بررسی‌ها نشان می‌دهد بازار کار زنان در یک دهه اخیر تا شروع پاندمی کرونا در وضعیت مناسبی قرار داشته است. پس از اتمام پاندمی کرونا تا کنون با وجود اینکه بازار کار زنان شروع به احیا کرده است اما همچنان به سطح پیشاکرونا باز نگشته است...

در دوران مدرن همواره بحث برابری جنسیتی و اهمیت به زنان در جوامع سنتی مطرح بوده است. چراکه محروم بودن جامعه و اقتصاد از زنان به معنی محرومیت اقتصاد از پتانسیل نیمی از جامعه است. وضعیت کار زنان یکی از مهمترین مسائلی است که در این جوامع مطرح می‌شود. علت اهمیت این موضوع نیز به اهمیت توسعه اقتصادی باز می‌گردد.
کشورها برای رسیدن به توسعه اقتصادی نیاز به رشد اقتصاد خود دارند که این رشد اقتصادی محقق نمی‌شود مگر با کمک تمام مردم یک سرزمین اعم از زن و مرد. حذف زنان از بازار کار که به عبارتی می‌توان گفت حذف نیمی از جامعه از بازار کار یک کشور می‌تواند شتاب رشد اقتصاد را بگیرد و آن را از نفس بیاندازد. لذا نیاز است زنان نیز همانند مردان به عنوان نیروی کار در بهبود وضعیت اقتصادی کشور تلاش کنند. از این رو وضعیت نیروی کار زنان و تحلیل آن می‌تواند برای اقتصاد کشور راهگشا باشد.
وضعیت نیروی کار زنان در یک دهه اخیر نشان می‌دهد نرخ بیکاری زنان با روند کاهشی روبرو بوده است. از آنجایی که کاهش نرخ بیکاری لزوما به معنای کاهش تعداد بیکاران نیست نیاز است که علت این کاهش با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد.
به دلیل شیوع کرونا نرخ مشارکت زنان به شدت کاهش یافت و زنانی که به هردلیل از بازار کار خارج شده‌ بودند و در مدت کرونا در بازار کار نبوده‌ و تمایلی به بازگشت دوباره به بازار کار نشان نداده‌اند. اما شواهد حاکی از آن است که بازار کار زنان به مرور و با شتاب کمی در حال احیا شدن است. به عبارت دیگر سطح مشارکت اقتصادی زنان همچنان به دوره قبل از کرونا بازنگشته است.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران از وضعیت نیروی کار زنان از سال ۹۲ تا ۱۴۰۲ ، نرخ بیکاری زنان از ۲۱.۲ درصد در سال ۱۳۹۲ به ۱۵.۴ درصد در تابستان امسال رسیده است. این روند کاهشی در نرخ بیکاری می‌تواند به دلایل مختلف رخ داده باشد.
پیش‌نیازهای درک بازار کار
برای درک این مسئله بهتر است به شیوه محاسبه این نرخ دقت کنیم. نرخ بیکاری از تقسیم «تعداد بیکاران» بر «جمعیت فعال» بدست می‌آید. جمعیت فعال در حقیقت همان کل تعداد افراد شاغل و بیکار در کشور هستند. به عبارتی جمعیتی هستند که در بازار کار حضور دارند. در نتیجه کاهش نرخ بیکاری می‌تواند به دلیل کاهش تعداد بیکاران یا افزایش جمعیت فعال در کشور باشد.
نرخ دیگری که برای تحلیل بازار کار مورد نیاز است نرخ مشارکت است. نرخ مشارکت از تقسیم «تعداد جمعیت فعال» به «کل افراد در سن کار» بدست می‌آید.
در تحلیل روند بیکاری زنان، آمارها ناهمگن است. که علت آن تغییر سن «افراد در سن کار» از ۱۰ سال به ۱۵ سال است. بر این اساس تمامی آمارها تغییر کرده است. بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران تا سال ۹۸، سن جمعیت فعال ۱۰ سال به بالا بوده است اما از ابتدای سال ۹۸ تا کنون سن جمعیت در سن کار ۱۵ سال به بالا در نظر گرفته شده است.
آمارهای بیکاری سال ۹۸ ، متغیرهای بیکاری را برای سال ۹۷ نیز به شیوه جدید (سن ۱۵ سال برای افراد در سن کار) ارائه کرده است. لذا در این گزارش آمارهای بیکاری تا سال ۹۷ بر مبنای قدیم (سن ۱۰ سال برای افراد در سن کار) و از سال ۹۷ تا کنون بر مبنای جدید ارائه شده است.
چشم انداز مثبت بازار کار زنان تا ابتدای سال ۹۷
بررسی آمارها حاکی از آن است که از سال ۹۲ تا ابتدای ۹۷ روند نرخ مشارکت زنان در اقتصاد افزایش یافته و به همراه آن نرخ بیکاری نیز کاهش یافته است. در نتیجه می‌توان گفت با وجود اینکه در این مدت جمعیت زنان وارد شده به بازار کار افزایش یافته؛ بازار کار توانسته «تمامی زنان وارد شده به بازار کار» و همچنین «آن بخشی از زنان که بیکار بوده‌اند» را در خود جذب کند. به عبارتی بازار کار تا ابتدای سال ۹۷ روند مثبت و چشم‌انداز مطلوبی برای زنان در کشور داشته است.
بازه زمانی مهمی که در این مدت قابل بررسی است دوره برجام است. در این مدت به دلیل چشم‌انداز مثبتی که در کشور ایجاد شده جمعیت زیادی وارد بازار کار (جمعیت فعال) شده‌اند. بازار کار توان جذب آن‌ها را نداشته به همین دلیل نرخ بیکاری در کشور افزایش یافته است. بعد از مدتی با افزایش ظرفیت نیروی کار بنگاه‌های تولیدی افراد وارد شده به بازار کار شاغل شده‌اند و نرخ بیکاری کشور کاهش یافته است.
از طرف دیگر از سال ۹۷ تا کنون نرخ مشارکت و نرخ بیکاری همزمان با یکدیگر روند نزولی داشته است. این روند نزولی در دو بازه مهم قابل بررسی است.
آسیب کرونا به بازار کار زنان در ایران
بازه اول از ابتدای سال ۹۷ تا زمستان سال ۹۸ است. در این مدت نرخ مشارکت تقریبا ثابت مانده اما نرخ بیکاری به کاهش خود ادامه داده است. به همین دلیل می‌توان گفت در این مدت زنانی که در بازار کار حضور داشته و بیکار بوده‌اند به تدریج کار پیدا کرده و شاغل شده‌اند. بازار کار زنان تا زمستان ۹۸ چشم‌انداز مثبتی داشت تا اینکه پاندمی کرونا رخ داد.
پس از شروع پاندمی کرونا، به دلیل اینکه در ایران فشاری برای کار کردن بر روی زنان همانند مردان وجود ندارد؛ جمعیت زیادی که بیکار بوده و کاری پیدا نکرده بودند ترجیح دادند از بازار کار خارج شوند. به همین دلیل نرخ مشارکت زنان به همراه نرخ بیکاری کشور در بهار ۹۹ افت می‌کند. از سوی دیگر زنانی که شاغل بوده‌اند نیز به دلیل تعدیل نیرو از کار خارج به همین دلیل نرخ بیکاری در تابستان ۹۹ جهش می‌کند.
احیای ناقص بازار کار زنان پس از کرونا
بازه زمانی دوم از تابستان ۹۹ تا تابستان امسال است. در این مدت نرخ مشارکت زنان تا پایان پاندمی کرونا کاهش یافت. پس از اتمام کرونا به مرور نرخ مشارکت زنان در بازار کار افزایش یافته است اما همچنان به سطح قبل از پاندمی کرونا بازنگشته است. به عبارتی زنانی که به هردلیل از بازار کار خارج شده‌اند و در مدت کرونا در بازار کار نبوده‌اند تمایلی به بازگشت دوباره به بازار کار نشان نداده‌اند. اما شواهد حاکی از آن است که بازار کار زنان به مرور و با شتاب کمی در حال احیا شدن است.
 به گزارش اکوایران، بررسی تعداد زنان در بازار کار نشان می‌دهد جمعیت فعال از ۵.۶ میلیون نفر در بهار ۹۷ به حدود ۴.۴ میلیون نفر در بهار ۹۹ رسیده که معادل ۲۱.۵ درصد کاهش بوده است. همچنین تعداد زنان شاغل در مدت مشابه از ۴.۵ میلیون نفر به ۳.۷ میلیون نفر کاهش یافته است.
پس از اتمام پاندمی کرونا و شروع احیای بازار کار زنان، در تابستان امسال جمعیت فعال به ۴.۷ میلیون نفر و تعداد زنان شاغل به ۴ میلیون نفر رسیده است. این آمار به طور واضحی نشان می‌دهد همچنان وضعیت بازار کار زنان به حالت پیش از کرونا باز نگشته است.