جهان برای ورود به عصر اقتصاد سبز آماده نیست. این را داده‌ها و شواهد مختلف تایید می‌کنند. هم رویه‌‌‌‌‌‌های دولتی و سیاسی در بخش‌های مختلف جهان و هم آمارهای رسمی از سطح انتشار آلاینده و میزان گرمایش زمین تایید می‌کنند بشر برای مقابله با توفان تغییرات اقلیمی که اثرات غریبی بر کره‌زمین داشته، آماده نیست...

شواهدی که به‌نظر درست هستند، تاکید دارند؛ گرچه اکتشاف مس و نیکل به‌عنوان دو فلز پایه برای ساخت اقتصاد سبز و انرژی بدون‌کربن روبه‌رشد است، اما اولویت جهان همچنان چیزهای دیگری است.
 گزارش‌هایی که در روزهای اخیر به بهانه بر‌‌گزاری اجلاس آب‌و‌هوایی کاپ۲۸ در دبی منتشر می‌شوند، مهر تاییدی است بر این ادعا که زنجیره تامین جهانی نتوانسته خود را برای این تحول هماهنگ و بازتعریف کند. خبر بدتر این است که روندهای تخریب محیط‌زیست نه‌تنها متوقف نشده که حتی ابعاد تازه‌‌‌‌‌‌ای از آن نمایان شده‌است. جدیدترین گزارش مجله مشهور نیچر نشان می‌دهد کیفیت هوا در کشورهای آفریقایی در نتیجه تداوم مصرف سوخت‌های فسیلی در دنیای توسعه‌یافته، به‌شدت افت کرده‌است. مطالعه اخیر برخی پژوهشگران که در نیچر ژئوساینس منتشر شده، شواهدی را ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد سوزاندن سوخت زیست‌توده برای پخت و پز، گرمایش و روشنایی، بهره‌برداری از نفت‌خام، یا شدت‌دادن به توسعه صنایع معدن زغال‌سنگ در کنار تداوم تولید و مصرف وسایل نقلیه درون‌سوز در اروپا، افول کیفیت هوا در جهان را نوید داده‌است. بر اساس این مقاله، سطح غلظت ذرات معلق در بسیاری از شهرهای آفریقا در حال‌حاضر ۵ تا ۱۰‌برابر بیشتر از سطح توصیه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی است. بدتر اینکه این گزارش پیش‌بینی می‌کند با افزایش جمعیت جهان و شتاب صنعتی‌شدن جوامع مختلف، وضعیت هوا و محیط‌زیست بدتر می‌شود.
این مطالعه که توسط جمعی از محققان در دانشگاه‌‌‌‌‌‌های بیرمنگهام، کمبریج، امپریال کالج لندن، دانشگاه کنیا جنوب‌شرقی و مرکز آفریقایی هوای پاک تهیه شده‌است، خاطرنشان می‌کند که تلاش بسیار کمی برای مبارزه باکیفیت خطرناک هوا انجام‌شده و توسعه معادن با روال قبل این وضعیت را شدت داده‌است. جالب اینکه طبق داده‌های این پژوهش، تنها 0.01‌درصد از بودجه‌ جهانی آلودگی هوا در حال‌حاضر در آفریقا صرف می‌شود.
گزارش این مراکز تحقیقاتی تاکید دارد؛ این هوای خطرناک می‌تواند باعث مشکلات سلامتی پیچیده و گاه مرگبار برای کسانی شود که آن را تنفس می‌کنند. اگر این دلیل کافی برای مقابله با این موضوع نبود، آلودگی هوا در آفریقا فقط برای مردم ساکن در این قاره یک مشکل نیست، بلکه خبر از افول توانایی جهانی برای دستیابی به اهداف آب‌و‌هوایی و نزول کیفیت مبارزه با شرایط اضطراری محیط‌زیستی می‌دهد.
با توجه به این وضعیت، محققان خواستار همکاری فوری برای نظارت مستمر بر کیفیت محیط‌زیست و هوا در جهان از طریق شبکه‌ای از حسگرها هستند تا به ایجاد تصویری دقیق از تغییرات آلودگی هوا و ردیابی پیشرفت و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک مانند انرژی خورشیدی، برق آبی و باد نظارت دقیق شود. انتظار می‌رود تقاضای انرژی آفریقا تا سال‌2040 دو‌برابر شود. این روند در مورد جهان نیز به میزان قابل‌توجهی رشد خواهد داشت. آیا بشر برای تغییر روش تولید و مصرف خود چاره‌‌‌‌‌‌جویی لازم را کرده است؟
معدن در قلب تغییرات گذار
اگر بخش معدن تغییر نکند و متناسب با نیاز جهان به تامین مایحتاج و مواد اولیه ساخت کالاهای سبز کمک نرساند، دسترسی به اهداف آب‌و‌هوایی ذکرشده در پیمان پاریس ممکن نیست. چیزی که البته حقیقت دارد این است که سرعت رشد تولیدات سبز بسیار کندتر از چیزی است که بر آن اصرار می‌شود. گزارشی که اخیرا از سوی مجلاتی نظیر فوربس یا مقالاتی که در پایگاه شورای روابط خارجی منتشر شده، گویای نیاز جهان به سالانه 5‌تریلیون دلار تامین مالی برای تحقق اهداف آب‌و‌هوایی 2050 طی 25سال‌آتی است، حال آنکه کل تامین مالی سالانه این حوزه طبق روایت OECD و با وجود تمام کمک‌های دولتی و غیردولتی، به زحمت به 80 تا 85‌میلیارد دلار در سال ‌می‌رسد. این کمبود منابع در حالی است که سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز با شدت بالایی در حال ادامه است. برای نمونه رئیس منتخب کاپ۲۸؛ در واقع مدیر اجرایی شرکت ملی نفت و گاز ابوظبی، اخیرا اعلام کرده؛ شرکت متبوعش قصد دارد به‌عنوان یازدهمین تولیدکننده بزرگ نفت و گاز جهان تا سال‌۲۰۲۷، حدود ۱۵۰میلیارد دلار برای گسترش ظرفیت تولید نفت و گاز امارات‌متحده‌عربی سرمایه‌گذاری کند. از آن‌سو سرمایه‌گذاری روی فلزات حساس و خاک‌‌‌‌‌‌های کمیاب و مواد اساسی موردنیاز برای توسعه فناوری‌های سبز در بخش معدن ناچیز است.
نکته جالب تمرکز عجیب معدن‌کاران روی طلا و نه فلزات حساس و راهبردی است. مقاله‌‌‌‌‌‌ای که اخیرا در مجله آنلاین معدن منتشرشده نشان می‌دهد؛ هنوز نیمی از سرمایه‌گذاری‌های معدنی متوجه طلا است و عمده افراد به‌دنبال کشف ذخایر بیشتر فلز زرد هستند. این گزارش تایید می‌کند؛ حدود 46درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های جدید معدنی متوجه کشف و استخراج فلز طلا است و مابقی 54درصد نیز به دامنه متنوعی از فلزات برمی‌گردد.
طبق یک مطالعه جدید که توسط گروه اس‌اندپی (S&P Global Market Intelligence) انجام شده، مجموع بودجه‌اکتشاف معدن در سال‌2022 نزولی شده‌است. خبری که شوکه‌‌‌‌‌‌کننده بوده؛ چراکه این برای اولین‌بار از سال‌2020 است که این بودجه ‌کاهش می‌‌‌‌‌‌یابد. داده‌های جهانی که از گزارش 2235 شرکت به‌دست می‌آید، نشان می‌دهد بودجه‌ این شرکت‌ها که برای یافتن یا گسترش ذخایر اختصاص‌داده شده‌است، با حدود 3‌درصد کاهش به 12.8‌میلیارد دلار تنزل یافته‌است.
بودجه کشف و استخراج طلا که از نظر تاریخی بیشتر از هر فلز یا رگه معدنی دیگری توسط معدن‌کاران جدید هدایت می‌‌‌‌‌‌شد، با 16‌درصد یا 1.1‌میلیارد دلار کاهش به سالانه حدود 6‌میلیارد دلار رسیده که به‌معنای سهم 46‌درصدی از کل سرمایه‌گذاری‌های جدید اکتشافی در بخش معادن جهان است. در کنار این رقم نیز حدود 54‌درصد از بودجه ‌این شرکت‌ها در سال‌2022 صرف افزایش و توسعه معادن لیتیوم، نیکل و سایر فلزات باتری‌شده، ضمن اینکه کشف و استخراج اورانیوم و خاک‌‌‌‌‌‌های کمیاب یا افزایش مس در این فضا نزولی شده‌است.
این آمار و بنابراین روند کلی نشان می‌دهد آینده صنعت و تامین صنایع تیره است؛ در واقع این داده‌ها از این واقعیت روشن پرده برمی‌دارند که مجموع پولی که به فلزات مورد‌نیاز برای گذار به عصر انرژی پاک و اقتصاد سبز (که به ساخت کالاهایی که در آینده به آنها نیاز است و ذیل محصولات با برچسب سبز می‌‌‌‌‌‌گنجند، کمک می‌کند) اختصاص می‌یابد،چشمگیر نیست و برای جبران اشتباهات گذشته کفایت نمی‌کند.جالب اینکه با وجود همه هشدارها، کماکان طلا بیشترین بودجه ‌اکتشاف را نسبت به سایر مواد دریافت می‌کند و حتی به سقف خود از سال‌2012 رسیده‌است. آن زمان فلز زرد تقریبا نیمی از حدود 20‌میلیارد دلار بودجه‌هزینه شده برای اکتشاف را به خود اختصاص می‌داد. امروز هم در کمال شگفتی حدود 38‌درصد از تخصیص بودجه‌ به اکتشاف را معدن‌کاران جدید و جونیور طلا در سال‌جاری تشکیل می‌دهند. پیام این موضوع برای جهان این است که مسوول کاهش هزینه‌های اکتشاف فلزات حساس و کمیاب عمدتا طلا است و این فلز است که عامل کاهش کلی بودجه ‌این بخش بوده‌است.
وضعیت اکتشاف در جهان به چه شکل است؟
وقتی روند طولانی‌مدت سرمایه‌گذاری در بخش طلا که توسط S&P Global شناسایی شده‌است‌ را دنبال می‌کنیم، متوجه این نکته می‌شویم که نگاه به اکتشاف در بخش معدن تغییرکرده اما این به‌معنای انحراف به سمت نیازهای جهانی نیست، بلکه روند حاضر گویای این موضوع است که اکتشافات مردمی کمرنگ شده‌است. منطقه اصلی برای اکتشاف طلا، آسیا و اقیانوسیه است که منابع تخصیص‌یافته به اکتشاف طلا در آنها نسبت به سال‌2022 افزایش یافته است، البته این رشد چندان زیاد نیست. کانادا نیز به لطف بخش کوچکی از معدن‌کاران جونیور یا تازه‌‌‌‌‌‌کار خود، اکتشاف طلا را ادامه می‌دهد، هرچند نسبت به سال‌قبل تقریبا 400‌میلیون دلار کاهش بودجه ‌داشته‌است. کاهش بودجه‌‌‌‌‌‌ریزی به اکتشاف معدنی درمیان کاوشگران طلا حاوی نکات مهمی است. از جمله اینکه این روند چون از کاهش قابل‌توجهی در مقایسه با سال‌گذشته برخوردار است، از ترس سرمایه‌گذاران از قیمت‌ها خبر می‌دهد. به‌طور کلی اینکه شرکت‌های بزرگ پول کمتری را برای جست‌وجوی فلزات گرانبها یا کلا مواد معدنی هزینه می‌کنند، نشان‌دهنده مشکلاتی است که شرکت‌های اکتشافی جوان در یک سال‌گذشته یا بیشتر در استفاده از بازارها برای تامین بودجه ‌جدید داشته‌اند و بزرگ‌‌‌‌‌‌ترها را از ورود به این بخش برحذر داشته‌است.
 بر اساس آمار سه‌ماهه دوم 2023، تامین مالی طلا برای شرکت‌های معدنی کوچک و متوسط به پایین‌ترین میزان در سه‌ماهه سوم از سه‌ماهه سپتامبر سال‌2018 رسیده‌است. به‌طور کلی نیز حجم تامین مالی، بدون احتساب شرکت‌های اصلی با حدود 8‌میلیارد دلار در سال، پایین‌ترین میزان از سال‌2019 بوده‌است. مانند بودجه‌‌‌‌‌‌های اکتشاف، کاهش کلی تامین مالی به‌رغم اینکه شرکت‌های معدنی درگیر فرآوری مواد تخصصی هستند یک بخش دیگر از وضعیت استخراج در جهان را نشان می‌دهد.
در مجموع نیز 41‌هزار و 86 مورد حفر گودال در سراسر جهان برای اکتشاف و استخراج که از ژانویه تا اواسط اکتبر 2023 رخ‌داده و عمدتا به جست‌وجو برای فلزات و مواد معدنی غیرآهنی مربوط بوده، که این عدد نشان‌دهنده کاهش 23‌درصدی حفاری نسبت به سال‌گذشته است.در بخش حفاری طلا نیز در مدت مورداشاره میزان حفر گودال برای اکتشاف رگه‌‌‌‌‌‌های طلا 36‌درصد کاهش یافته‌است.این موضوع با توجه به اینکه قیمت طلا دوباره از دروازه 2‌هزار دلار گذشته و بعد نزولی آرام را تجربه کرده، یک رابطه مستقیم دارد؛ هرچه اکتشاف کمتر، قیمت بالاتر. با وجود بحران ژئوپلیتیکی و ضعف در تقاضا برای فلزات پایه مورد‌نیاز باتری نیز بعید نیست که سهم طلا از کل بودجه‌اکتشاف فلزات معدنی در سال‌2023 از مرز 50‌درصد بگذرد که به‌معنای بی‌‌‌‌‌‌توجهی جهان به موج تغییرات اقلیمی است که نیاز به تحرکات فوری برای کنترل دارد.
جالب اینکه داده‌های اس‌اندپی گلوبال نشان می‌دهد کل بودجه ‌اکتشاف فلزات پایه همچنان در محدوده 33‌درصد از کل بودجه‌سالانه رسیده‌است که خبر از آینده عرضه خاک‌‌‌‌‌‌های کمیاب می‌دهد. در بین سرمایه‌های تزریق‌شده به بخش اکتشاف فلزات اساسی، مس با افزایشی 327‌میلیون دلاری در هزینه‌های اکتشاف، در زمره معدود فلزاتی است که هم در مرکز انتقال انرژی قرار دارد و هم مورد‌توجه معدن‌کاران است. دیگر فلز مهم برای گذار نیکل است که جهش قابل‌توجهی به میزان 117‌میلیون دلار را در هزینه‌های اکتشافی تجربه‌کرده و به کشف ذخایر جدید نیکل کمک کرده‌است. بخش عمده‌ای از بودجه‌اکتشاف نیکل به آمریکای‌شمالی اختصاص می‌یابد. همزمان بودجه‌اکتشاف آهن برای ساخت آلیاژ فولاد ضد‌زنگ اکنون به 300‌میلیون دلار نزدیک شده‌است.
 کوین مورفی، مدیر تحقیقات فلزات و معدن S&P Global Commodity Insights می‌گوید: «باید به سال‌2007-2006 برگردید تا فضایی را بیابید که در آن فلزات پایه جمعی بیشتر از طلا برای اکتشاف پول جذب کردند. فضا برای اکتشافات فلزاتی مثل مس یا نیکل بهبود یافته اما هنوز با نقطه ایده‌آل فاصله زیاد است. بودجه‌اکتشاف مس در سال‌2023 کمتر از یک‌چهارم کل هزینه‌های اکتشاف معدن است و به‌رغم افزایش دو رقمی نسبت به سال‌2022 و عبور از سطح 3.12‌میلیارد دلار که عمدتا ناشی از فعالیت معدنچیان بزرگ است، اما با هدف جهانی فاصله دارد. مورفی البته با امیدواری می‌گوید که بودجه‌اکتشاف مس در گذشته نسبت به اکتشاف در سایر فلزات عقب‌تر بود، اما امسال بودجه‌افزایش یافته که خبر خوبی است، هرچند رشد تزریق منابع مالی به اکتشاف مس نتوانسته به افزایش ذخایر مس در مقایسه با سال‌2022 رونق بیشتری ببخشد.همزمان با این وضعیت، ردگیری آمارهای جهانی حاکی از این موضوع است که بودجه‌‌‌‌‌‌های اکتشاف نیکل با رشد حدودا 50درصدی به ۷۳۲‌میلیون دلار رسیده که عمدتا با هدف تکمیل کشف ذخایر و افزایش عمر معادن انجام شده‌است.
نتیجه‌‌‌‌‌‌گیری
جهان اگر ‌‌‌‌‌‌می‌خواهد تغییرات اقلیمی را مهار کند، باید بیش از هر چیز دیگری بر توسعه بخش معدن به‌ویژه در حوزه فلزات خاکی و کمیاب یا فلزات اساسی و پایه نظیر مس متمرکز شده و برای آن سرمایه‌گذاری کند. بدون این مهم اما تحقق اهداف تعهد شده در پیمان پاریس ممکن نبوده و جهان را از مشارکت در پروژه گذار انرژی ناامید خواهدکرد.