکه رشد درآمد سالانه حاصل از مشاغل آزاد یک خانوار روستایی در سال ۹۹ افت کرده ولی رشد درآمدهای غیرشغلی و مشاغل حقوق‌بگیر در همان سال به شدت افزایش داشته است. درهمین رابطه، آمار نیروی‌کار بخش روستایی نیز نشان می‌دهد روستانشینان در مدت ۶ سال گذشته تمایل بالایی به پیوستن به بخش خدمات داشته‌ و بخش کشاورزی را به این مقصد رها کرده‌اند. با دقت در ترکیب درآمدی خانوار روستایی، مشاهده می‌شود روند سهم درآمد مشاغل حقوق بگیر از ترکیب درآمدی خانوار بیشتر شده و در سال ۱۴۰۱ به ۳۲ درصد رسیده است. از طرف دیگر همین روند در مشاغل آزاد کاهشی بوده و به حدود ۳۰ درصد در سال گذشته رسیده است.
روند رشد اجزای درآمدی خانوارهای روستایی نشان می‌دهد درآمدهای غیرشغلی بیشتر از دو نوع درآمد دیگر رشد داشته‌اند. در سال ۱۴۰۱ رشد این نوع از درآمد حدود ۶۷ درصد بوده که از درآمد مشاغل حقوق‌بگیر و آزاد حدود ۲۰ واحد درصد بالاتر بوده است. با توجه به نکات گفته شده می‌توان گفت پس از شوک کرونا، روستانشینان به سمت درآمدهای کم دردسرتر گرایش پیدا کرده و زیر بار ریسک مشاغل آزاد مانند کشاورزی نرفته و سعی کردند به مرور خود را به سمت مشاغل و درآمدهای ایمن‌تر ببرند. در این میان، ساکنان بخش روستایی کشور تمایل بیشتری به درآمدهای غیرمولد مانند درآمد حاصل از اجاره مسکن نشان داده‌اند.
افزایش مبلغ یارانه‌ها مانع له شدن زیر پای تورم
در میان درآمدهای غیرشغلی، سه دسته درآمد اصلی قرار دارد. این سه دسته یارانه‌ها، درآمد اجاره مسکن و حقوق بازنشستگی هستند. یارانه‌ها به دلیل وضعیت تورمی کشور از سال ۹۶ کاهش پیدا کرد. و به همین نسبت سهم یارانه‌ها در ترکیب درآمدی خانوار تا سال ۱۴۰۰ به مرور کاهشی شده و از ۱۰ درصد در سال ۹۶ به حدود ۲.۵ درصد در سال ۱۴۰۰ رسید. اما در سال ۱۴۰۱ این روند صعودی شده که دلیل آن افزایش یارانه‌ها توسط دولت بود. این افزایش باعث شد که سهم این درآمد از ترکیب درآمدی خانوار روستایی به ۵.۳ درصد در سال گذشته برسد.

بحران مسکن شهرها به روستاییان نیز سرایت کرد
داده های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که روستاییان کشور نیز به سمت اجاره دادن خانه‌های خود رفتند و از این طریق کسب درآمد می‌کنند. روند رشد این درآمد گویای آن است که درآمد اجاره با شیب فزاینده‌ای  هر سال رشد داشته است. رشد این درآمد در سال ۱۴۰۱ به ۶۵ درصد رسیده که بسیار چشمگیر است. به همین دلیل است که سهم این درآمد از ترکیب درآمدی خانوار روستایی از سال ۹۶  تا سال ۱۴۰۱ افزایشی بوده و از حدود ۹ درصد به ۱۱ درصد رسیده است. در حقیقت وضعیت نابسامان مسکن در کشور باعث شده خانوارهای روستایی همانند خانوارهای شهری به سمت کسب درآمد از اجاره مسکن بروند و به تبع آن کسب درآمد از فعالیت‌های مولد را رها کنند.
کاهش رشد درآمد بازنشستگان روستایی در سال گذشته
بررسی داده های مرکز آمار نشان می دهد، روند رشد سالانه حقوق بازنشستگی روستاییان در کشور از سال ۹۶ تا سال ۱۴۰۰ فزاینده بوده، به طوریکه در سال ۱۴۰۰ رشد سالانه حقوق بازنشستگی از تورم بیشتر بوده است. به همین دلیل سهم این رقم از ترکیب درآمدی خانوار روستایی افزایش یافته است. به گزارش اکوایران، این سهم از ۷.۳ درصد در سال ۹۶ به حدود ۹.۵ درصد در سال ۱۴۰۰ ارتق پیدا کرده است. با این حال، حقوق بازنشستگان در سال ۱۴۰۱ کاهش رشد شدیدی را تجربه کرده است که این کاهش رشد، سهم این درآمد را از ترکیب درآمدی روستاییان به حدود ۹ درصد تقلیل داده است.