کیمیاگری در مقیاس کوچک

سیدرضا عظیمی
مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس
از زمانی که نگاه شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در مسیر مشارکت بخش خصوصی در معادن از پیمانکاری به راهبری تغییر پیدا کرد، دریچه‌های نوینی در جاده توسعه معادن کوچک‌مقیاس کشور و به خصوص در بخش سرب و روی پدیدار شد. نقطه امیدواری در چنین فرآیندی آنجا است که فرآوری عیارهای پایین سرب و روی به سودآوری نزدیک شده‌اند و همین نکته می‌تواند توسعه معادن پرظرفیت این بخش را تضمین کند.
در حال حاضر بیش از ۸۰ واحد فرآوری روی با ظرفیت تولید سالانه ۴۷۰ هزار تن در کشور وجود دارد که در مجموع به دلیل کمبود مواد اولیه، ۲۰۰ هزار تن شمش روی در سال تولید می‌کنند. به این ترتیب، با توجه به کمبود مواد اولیه واحدهای معدنی، فعال‌سازی معادن کوچک‌مقیاس به خصوص در صنعت سرب و روی یکی از ضرورت‌های مهم و اساسی در کشور به حساب می‌آید. در صنعت سرب و روی به جز چند معدن بزرگ شامل انگوران، مهدی‌آباد، نخلک و… عملا شاهد تجمع معادن کوچک‌مقیاس در این بخش استراتژیک هستیم. این بخش به دلیل در اختیار داشتن بازار بسیار خوب و پررونق، ریسک سرمایه‌گذاری برای فعال‌سازی این معادن را برای سرمایه‌گذاران به حداقل ممکن رسانده است.
وجود بازار و عدم نگرانی از فروش محصول به همراه قدرت نقدشوندگی بالا در صنعت سرب و روی به مثابه پول نقد، کشش و جذابیت زیادی را برای فعال‌سازی معادن این بخش و به خصوص معادن کوچک‌مقیاس توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فراهم آورده است.
یکی دیگر از راه‌های مورد نظر در مسیر توسعه معادن کوچک‌مقیاس، بهره بردن از تجربیات مورد استفاده در مناطق معدنی همچون راور، کوهبنان و زرند در استان کرمان است که به زودی و درنتیجه مشارکت بخش‌خصوصی در معادن کوچک، این استان به عنوان یکی از قطب‌های مهم صنعت سرب و روی در کشور شناخته خواهد شد. ازجمله برنامه‌های مهم در مسیر احیا و توسعه معادن کوچک‌مقیاس در این مناطق، تسهیل شرایط مشارکت میان معدن‌داران و واحدهای فرآوری از جنبه تامین سرمایه در راستای اجرا و استخراج مواد معدنی است. این تشریک مساعی موجب فعال شدن معادن و اشتغال گسترده و پایدار خواهد شد که البته می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر معادن کوچک نیز به کار گرفته شود.
همچنین تجربه فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس سرب و روی در استان مرکزی نشان داد که چگونه می‌توان با استفاده از روش‌های نوین به واسطه مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان، مواد اولیه غیراقتصادی را به مواد اولیه‌ای اقتصادی تبدیل کرد. در روش‌های مدنظر، پرعیارسازی مواد معدنی عمدتا در محل معادن کوچک‌مقیاس صورت می‌گیرد که این موضوع موجب کاهش هزینه جابه‌جایی مواد معدنی به واحدهای فرآوری شده است. چالش حمل‌ونقل یکی از موانع مهم پیش روی معادن کوچک‌مقیاس است. اگر مساله حمل مواد معدنی معادن کوچک‌مقیاس وجه اقتصادی پیدا کند، بی‌‌تردید مسیر توسعه این معادن سریع‌تر از گذشته پیموده خواهد شد. بنابراین استفاده از حمل‌ونقل ترکیبی به عنوان یکی از راهکارهای مورد استفاده در تسهیل شرایط حمل بار، مورد توجه است. این روش در چندین نوع می‌تواند ظهور و بروز پیدا کند که ازجمله می‌توان به حمل بار از طریق قطار یا کشتی به مقصد نهایی که واحد فرآوری است، اشاره کرد.
با این حال، در بحث کاهش هزینه حمل‌ونقل مواد معدنی استخراج‌شده از معادن کوچک‌مقیاس، استفاده از هوشمندسازی و بهره‌گیری از پلت‌فرم‌های جدید راهگشا است. پلت‌فرم‌های جدید این امکان را فراهم می‌کنند که هزینه تمام شده حمل‌ونقل مواد معدنی به واسطه تضمین مسیر رفت و برگشت کامیون حمل مواد معدنی کاهش یابد. با توجه به افزایش هزینه سوخت کامیون‌های حمل مواد معدنی در مسیرهای داخلی نسبت به سایر کشورها، احداث واحدهای فرآوری کوچک‌ یا سیار در کنار معادن کوچک‌مقیاس، موجب کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل می‌شود. در زمینه روش‌های تامین مالی فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس نیز راهکارهایی به واسطه عرضه در بازار سرمایه (بورس) وجود دارد که می‌توانند سرمایه‌های زیادی را به سمت این معادن و به خصوص معادن کوچک‌مقیاس سرب و روی سرازیر کنند. با سوق پیدا کردن سرمایه‌های بخش خصوصی به سمت احیای معادن کوچک‌مقیاس از طریق روش‌های مطالعه شده پیشنهادی، جهش این معادن و به خصوص معادن کوچک سرب و روی کشور گریزناپذیر خواهد بود و به زودی اقتصاد این بخش را دگرگون می‌کند.