تمام دشت های استان کرمان در معرض فرونشست قرار دارند؛
آبخوان‌های کرمان در چند قدمی مرگ
کاهش بارش‌ها، خشکسالی و استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، دیار کویری کرمان را در چند قدمی مرگ آبخوان‌ها قرار داده است...
فرونشست زمین و مرگ آبخوان ها پدیده ای اقلیمی است که اکنون در اغلب دشت های استان کرمان با آن مواجه هستیم. آبخوان لایه زیرزمینی قابل نفوذ که از آب اشباع شده و به راحتی قابلیت انتقال آب به چاه یا چشمه را دارد که خالی شدن این لایه‌ها از آب موجب فرو نشست زمین می‌شود و با رخداد این پدیده حتی بارندگی‌های ممتد هم نمی‌تواند لایه های فرو نشسته را ترمیم و پر آب کند از این رو اندک اندک مرگ آبخوان‌ها رقم می خورد. آب از طریق حفر چاه در داخل آبخوان با استفاده از پمپاژ برداشت می‌شود و میزان آب برداشتی اگر متعادل باشد از طریق بارش در داخل لایه های آبخوان جبران می‌شود. نرخ اضافه شدن آب در داخل آبخوان برای تمامی آبخوان ها یکسان نیست و این مساله هنگام برداشت آب بایستی مورد نظر قرار گیرد. درواقع پمپاژ سریع از چاه حتی به خشکی چاه‌های مجاوری منجر می‌شود که از یک آبخوان مشترک آب برداشت می‌کنند. گسترش پدیده فرونشست زمین در مناطقی از استان کرمان این دل‌نگرانی را در بخش مرگ تدریجی آبخوان ها موجب شده است؛ اتفاقی که جز با مدیریت بهره برداری از منابع آبی نمی توان جلو آن را گرفت. در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، به نظر می‌رسد برداشت بیش از حدمجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی های مهندسی رسوبات، عوامل اصلی ایجاد فرونشست در بیشتر دشت های استان کرمان است. حسین شجاعی معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان در این زمینه در گفت و گو خبرنگار ایرنا با تشریح وضعیت فرونشست زمین در شمال استان کرمان گفت: فرونشست یکی از تهدیدهای دشت های این استان و البته کشور است که اگر در این زمینه چاره اندیشی نشود و برداشت آب از سفره های زیرزمینی کاهش پیدا نکند، در آینده شاهد مرگ آبخوان ها خواهیم بود. وی ادامه داد: اگر مرگ آبخوان اتفاق بیفتد دیگر امکان احیای آن وجود ندارد پس می طلبد مسئولان به این مهم توجه کنند و مدیریت مصرف و اجرای پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری را سرلوحه کارها قرار دهند. معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان با تاکید بر اینکه مرگ آبخوان ها تدریجی است تصریح کرد: تمام دشت های استان کرمان بحرانی هستند لذا باید در اجرای طرح های آبخیزداری در این مناطق با سرعت کار انجام شود. کرمان در رتبه دوم فرونشست زمین وی ادامه داد: براساس گزارش مدیرکل زمین شناسی کرمان، این استان از نظر فرونشست زمین در رتبه دوم کشور قرار دارد و به ازای هر ۱۰متر افت سطح ایستابی (بالاترین تراز آب زیرزمینی بر روی یک سطح مشخص در زیرزمین) حدود ۴۳سانتیمتر نشست زمین را شاهد هستیم که البته نشست زمین در مناطق مختلف استان کرمان متفاوت است. شجاعی گفت: طبق آمار اداره کل زمین شناسی استان کرمان، دشت محی آباد از دشت های شهر کرمان طی یک تا یک سال و نیم حدود ۶۰سانتی متر نشست داشته و شکاف های دشت ها از جمله دشت کرمان و دشت های ممنوعه این استان، حاکی از این است که فرونشست در همه دشت های کرمان وجود دارد که باید تدابیری در این راستا اندیشیده شود. معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان، دشت صوغان را نیز یکی از دشت های بحرانی این استان معرفی و تصریح کرد: طبق آمار اعلام شده در آمایش استان کرمان، بیشترین فرونشست زمین در دشت صوغان اتفاق افتاده است. وی ادامه داد: در همین راستا مطالعات حوزه آبخیز این دشت انجام شده و سال گذشته اجرای ۱۱بند سنگی ملاتی در این محدوده در دستور کار قرار گرفت که اکنون در مراحل پایانی عملیات اجرایی آنها طی می شود. وی با اشاره به جابه جایی روستای باغان صوغان کرمان اظهار داشت: به دلیل فرونشست زمین، اهالی این روستا به شهرکی که بنیاد مسکن احداث کرده منتقل شدند و این اداره کل برای جلوگیری از هر نوع خسارت ناشی از سیل احتمالی، طرح های آبخیزداری در بالادست شهرک بنیاد مسکن را به مرحله اجرا در آورد. تمام دشت های استان کرمان در معرض فرونشست قرار دارند شجاعی تصریح کرد: تمام دشت های استان کرمان در معرض فرونشست قرار دارند به طوری که سطح ایستابی سفره های آب زیر زمینی دشت صوغان طی دوره ۱۵ساله حدود ۲۹متر افت داشته است. وی بر همکاری دستگاه های اجرایی در راستای اجرای طرح های آبخیزداری تاکید و تصریح کرد: بند ریگ شماره سه ماهان با ۵.۵میلیارد تومان اعتبار با کمک یکی از شرکت های معدنی اجرا شده است. وی افزود: ۲بند خاکی این محدوده نیز نیز با کمک یک شرکت فولاد زرند انجام شد و مطالعات پخش سیلاب ده علی، همچنین مطالعات حوزه شهری کوهبنان نیز به پایان رسیده است. معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان با اشاره به وقوع سیلاب های سال گذشته در رفسنجان ادامه داد: مطالعات ۹حوزه آبخیز در شهرستان رفسنجان و انار در دستور کار قرار گرفته که در حال انعقاد قرارداد با معادن هستیم و این مطالعات با کمک دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشگاه ولیعصر رفسنجان و دانشگاه تهران انجام می شود. وی افزود: ۹۵میلیارد ریال از محل اعتبارات مدیریت بحران به مظور بازسازی بندهای فیض آباد زرند و راور و نهضت آباد کرمان اختصاص یافته است. وی ادامه داد: در حال انعقاد قرارداد با یکی از نیروگاه ها برای مطالعات حوزه آبخیز بالادست آن در منطقه باغین هستیم که این مطالعات با همکاری دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام می شود. وی همچنین نقش اصلی اجرای عملیات آبخیزداری را در حفاظت از خاک مهم دانست و گفت: با اجرای عملیات آبخیزداری می توان از فرسایش خاک جلوگیری کرد. معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان گفت: اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری تنها راه حفظ آب و خاک است لذا با اجرای این طرح ها می توان سیلاب را مدیریت و خشکسالی را تعدیل کرد. وی گفت: سرعت فرسایش خاک در مناطق استان کرمان نسبت به سایر مناطق بیشتر و در حال تبدیل به یک بحران است بنابراین بسیاری از کارشناسان معتقدند اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری تنها راه حفاظت آب و خاک در استان کرمان است. کرمان و کسری مخزن آب زیرزمینی ۹۰۲میلیون مترمکعبی شجاعی اظهار داشت: منابع آب زیرزمینی تجدیدپذیر برابر پنج هزار و ۶۶۴میلیون مترمکعب و در مقابل، میزان تخلیه و برداشت آب برای مصارف مختلف از سفره های زیرزمینی ۶هزار و ۵۶۶میلیون مترمکعب است لذا با کسری مخزن آب زیرزمینی ۹۰۲میلیون مترمکعب مواجه هستیم. معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان با اشاره به اقدامات انجام شده طی سه سال اخیر در حوزه آبخیزداری این استان پس از فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی در زمینه آبخیزداری و آبخوان داری در سال ۱۳۹۳افزود: در سال های ۹۷تا ۱۳۹۹از محل صندوق توسعه ملی اعتبارات بسیار خوبی به استان ها اختصاص داده شد. وی گفت: سیلاب طی سال های گذشته با وجود بارندگی های سیل آسا در مناطقی که طرح های آبخیزداری اجرا شده بود مدیریت شد. شجاعی تاکید کرد: قبل از وقوع بارش های سیل آسای تحت تاثیر پدیده مونسون، اعتبار قابل ملاحظه ای به استان کرمان اختصاص یافت که در آینده نزدیک طبق تفاهم نامه منعقد شده قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) عملیات آبخیزداری با اعتبار افزون بر ۲هزار و ۳۰۰میلیارد ریال را در ۱۲شهرستان و ۱۶حوزه آبخیز استان کرمان اجرا خواهد کرد. وی ادامه داد: طبق این تفاهم نامه از طریق قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) در استان کرمان باید ۴۴مورد بندهای سنگ ملاتی، ۲۲مورد سرریزهای سنگی ملاتی، ۱۴مورد بند خاکی، ۹مورد ترکی و ۱۷۹مورد عملیات خشکه چین اجرا شود که عملیات اجرایی آنها از امسال آغاز می شود و طی سه سال باید به پایان برسد. سیل مهیب ترین بلای طبیعی استان کرمان وی سیل را مهیب ترین بلای طبیعی در استان کرمان دانست و بیان کرد: سیلاب به عنوان یک مخاطره از نظر تلفات جانی و خسارات مالی در بین بلایای طبیعی استان محسوب می شود. شجاعی با تاکید بر اینکه در زمان وقوع سیلاب با عوامل طبیعی و غیرطبیعی مواجه هستیم گفت: شدت، نوع و الگوی بارش ها از جمله عوامل طبیعی و توسعه مناطق شهری، تجاوز به حریم رودخانه ها، بهره برداری بیش از حد توان اکولوژی اراضی، احداث سازه های نامناسب در مسیررودخانه، ساختمان سازی در بستر و حریم رودخانه ها و غیره از عوامل غیرطبیعی هستند که بامدیریت عوامل غیرطبیعی تاحدودی می توان از خسارات جانی و مالی سیلاب جلوگیری کرد. معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان گفت: با طرح های آبخیزداری و آبخوانداری می توان سیلاب ها را مدیریت کرد. شجاعی به اقدامات مکانیکی، بیومکانیکی، اقدامات بیولوژیک اشاره کرد و گفت: سیستم های پخش سیلاب یکی از بهترین روش های مهار سیلاب و تغذیه آبخوان های در استان کرمان است که در دارزین بم، دئفه رفسنجان، احمدآباد، بیاض انار، آبخوئیه راور و برخی دیگر از مناق استان کرمان اجرا شده است. وی با بیان اینکه امکان مطالعه و اجرای طرح های آبخیزداری در ۱۰.۶میلیون هکتار از اراضی شمال استان کرمان وجود دارد که تاکنون در حدود چهار میلیون هکتار معادل ۳۸درصد از این مقدار مطالعات توجیهی و تفصیلی اجرایی انجام شده است اظهار داشت: عملیات آبخیزداری در حدود ۱.۸میلیون هکتار معادل ۱۷درصد اراضی شمال استان کرمان تاکنون انجام شده است. وی تاکید کرد: با وجود خشکسالی ها در این مناطق، شاهد آبدهی ۲تا سه برابری قنات ها نسبت به سال های قبل بوده ایم. به گزارش ایرنا، شجاعی بیان کرد: حدود ۴۶۰میلیون مترمکعب از سیلاب ها و روان آب های استان کرمان در مناطق زیرپوشش عملیات آبخیزداری و آبخوان داری را می توان مدیریت کرد؛ چنانچه در سال زراعی ۱۴۰۱در اراضی زیرپوشش (۱.۸میلیون هکتار) ۷۵۶میلیون مترمکعب روان آب با بارندگی ۱۴۰میلیمتر مدیریت شده که حدود ۳۷میلیون مترمکعب آن به آبخوان ها و سفره های آب زیرزمینی نفوذ کرده است. وی گفت: با اجرای طرح های آبخیزداری توانسته ایم حدود ۱۲.۵میلیون مترمکعب از فرسایش خاک شمال استان را کنترل کنیم. معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان افزود: حدود ۳۰تا ۵۰درصدسیلاب های مدیریت شده به سفره های زیرزمینی نفوذ کرده اند و همچنین حدود ۲۰درصد علوفه در مراتع زیرپوشش آبخیزداری اضافه شده است. وی با بیان اینکه بخش عمده آب مورد نیاز کشاورزی، صنعت و آشامیدنی استان کرمان از آب های زیرزمینی تامین می شود، افزود: براساس مطالعات آمایش استان میزان افت سطح آب های زیرزمینی در برخی از دشت های کرمان حداقل ۱۰تا ۱۵متر است. شجاعی به خشکسالی های ۲دهه اخیر در استان کرمان اشاره و تصریح کرد: این اتفاف افت کیفیت و پیشروی آب شور در دشت های بحرانی استان کرمان را رقم زده است.
