صادرات فرش ایرانی با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است. از تحریم‌ها گرفته تا سیاست‌های داخلی، هر یک به‌نوعی به صادرات فرش آسیب زده‌اند. حال باید دید پیامد این آسیب‌ها برای صادرات فرش ایرانی چیست؟...
صادرات فرش دستباف ایرانی، به‌عنوان نمادی از فرهنگ، هنر و صنعت ایران، همچنان با موانع و چالش‌های زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند که این مساله، مانع شکوفایی ظرفیت‌های این کالا در بازارهای جهانی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد چالش‌های بین‌المللی و خودتحریمی‌های داخلی همچنان پابرجا هستند. به همین دلیل، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی برای بهبود صادرات متصور بود. این وضعیت، ضرورت بررسی عمیق‌تر موانع موجود و پیامدهای تداوم آن بر اقتصاد و اشتغال کشور را بیش از پیش آشکار می‌سازد. میزان صادرات فرش ایرانی با سال ۱۴۰۲تفاوت چندانی ندارد سید‌مرتضی حاجی‌آقا‌میری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران درباره وضعیت صادرات فرش ایرانی در سال ۱۴۰۳گفت: آمار سال ۱۴۰۳به صورت رسمی اعلام نشده، اما احتمال می‌رود میزان صادرات فرش در سال ۱۴۰۳در محدوده ۳۵میلبون تا ۴۰میلیون دلار قرار داشته باشد که در این صورت، تفاوت چندانی با سال ۱۴۰۲ندارد. او اضافه کرد: متغیرهای اصلی تغییری نداشته‌اند. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت تغییر مثبتی در میزان صادرات فرش در سال ۱۴۰۳رخ داده باشد. اصلی‌ترین بازارهای صادراتی ایران شامل آلمان، انگلستان، ژاپن، پاکستان و امارات است. از بازار پاکستان هم برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌شود. همچنین این پنج کشور طی ۱۵سال گذشته در صدر فهرست مشتریان فرش ایرانی قرار داشته‌اند. تحریم‌ها و سیاست‌گذاری‌های داخلی مانع اصلی رشد صادرات حاجی آقا‌میری درباره موانع صادرات فرش ایرانی توضیح داد: مساله اصلی درباره صادرات فرش ایرانی، تحریم‌های بین‌المللی به‌ویژه تحریم‌های آمریکا علیه ایران است. آمریکا مقصد ۴۵درصد از تجارت فرش در جهان بوده و به همین دلیل، تحریم ایران از سوی آمریکا به معنای بسته شدن ۴۵درصد بازار جهانی به روی ایران است. او ادامه داد: ۵۵درصد باقی‌مانده هم تحت تأثیر تحریم‌ها قرار گرفته‌اند. مشکل اصلی تحریم و FATF است که باید برطرف شود. رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران درباره موانع داخلی صادرات فرش گفت: سیاست‌های داخلی هم در این زمینه تأثیرگذارند. انتهای سال گذشته، درباره رفع تعهد ارزی اتفاق مثبتی رقم خورد و این اتفاق آن بود که تعهد ارزی فرش و صنایع دستی به اندازه ارزش مواد اولیه کم شد. این اتفاق می‌تواند به صادرات فرش در سال ۱۴۰۴کمک کند. او اضافه کرد: موضوع بیمه بافنده‌ها و ایجاد جذابیت برای افزایش فعالیت در این حوزه هم یک عامل مهم است که می‌تواند در صادرات فرش تأثیر مثبت داشته باشد. حتی اگر سیاست‌های داخلی اصلاح شود، اما مشکل تحریم‌ها و FATF پابرجا بماند، نمی‌توان انتظار پیشرفت در حوزه صادرات فرش داشت. علت کاهش تمایل بافندگان به فعالیت در حوزه فرش و صنایع دستی چیست؟ این فعال بخش خصوصی درباره کاهش تمایل بافندگان برای فعالیت در این حوزه و تأثیر آن بر صادرات فرش تصریح کرد: بیمه یکی از اصلی‌ترین حقوق شهروندی هر فرد است. زمانی که حداقل حقوق یک شهروند رعایت نشود، او ترجیح می‌دهد در حرفه‌ای فعالیت کند که حداقل حقوق خود را دریافت کند. او با اشاره به قانون بیمه‌های اجتماعی قالیبافان و فعالان صنایع دستی شناسه‌دار توضیح داد: این قانون در سال ۱۳۸۸در مجلس تصویب شد. تا سال ۱۳۹۲این قانون به‌گونه‌ای اجرا شد که حدود ۶۰۰هزار نفر تحت پوشش قرار گرفتند. از سال ۱۳۹۲، منابع تأمین نشد و به همین دلیل، سالانه از تعداد بیمه‌شدگان کم می‌شد. آقا‌میری اضافه کرد: سال گذشته حدود ۲۰۰هزار نفر از تعداد دو میلیون و ۵۰۰هزار نفر از فعالان این حوزه از بیمه استفاده کردند. در قانون قید شده که این بیمه خویش‌فرماست و هفت درصد آن را باید فرد، سه درصد را کارفرما و ۲۰درصد آن را دولت بپردازد. به گفته این فعال بخش‌خصوصی، هرچند بیمه باید از سوی دولت و کارفرما پرداخت شود و کارفرما فقط باید سه درصد هزینه پرداخت کند، ولی باز هم سازمان تامین اجتماعی برای کارفرما جریمه‌های ۱۵تا ۲۰درصدی در نظر می‌گیرد که این امر هم بر کاهش تمایل افراد و هم در کاهش صادرات تأثیر چشمگیری می‌گذارد. از ظرفیت‌های صادراتی استفاده نمی‌شود حاجی آقا‌میری درباره پیامد کاهش صادرات فرش ایرانی توضیح داد: در شرایطی که کشور به‌شدت به ارز نیاز دارد، باید از ظرفیت‌های حوزه‌ای نظیر صادرات فرش ایرانی استفاده شود. اما زمانی که از این ظرفیت استفاده نشود، قدرت کشور هم در تأمین ارز کاهش می‌یابد. وی ادامه داد: حوزه اشتغال فرش و صنایع دستی یک حوزه اشتغال مردمی محسوب می‌شود و تمام هزینه‌های آن هم را بخش خصوصی تأمین می‌کند. در حال حاضر حدود دو میلیون نفر در حوزه فرش و ۵۰۰هزار نفر در حوزه صنایع دستی مشغول کار هستند. در صورتی که هر یک از این افراد شغل خود را از دست بدهند، دولت بابد برای آنها شغل ایجاد کند. او اضافه کرد: زمانی که صادرات از بین برود، این افراد هم شغل خود را از دست می‌دهند و بدین ترتیب یک هزینه اضافه به دولت تحمیل می‌شود و حتی دولت هم می‌داند که نمی‌تواند این هزینه را تأمین کند. افزایش صادرات فرش ایرانی در گرو لغو تحریم‌ها این فعال بخش خصوصی درباره وضعیت صادرات فرش در سال ۱۴۰۴پیش‌بینی کرد: در فضای بازار جهانی زمانی که یک کشور فقط نیمی از بازار را در اختیار دارد، نمی‌تواند به دنبال تنوع بازارهای خود باشد. اگر مذاکرات صورت بگیرد و به نتیجه برسد، این احتمال وجود دارد که صادرات فرش تا دو برابر رشد داشته باشد. در غیر این صورت، احتمال کاهش صادرات در سال ۱۴۰۴وجود دارد. وزارت صمت عملکرد ناامیدکنندهای در زمینه صادرات فرش داشت رئیس کمیسیون هنر، فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران برای بهبود وضعیت صادرات پیشنهاد داد: در شرایط فعلی، مشکلات صادرات به‌ویژه مشکلات صادرات فرش، فقط با رفع تحریم‌ها هموار می‌شود. همچنین ارتباطات بین‌المللی باید بهبود یابد تا بتوان با جهان ارتباطات برقرار کرد و به شبکه بانکی جهانی وصل شد. حتی بهبود وضعیت سرمایه‌گذاری در تولید هم به دسترسی راحت به شبکه بانکی جهانی وابسته است. او درباره عملکرد وزارت صمت گفت: مسئولان وزارت صمت هم از ابتدای دولت چهاردهم عملکرد ناامیدکنندهای داشتند. مسئولان باید بدانند در تمام حوزه‌های اقتصادی به‌ویژه حوزه‌های مردمی‌تری نظیر فرش، بدون کمک و همراهی با بخش خصوصی محقق نمی‌شود. بنابراین همراهی دولت با بخش خصوصی هم اهمیت زیادی دارد. به گزارش تجارت نیوز، هرچند، صادرات فرش ایرانی می‌تواند به ارز‌آوری برای کشور کمک کند، اما در قدم اول باید تحریم‌ها و روابط بین‌المللی اصلاح شود و سپس اصلاح سیاست‌های داخلی در دستور کار قرار بگیرد. در غیر این صورت، نه‌تنها نمی‌توان از ظرفیت‌های صادراتی استفاده کرد، بلکه اشتغال فعالان این حوزه هم به خطر می‌افتد و هزینه‌های زیادی به دولت تحمیل می‌شود.
