بیش از یک دهه است که صادرات صنایع دستی و فرش ایران با چالش‌های مختلفی دست و پنجه نرم می کنند؛ چالش هایی که این صنایع را به ورطه نابودی کشانده است...

داده های گمرک نشان می‌دهد، در سال 1392، میزان صادرات صنایع دستی ایران، 43 میلیون و 362 هزار دلار بوده است. این رقم ظرف 10 سال به کمتر از 500 هزار دلار رسیده است. حالا در جدیدترین اظهارات بخش خصوصی خبر از بن بست فروش آنلاین صنایع دستی به گوش می‌رسد.
مرور داده‌های رسمی کشور به خوبی نشان می‌دهد که روند صادرات فرش و صنایع دستی ایران رو به افول است. در زمینه فرش دستباف داده‌های گمرک ایران بیانگر این است که  بازار فرش دستباف ایران دست رقبا افتاده و صادرات آن به کمترین میزان در سال‌های اخیر رسیده است. افت صادرات فرش دستباف ایران در یک دهه گذشته موجب ورود رقبای جدید به این بازار پرطرفدار شده است. داده‌های موجود نشان میدهد، درحالی که ایران در سال2011، رتبه اول تجارت فرش دستباف را در اختیار داشت در سال 2022 به جایگاه ششم رسیده است.
طبق آمار گمرگ ایران؛ ارزش صادرات فرش دستباف ایران از 427.3 میلیون دلار در سال 1391 به 50.7 میلیون دلار در سال 1401 رسیده است. بررسی روند صادرات فرش دستباف نشان می دهد متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران در بازه زمانی مورد بررسی  منفی 19 درصد بوده است.

به باور فعالان صنعت یکی از چالش های پیش رو موضوع رفع تعهدات ارزی است. البته 9 آبان ماه سال جاری اعلام شد،  میزان تعهد ارزی فرش دستباف به میزان ارزش مواد اولیه حداکثر ۲۰ درصد ارزش صادراتی تعیین شده است و این مصوبه ابلاغ شد؛ اما هنوز آن هم اجرا نشده است.
در این میان وضعیت صنایع دستی ایران دست کمی از وضعیت فرش ندارد. درحالی که در سال 1392، میزان صادرات صنایع دستی ایران طبق داده‌های گمرک ایران،  43 میلیون و و 362 هزار دلار بوده است. این رقم در سال گذشته به  470 هزار و 48 دلار رسیده است.
در 8 ماهه سال جاری هم این رقم زیر 500 هزار دلار است. میزان صادرات صنایع دستی ایران در  8 ماهه 1402، طبق داده های گمرک 143 هزار دلار است. اعدایی که به خوبی نشان می‌دهد، وضعیت صادرات صنایع دستی ایران چقدر وخیم است. به گفته حمیدرضا ذوالانواری، نایب‌رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق ایران بخشی از این وضعیت ناشی از عدم حضور توریست ها و گردشگران در ایران است. به گفته او یکی از بهترین راه‌های فروش صنایع‌دستی، حضور توریست‌ها و گردشگران در کشور است، ولی با کاهش حضور گردشگران در کشور، فروش صنایع‌دستی هم به حداقل رسیده است.
ذوالانواری در مورد وضعیت فروش آنلاین تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع دستی هم  می گوید: وقتی امکان جابه‌جایی پول به خارج و از خارج به داخل وجود ندارد، فروش آنلاین به بن‌بست می‌رسد. از طرف زیرساخت‌های پستی برای مرجوع کالا ضعیف و گران است و این هم مانعی جدی در مسیر است.
البته برخی همچون دبیر اتاق مشترک ایران و عمان و دبیر اتاق مشترک ایران و قطر  مشکل توسعه صادرات صنایع دستی ایران را ناشی از عدم برندسازی می داند و برهمین اساس معتقد است،  باید روی برندسازی صنایع‌دستی و هنر ایرانی کار کرد. به باور او هنرمندان ایرانی در دچار رهاشدگی هستند؛ برخی از صادرکنندگان الزامات بازار را نمی‌شناسند یا اهمیت کار خود را نمی‌دانند. این حوزه نیاز به ساماندهی دارد.
حامد چمن رخ، مشاور کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق ایران هم چالش توسعه صادرات فرش و صنایع‌دستی را عدم اجرای قانون مطرح می‌کند. او که در نشستی در خصوص فرش در اتاق بازرگانی ایران سخن میگفت، تاکید میکند: قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع‌دستی قانون خوبی است ولی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
چمن رخ افزود: برای توسعه صادرات، باید مشکلات برگشت ارزی حل شود. در حوزه پیمان سپاری ارزی، بانک مرکزی هنوز به قانون توجه ندارد. براساس بند ک تبصره ۹ قانون بودجه سال ۱۴۰۲، «اخذ هرگونه تعرفه و عوارض صادراتی و الزام به پیمان‌سپاری ارزی در خصوص صادرات صنایع‌دستی به‌جز میزان ارزش مواد اولیه مصرف‌شده ممنوع است. این حکم نافی تعهد صادرکنندگان موضوع تبصره (۶) ماده (۱۲) قانون اصلاح قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب ۱۴۰۰/۱۱/۱۰ نیست. همچنین صادرکنندگان ملزم به رعایت ضوابط و مقررات بانک مرکزی هستند.
به گزارش اکوایران، چمن‌رخ، نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران درباره تعرفه و عوارض صادراتی و الزام به پیمان‌سپاری ارزی در خصوص صادرات فرش و صنایع‌دستی، گفت: ما این موضوع را در بودجه 1403 هم پیگیری می‌کنیم و امیدواریم با همکاری مجلس، وزارت صنعت، معدن و تجارت مشکل استنکاف بانک مرکزی برطرف شود. البته ما در حوزه قوانین مشکلی نداریم، مشکل برخوردهای سلیقه‌ای با قوانین و مقررات است.