توریستهای سالمند چگونه می‌توانند منشأ تحول شوند؟
فرصتهای گردشگری نقره‌‌‌ای
تا سال ۲۰۵۰ یکششم جمعیت جهان را افراد بالای ۶۵ سال تشکیل می‌دهند. این یعنی بیش از ۱.۳ میلیارد نفر از ساکنان زمین، سالمندان هستند. در ایران نیز روند پیر شدن جمعیت به سرعت در حال طی شدن است و برخی کارشناسان پیش‌بینی کرده‌‌‌اند که تا سال ۲۰۶۰، نزدیک به ۳۰درصد جمعیت شامل سالمندان شود...
این موضوع فارغ از بحث بیمه و سلامت و... ضرورت پرداختن به یک مقوله را روشن می‌کند؛ گردشگری سالمندان! آرزو کرد، پژوهشگر حوزه گردشگری سالمندان، در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: افزایش سن یک روند طبیعی در زندگی انسان است و برخلاف گذشته که تعداد کمی از افراد به دوران سالمندی می‌‌‌رسیدند، با پیشرفت علوم درمانی و پزشکی و همچنین پیشرفت سریع تکنولوژی، امروزه مردم عمر طولانی‌‌‌تر و در عین حال توأم با سلامتی و کیفیت بالاتری را تجربه می‌کنند و طبق آمار ارائه‌‌‌شده توسط سازمان ملل، امید به زندگی جهانی از سن۵۰سال در ۱۹۵۰میلادی به ۷۳.۲سال در ۲۰۲۳رسیده است و تلفیق «افزایش امید به زندگی» و «کاهش نرخ باروری» باعث شده که جمعیت جهان به سوی سالمند شدن در حرکت است. چه سنی را سالمند به حساب می‌‌‌آوریم؟ کرد در این باره عنوان می‌کند: درباره سن شروع سالمندی نظرات گوناگونی وجود دارد و منابع مختلف از سن ۵۵تا ۶۵را مبنای شروع این دوره قرار داده‌‌‌اند. سازمان ملل بازه سنی ۶۰تا ۶۵سال به بالا را سن شروع سالمندی تعیین کرده است و به عنوان مثال در کشورهای توسعه‌‌‌یافته، عدد ۶۵سال مبنا قرار می‌گیرد در حالی که در کشورهای درحال توسعه سن ۶۰سال را شروع سالمندی درنظر می‌‌‌گیرند. در ایران نیز، طبق قانون تشکیل شورای ملی سالمندان، سن ۶۰و بالاتر سن شروع سالمندی تعیین شده است. تا سال ۲۰۵۰، یکششم جمعیت جهان را افراد بالای ۶۵سال تشکیل می‌دهند و تعداد آنها به حدود ۱.۲میلیارد نفر می‌رسد که این نسبت در سال ۲۰۱۹، یک‌‌‌یازدهم بود. با وجود آنکه روند پیر‌‌‌شدن جمعیت، ابتدا در مناطق غنی نظیر اروپا و آمریکای‌‌‌شمالی آغاز شد، در حال‌‌‌حاضر کشورهای با درآمد متوسط و کم نیز این روند را به طور گسترده‌‌‌ای تجربه می‌کنند و تا سال ۲۰۵۰بالغ بر ۸۰درصد جمعیت سالمند دنیا متعلق به این کشورها خواهد بود. داده‌‌‌ها نشان می‌دهد که در روند سالمند شدن جمعیت جهان، ایران نیز مستثنی نیست. در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۰.۴۳ درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌‌‌دادند در صورتی‌که پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال ۲۰۶۰به حدود ۳۰ درصد افزایش یابد. همچنین طبق دو سرشماری اخیر صورت‌‌‌گرفته توسط مرکز آمار ایران در سال‌های ۱۳۹۰و ۱۳۹۵، به ترتیب ۸.۲درصد و ۹.۲درصد جمعیت ایران را افراد بالای ۶۰سال تشکیل داده‌‌‌اند. به گفته این کارشناس حوزه گردشگری سالمندان امروزه اهمیت صنعت گردشگری و نقش مهمی که در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند بر هیچ‌‌‌کس پوشیده نیست و به عنوان یکی از سودآورترین موتورهای رشد برای اقتصاد جهانی شناخته می‌شود. او می‌افزاید: مطابق با گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال۲۰۲۰، گردشگری بعد از صنایع سوخت و دارو، در سال ۲۰۱۹رتبه سوم میزان صادرات دنیا را به خود اختصاص داد. این پژوهشگر گردشگری ادامه می‌دهد: تلفیق دو مفهوم سالمندی جمعیت و گردشگری، گردشگری سالمندی یا گردشگری نقره‌‌‌ای است. در ادبیات گردشگری فارسی، اصطلاح گردشگری نقره‌‌‌ای کمتر شناخته‌‌‌شده و مصطلح است و بیشتر در منابع انگلیسی‌‌‌زبان از اصطلاح سیلور توریسم به معنای گردشگری نقره‌‌‌ای استفاده شده است. او می‌گوید: سازمان جهانی گردشگری، گردشگری نقره‌‌‌ای (سالمندی) را به عنوان فرصتی حائز اهمیت در صنعت‌‌‌گردشگری معرفی کرده است چون از یکسو، جهان با روند رو‌‌‌به‌‌‌رشد سالمندی و در نتیجه افزایش جمعیت سالمندان مواجه است و از سوی دیگر سالمندان وضعیت مالی بهتر، وقت آزاد بیشتر و وضعیت سلامت مناسب‌‌‌تری جهت شرکت کردن در سفرهای تفریحی و فعالیت‌‌‌های گردشگری دارند. همچنین طول اقامت افراد سالمند نسبت به گروه‌‌‌های دیگر طولانی‌‌‌تر است. به گفته کرد از دو جنبه می‌توان به اهمیت گردشگری نقره‌‌‌ای (سالمندی) نگریست. او اضافه می‌کند: از جنبه اقتصادی درصد زیادی از کشورهای فرستنده توریست در حال پیر‌‌‌شدن و حرکت به سوی سالمندی جمعیت هستند و در‌‌‌نتیجه با توجه به اینکه نسل جدید سالمندان، غالبا اوقات فراغت بیشتر، وضعیت سلامتی بهتر، درآمد قابل‌‌‌تصرف بیشتر و مسوولیت‌‌‌های اجتماعی و خانوادگی کمتری دارند، پس تمایل زیادی به فعالیت‌‌‌های گردشگری و هزینه کردن در بازار سفر دارند. همچنین با توجه به ویژگی فصلی بودن محصولات گردشگری، بازار گردشگری سالمندان می‌تواند راه‌‌‌حل مناسبی برای پرکردن فاصله بین فصلهای کمتقاضا و فصلهای پر‌‌‌تقاضا باشد. در‌‌‌واقع، غالبا افراد سالمند به عنوان یک بازار ایده‌‌‌آل معرفی می‌‌‌شوند که در فصلهای کمتقاضا نیز می‌توانند به راحتی سفر کنند. او ادامه می‌دهد: از جنبه اجتماعی نیز سفر بر روی بهبود کیفیت زندگی افراد بسیار تاثیرگذار است و باعث می‌شود که سالمندان، از لحاظ روحی و روانی وضعیت بهتری داشته باشند. افزایش سطح کیفیت زندگی، خود منجر به بهبود وضعیت سلامتی و در نتیجه به طور غیرمستقیم منجر به کاهش هزینه‌‌‌های درمانی جامعه می‌شود. بنابراین این بازار، بازاری مهم و با پتانسیل بالاست به‌ویژه در کشوری مانند ایران که اولا با روند رو‌‌‌به‌‌‌رشد سالمند شدن جمعیت مواجه است، ثانیا دارای ظرفیت‌‌‌های کلان گردشگری به‌خصوص جاذبه‌‌‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی است، که از قضا سفرهای مبتنی بر تاریخ و فرهنگ بسیار مورد علاقه گردشگران سالمند است. و ثالثا اقتصادی تک‌‌‌محصولی و متکی به نفت دارد. قطعا با برنامه‌‌‌ریزی صحیح برای این بازار می‌توان از مزایای اقتصادی آن از یکسو و مزایای اجتماعی آن نظیر افزایش نشاط اجتماعی سالمندان به عنوان گروهی قابل‌توجه از جمعیت بهره‌‌‌مند شد. به گفته این پژوهشگر گردشگری برای دستیابی به این بازار و بهره‌‌‌مندی از آن، در وهله اول نیاز است تا مراجع سطوح بالای سیاستگذاری به اهمیت این موضوع واقف شوند و توسعه گردشگری سالمندی را جزو اولویت‌‌‌های مهم قرار دهند و در مرحله بعد سراغ فازهای مطالعاتی، امکان‌‌‌سنجی و اجرایی توسعه گردشگری سالمندی بروند. او می‌گوید: قطعا در این مسیر مشکلات مختلفی همچون چالش‌‌‌های اجتماعی مانند کلیشه‌‌‌های فرهنگی که اولویت چندانی برای سفر و گردشگری سالمندان قائل نیستند یا چالش‌‌‌های کالبدی همچون دسترس‌‌‌پذیری اماکن و جاذبه‌‌‌ها و زیرساخت‌‌‌ها و... وجود دارد. او با بیان اینکه توسعه گردشگری سالمندی در ایران که ابعاد مختلفی همچون بُعد سیاستگذاری و قانون‌گذاری، بُعد کالبدی یعنی بحث زیرساخت‌‌‌ها و دسترس‌‌‌پذیری و...، بُعد مالی و اقتصادی و بُعد اجتماعی و فرهنگی را در بر می‌گیرد، دو گروه از سالمندان را هدف قرار می‌دهد توضیح می‌دهد: دسته اول، سالمندان ایرانی هستند که پژوهش‌‌‌های متعددی مبین این موضوع است که مشارکت در گردشگری موجب ارتقای کیفیت زندگی آنها و افزایش نشاط اجتماعی می‌شود. دسته دوم، سالمندان غیر‌ایرانی که در صورت فراهم آوردن شرایط گردشگری برای این گروه سنی، می‌توان به آنها به عنوان یکی از گروه‌‌‌های هدف مهم برای صنعت گردشگری ایران نگریست و به‌ویژه می‌توان به گردشگران سالمند کشورهایی همچون چین اشاره کرد که در عین‌‌‌اینکه روابط سیاسی مناسبی با ایران دارد، دارای یکی از بالاترین نرخ‌های سالمندی جمعیت در سطح جهان است و بخش بزرگی از گردشگران چینی را افراد بالای ۵۵سال تشکیل می‌دهند.
