زندگی در اقتصادهایی که دچار ابرتورم هستند چگونه است؟ یعنی در کشورهایی که نرخ تورم نه دورقمی که سه‌رقمی است؟ و یک سوال مهم‌تر: آیا کریپتو در این اقتصادها می‌تواند نقشی بازی کند؟...

در اکثر نقاط دنیا با تورمی روبه‌روییم که طی دهه‌ها سابقه نداشته است. در آمریکا تورم از ۳.۲ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۸.۳ درصد در سال ۲۰۲ رسید. در اتحادیه اروپا هم تورم از ۳ درصد در سال ۲۰۱۲ به حدود ۸ درصد در ۲۰۲۲ رسید. به گزارش فایننشال‌تایمز «تورم بالا به لحاظ جغرافیایی همه‌ دنیا را در بر گرفته است اگرچه در بخش‌هایی از آسیا اوضاع بهتر است.» اگر چه نرخ تورم در کشورهای غربی امسال اندکی کاهش یافته اما مردم در اکثر نقاط دنیا این احساس را دارند که زندگی به طور مداوم در حال گران‌شدن است. اما زندگی در اقتصادهایی که دچار ابرتورم هستند چگونه است؟ یعنی در کشورهایی که نرخ تورم نه دورقمی که سه‌رقمی است؟ و یک سوال مهم‌تر: آیا کریپتو در این اقتصادها می‌تواند نقشی بازی کند؟
در این گزارش به وضعیت پذیرش کریپتو در سه‌تا از پرتورم‌ترین کشورهای دنیا می‌پردازیم: لبنان، ونزوئلا و زیمبابوه.
لبنان: سقوط آزاد پول ملی
تا همین چند سال پیش، یعنی اواخر سال ۲۰۱۹ بانک مرکزی لبنان، ارزش واحد پولی این کشور را در برابر دلار ثابت نگاه می‌داشت -و هر صدهزار لیر لبنان ۶۶ دلار آمریکا ارزش داشت. حالا بیایید خودتان را جای یک لبنانی بگذارید که همه ثروت و پس‌اندازش تقریباً یک‌شبه ۶۶ برابر کمتر می‌شود. اما این همه ماجرا نبود: بانک‌های لبنان که با هجوم مردم روبه‌رو شدند برداشت پول از حساب‌ها به شدت محدود کردند تا ورشکسته نشوند. در اتفاقی باورنکردنی تابستان گذشته یک جوان لبنانی در بیروت که باید هزینه‌های درمانی پدرش را پرداخت می‌کرد به بانکی که در آن حساب داشت حمله مسلحانه کرد تا بتواند از حسابش پول بردارد. او حدود شش ساعت افراد حاضر در بانک را گروگان گرفت و تهدید کرد خودش را با بنزین آتش می‌زند. بانک بالاخره راضی شد پول او را پس بدهد و بسام الشیخ حسین ۴۲ ساله بعد از آن خودش را تسلیم پلیس کرد. مردم هم که با او احساس همدردی می‌کردند با انجام تظاهرات به حمایت از او پرداختند و به قهرمانی ملی تبدیلش کردند. دولت بالاخره زیر فشار افکار عمومی مجبور شد بسام را بدون واردکردن اتهام آزاد کند.
در دنیای امروز این ماجرای عجیب می‌تواند برای هرکدام از ما اتفاق بیفتد. حالا مهم‌ترین سوال این است که باید چه کنیم؟ آیا بیت‌کوین می‌تواند ما را نجات دهد و جلوی نابودی سرمایه‌مان را در وضعیت تورم افسارگسیخته بگیرد؟ آیا در کشورهایی مثل لبنان هم مردم به کریپتو روی آورده‌اند یا دیگر برای این راه‌حل دیر شده است؟
در لبنان تعداد فعالان بازار کریپتو زیاد نیست اما آنهایی که فعال هستند کارشان را بلدند. در مورد کم‌بودن تعداد افراد علاقه‌مند به کریپتو همین بس که تعداد افراد عضو یکی از مهم‌ترین کانال‌های تلگرامی بیت‌کوین در لبنان ۱۶۰۰ نفر است. البته تعداد افرادی که در لبنان بیت‌کوین دارند مشخص نیست اما تحلیل‌گران می‌گویند آنها خیلی بیشتر از این ۱۶۰۰ نفر هستند. به هر حال چون بانک‌های لبنان به سیستم بین‌المللی بانکی وصل بود و مردم قبلاً به راحتی می‌توانستند از خودپردازها دلار بگیرند، پیش از سال ۲۰۱۹ هم دلار مهم‌ترین ابزار لبنانی‌ها برای جلوگیری از نابودی سرمایه‌شان توسط تورم بود. ضمناً با حساب‌های بانکی لبنانی نمی‌شود از مهم‌ترین صرافی‌های کریپتو مثل بایننس و کوین‌بیس خرید کرد. از سال ۲۰۱۳ هم بانک مرکزی لبنان به بانک‌های خصوصی این کشور دستور داد هیچ‌گونه نقل و انتقال مرتبط با کریپتو را انجام ندهند و به همین خاطر مردم خرید دلار را به بیت‌کوین ترجیح می‌دادند.
با وجود این محدودیت‌ها تعداد اندکی شرکت لبنانی طی سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند جای خالی صرافی‌های بزرگ را پر کنند. مثلاً یکی از این شرکت‌ها Buy Bitcoin Lebanon  است که در سال ۲۰۱۷ در بیروت تاسیس شد. نکته اینجاست که برای خرید بیت‌کوین از آنها نمی‌توانید از طریق سیستم بانکی لبنان عمل کنید. باید به آنها در واتس‌اپ پیام بدهید و بعد از آنکه هویتتان تایید شد، با پول نقد یا سرویس‌های بین‌المللی انتقال پول (مثل وسترن یونیون) برایشان پول بفرستید.
مدیر این صرافی در یک مصاحبه گفته که کریپتو توانسته کسب و کارها و افرادی را که دسترسی کامل به حساب‌های بانکی‌شان را ندارند نجات دهد و امکان ارسال حواله به لبنان و از لبنان را آسان کرده است.
بخش دیگری از فعالیت‌های کریپتو در لبنان به استخراج کریپتو مربوط می‌شود. البته لبنان مشکل برق دارد اکثریت مناطق این کشور با قطعی گاه و بیگاه الکتریسیته مواجهند. اما در آن بخش‌هایی کوچکی که نزدیک نیروگاه‌های برق‌آبی هستند و دچار قطعی مداوم نمی‌شوند، شاهد رشد دهکده‌های استخراج کریپتو هستیم. قبل از آغاز بحران پولی در لبنان، استخراج کریپتو ارزش هزینه‌اش را نداشت اما حالا که حداقل دستمزد در این کشور به زیر ۳۰ دلار آمریکا در ماه سقوط کرده، هر شکل از درآمد دلاری ارزشش را دارد و استخراج توانسته به یکی از بهترین راه‌های کسب درآمد تبدیل شود. در واقع استخراج کریپتو آنچنان در بعضی مناطق رواج پیدا کرده و لیر لبنان آنچنان نوسان داد که بعضی از کسب و کارهای کوچک محلی هم کیف پول الکترونیک دارند و رمزارز می‌پذیرند.
اصولاً احتیاج مادر اختراع است و به نظر می‌رسد در لبنان احتیاج مادر پذیرش رمزارزها هم شده است. این ما را به کشور دومی می‌رساند که مجبور به استفاده از بیت‌کوین شده است.
ونزوئلا: تورم ۴۰۰ درصدی
مشکلات ونزوئلا در موارد مختلفی با لبنان مشابه است فقط عظمت این مشکلات در ونزوئلا چند برابر است. تورم در ونزوئلا در سال ۲۰۲۰ به رقم باورنکردنی ۳۰۰۰ درصد رسید اما بعداً اوضاع کمی تحت کنترل قرار گرفت. در سال ۲۰۲۱ تورم سالانه حدود ۱۵۰۰ درصد بود، و در سال بعد به ۲۰۰ درصد رسید. تورم در ماه جولای امسال نسبت به سال جولای سال پیش حدود ۴۰۰ درصد بوده و این نشان می‌دهد که دولت نسبت به سال گذشته ضعیف‌تر عمل کرده است.
به گفته «خوزه مانوئل پوئنته» یک اقتصاددان ساکن کاراکاس (پایتخت ونزوئلا) در ژانویه ۲۰۲۲ هر دلار آمریکا ۵ تا ۶ بولیوار ونزوئلا بود. امروز هر دلار آمریکا حدود ۳۲ بولیوار است. چنین افت شدید و نوسان سنگینی در واحد پولی یک کشور می‌تواند زندگی‌ها را به نابودی بکشاند. اینجاست که کریپتو به کمک مردم آمده است. در اصل سال‌هاست که ونزوئلایی‌ها چاره‌ای جز پذیرش رمزارزها نداشته‌اند. تعداد افراد صاحب رمزارز در ونزوئلا از ۴۵۰ نفر در سال ۲۰۱۴ به رقم ۸۵ هزار نفر در سال ۲۰۱۶ رسید و این رقم به طور مداوم در حال افزایش است.
بر اساس آمار موسسه تحقیقاتی Chain Analysis در سال ۲۰۲۰ میزان پذیرش کریپتو در ونزوئلا آنچنان بالا بود که در رده‌بندی جهانی رتبه سوم را کسب کرد. (در سال ۲۰۲۱ آنها در رتبه هفتم دنیا قرار داشتند و اطلاعات دقیقی از وضعشان در سال ۲۰۲۲ موجود نیست.) به همین خاطر است که به گزارش کوین‌تلگراف پذیرش کریپتو محدود به مردم نشده و بعضی سازمان‌ها در ونزوئلا هم کریپتو را به رسمیت شناخته‌اند. بر اساس همین گزارش فرودگاه بین‌المللی کاراکاس، یک سوپرمارکت مهم زنجیره‌ای، بزرگ‌ترین شرکت تلویزیون کابلی ونزوئلا و چندین فست‌فود زنجیره‌ای در این کشور کریپتو می‌پذیرند.
نکته جالب در روند پذیریش رمزارزها در ونزوئلا این است که دولت هم به طرز عجیبی نسبت به آن نگاه مثبتی دارد. در سال ۲۰۱۸ دولت ونزوئلا پترو را منتشر کرد، رمزارزی ملی که بنا به گزارش‌ها پشتوانه آن نفت بود. پترو مسیر اکثر رمزارزهای مشابه را رفت و شکست خورد. اما سرمایه‌گذاری دولت روی تکنولوژی زیرساختی آن باعث شد صنعت کریپتو در این کشور کمی جان بگیرد.
در اوایل سال ۲۰۲۳ دولت تحقیق قضایی درباره فساد مالی PDVSA یا شرکت ملی نفت و گاز ونزوئلا را آغاز کرد. بر این اساس چیزی بین ۳ تا ۲۰ میلیارد دلار در این شرکت مفقود شده است. نکته اینجاست که پای وزارت کریپتوی ونزوئلا به ماجرا کشیده شده و به خاطر افزایش فشارها تعداد زیادی از استخراج‌کنندگان بیت‌کوین مجبور به توقف فعالیت شده‌اند. (اشتباه نخواندید، در ونزوئلا وزارتخانه‌ای مختص کریپتو هست.) به گزارش مجله فوربز، دیگر کسب و کارهای مربوط به کریپتو -‌بخصوص صرافی‌ها- هم کار خود را فعلاً تعطیل کرده‌اند و میلیون دلار فرصت طلایی تجاری را از دست داده‌اند.
به همین خاطر است که خوان بلنکو، مدیرعامل یک شرکت استخراج بیت‌کوین در ونزوئلا، به بلومبرگ گفته «بی‌گناهان دارند بهای کارهای گناهکاران را می‌پردازند.»
زیمبابوه: تورم چند میلیارد درصدی
زیمبابوه هم ماجرای عجیب و دردناکی دارد. نتایج تحقیق سال ۲۰۱۴ گریک هایلمن از دانشکده اقتصاد لندن، نشان می‌داد که کشور آفریقایی زیمبابوه، بعد از ونزوئلا و آرژانتین بالاترین پتانسیل پذیرش بیت‌کوین را در بین کشورهای جهان دارد. چند سال پیش از این تحقیق، یعنی در سال ۲۰۰۹ زیمبابوه دلار خود را که از تورم منهدم شده بود کنار گذاشته بود. تورمی که واحد پولی زیمبابوه تجربه کرده بود باورنکردنی به حساب می‌آید: ۵۰۰ میلیارد درصد! (عکس اسکناس صد تریلیون دلاری زیمبابوه را در همین مطلب ببینید.) این تورم باعث نابودی تمام پس‌انداز مردم این کشور و امید و اطمینان آنها به آینده زیمبابوه شده بود. به همین خاطر دولت تصمیم گرفت کلاً بی‌خیال پول ملی شود و از واحدهای پولی دیگر کشورها استفاده کند. مهم‌ترین این واحدهای پولی دلار آمریکا و رَند آفریفای جنوبی بودند و همچنان از آنها استفاده می‌شود. بعد از آرام‌شدن اوضاع دولت در سال ۲۰۱۹ تصمیم گرفت دوباره واحد پولی ملی را منتشر کرد اما آن هم به سرعت ارزش خود را از دست داد. تورم زیمبابوه در حال حاضر حدود ۱۷۵ درصد است و قرار نیست پایین بیاید.
آیا اینها باعث شد مردم زیمبابوه به بیت‌کوین روی بیاورند؟ برخلاف دو کشور آمریکای لاتینی تحقیق هایلمن، مردم زیمبابوه علاقه‌ای به بیت‌کوین نشان ندادند. یک دلیل این عدم پذیریش البته به دولت مربوط می‌شود. در سال ۲۰۱۷ بانک مرکزی زیمبابوه به همه بانک‌ها دستور داد هرگونه تراکنش مربوط به رمزارزها را متوقف کنند و بیت‌کوین و دیگر رمرزارزها را «واحد پولی محبوب پول‌شویان و دیگر مجرمان» خواند. البته اگر مردم بخواهند راه خود را پیدا می‌کنند، اما در زیمبابوه نبود آموزش یک معضل اساسی است و در بین مردم این احساس وجود دارد که اکثر پروژه‌های کریپتو کلاهبرداری است. مثلاً فقط در نوامبر ۲۰۲۱ پلیس زیمبابوه ۸۹۲ شکایت مربوط به کلاهبرداری‌های مربوط به رمزارزها دریافت کرد و ماجرا همچنان ادامه دارد. همین دو ماه پیش یک صراف کریپتو در زیمبابوه به اتهام دزدی نیم میلیون دلاری دادگاهی شد. او از چه کسی دزدی کرده بود؟ از یکی از خریدارانش. (چون خودش برای او کیف پول دیجیتال نصب کرده بود و رمزهایش را در اختیار داشت.) طبیعتاً تا وقتی مردم زیمبابوه اطلاع درستی از پتانسیل‌های کریپتو نداشته باشند و از آن بترسند، نمی‌توانند از پتانسیل‌های فراوان زیرساختی این تکنولوژی استفاده کنند و اوضاع به روال سابق ادامه خواهد یافت.
یکی از این قابلیت‌های زیرساختی کریپتو در حوزه حواله بانکی است. طبق گزارش بانک جهانی، نزدیک به ۳ میلیون نفر از مردم زیمبابوه خارج از کشور زندگی می‌کنند و برای خانواده‌های خود در داخل کشور پول می‌فرستند. حدود ۷ درصد از کل تولید اقتصاد زیمبابوه در سال ۲۰۲۲ را همین سرمایه‌ها تشکیل می‌دادند. نکته اینجاست واسطه‌هایی که این پول‌ها را ارسال می‌کنند ۱۰ تا ۲۰ درصد آن را به عنوان دستمزد خود برمی‌دارند. این ارقام شاید برای یک کشور ثروتمند چیزی نباشد اما برای اقتصاد درهم‌شکسته زیمبابوه و مردمش به شدت اهمیت دارد. حالا این را مقایسه بکنید با هزینه حواله بیت‌کوین که در بعضی از موارد کمتر از یک دهم درصد است. به همین خاطر بود که مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد  کریپتو می‌توانند به زیمبابوه کمک کنند بر بحران کنونی غلبه کند. بر اساس برآورد مجمع جهانی اقتصاد، اگر زیمبابوه‌هایی خارج از کشور برای حواله خود از کریپتو استفاده کنند سالانه ۹۰ میلیون دلار صرفه‌جویی خواهند کرد و این می‌تواند به رشد اقتصادی کشور کمکی جدی کند. دولت هم به نظر می‌رسد طی سال‌های اخیر نظر خود را کمی تغییر داده و نسبت به مزایای رمزارزها خوش‌بین‌تر شده است. آنها حتی رمزارز خودشان را هم منتشر کرده‌اند. اوایل سال ۲۰۲۳ زیمبابوه به دیگر کشورهای آفریقایی از جمله نیجریه، غنا و آفریقای جنوبی پیوست و واحد پول دیجیتال ملی خود را معرفی کرد. پشتوانه‌ی پول دیجیتال زیمبابوه ذخایر طلای این کشور است و می‌توان آن را از بانک‌های کشور با دلار زیمبابوه یا ارزهای خارجی خریداری کرد. دولت اعلام کرده هدفش از انتشار این پول دیجیتال کمک به مردم برای سرمایه‌گذاری آسان‌تر است و قرار نیست با این پول خرید روزانه‌اش را انجام دهد. فاز دوم توسعه این پول دیجیتال، آماده‌کردن زیرساخت‌های آن برای انجام حواله است. به نظر می‌رسد دولت زیمبابوه در نهایت قصد دارد به کمک این پول دیجیتال هم واحد پولی‌اش را پرثبات کند هم به مردمش جایگزینی برای دلار آمریکا ارائه دهد.
البته تعداد زیادی از تحلیل‌گران نسبت به موفقیت این پول دیجیتال تردید دارند و می‌گویند تاثیر آن روی رشد عرضه پول در این کشور محدود خواهد بود، نمی‌تواند پاسخگوی تقاضای سنگین بازار برای ارزهای خارجی باشد، و در نهایت زیمبابوه برای موفقیت این پول دیجیتال باید اصلاحات گسترده‌ای در بخش اقتصاد کلان انجام بدهد تا بتواند بی‌ثباتی مداوم مالی‌اش را کاهش دهد. شاید به همین خاطر باشد که تندای بیتی، وزیر سابق دارایی این کشور هم جزو منتقدان سرسخت آن است: «معرفی واحد پولی دیجیتال با پشتوانه‌ی طلا در زیمبابوه، یک حرکت خودفریبی روان‌بیمارانه است. دلار زیمبابوه طی این سال‌ها شکست خورده چون اعتمادی به نظام مالی وجود ندارد. پول دیجیتال هم همین سرنوشت تلخ را خواهد داشت.» باید بپذیریم که او اشتباه نمی‌کند و قرار نیست با معرفی پول دیجیتال به این زودی‌ها شاهد خروج زیمبابوه از وضعیت ابرتورمی باشیم.
منبع:آینده نگر