مرکز پژوهش‌های مجلس هشدار داده است که کمبود بارش در کنار افزایش دما، باعث شده که درجاتی از خشکسالی خفیف تا شدید در ایران ایجاد شود و ذخایر سدها در برخی استان‌ها از جمله خراسان رضوی، فارس و کرمان در شرایط نامطلوبی قرار گیرند...
سرزمین خشک و نیمه خشک ایران روز به روز تشنه‌تر می‌شود. منابع آبی رو به تحلیل رفته، بسیاری از چشمه‌ها و رودخانه‌ها خشک شده‌اند و حجم برخی دیگر از این منابع هم کم شده است. شکاف‌های عمیق در دل زمین که در گوشه و کنار کشور دیده می‌شود، مهر تائیدی بر ادعای بحران آب است. فرونشست زمین به مرور زمان عمیق‌تر و مناطق بیشتری از کشور را در برمی‌گیرد. از یک سو، تغییرات جهانی آب و هوا و از سوی دیگر برداشت بی‌رویه و بی‌برنامه از منابع آبی، این بحران را رقم زده و آن را تشدید می‌کند. پیش‌بینی‌های جهانی نیز حکایت از ریسک بزرگ کم‌آبی در بسیاری از کشورها از جمله ایران دارد. حالا بازوی پژوهشی مجلس در تازه‌ترین گزارش خود از وضعیت منابع آبی ایران نوشته که هم بارندگی کاهش یافته و هم دما افزایش یافته است. مرکز پژوهش‌های مجلس هشدار داده است که کمبود بارش در کنار افزایش دما، باعث شده که درجاتی از خشکسالی خفیف تا شدید در ایران ایجاد شود و ذخایر سدها در برخی استان‌ها از جمله خراسان رضوی، فارس و کرمان در شرایط نامطلوبی قرار گیرند. کاهش بارش در ایران مرکز پژوهش‌های مجلس نوشته است که میانگین بارش کل کشور در سه ماهه زمستان سال 1402 نسبت به زمستان سال قبل از آن 11 درصد کاهش یافته است. ضمن آنکه بارش در فصل زمستان نسبت به میانگین بارش بلندمدت زمستان هشت درصد کمتر بوده و ایران در شرایط کم‌بارشی قرار داشت. بررسی وضعیت بارش در استان‌های مختلف نشان میدهد که میزان بارش در 19 استان بیشتر از میانگین بارش بلندمدت و در سایر استان‌ها کمتر از میانگین بلندمدت بود. از سوی دیگر، میزان کل بارندگی ایران در 6 ماهه اول سال آبی 1402-1403 (تا 25 اسفند سال گذشته) 124 میلی‌متر بود که نسبت به سال آبی قبل از آن 17 درصد و نسبت به میانگین بلندمدت 27 درصد کاهش داشته است. افزایش دمای هوا نسبت به میانگین بلندمدت در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده که در فصل زمستان سال 1402 همه استان‌های ایران، دمایی بالاتر از میانگین بلندمدت را تجربه کردند. زمستان سال گذشته، هیچ منطقه‌ای از کشور، دمای نرمال یا کمتر از آن نداشت. میانگین دما در مناطق مختلف از 1/4 تا 2/8 درجه سانتی‌گراد بیشتر از حد نرمال بود. بررسی‌ها نشان میدهد که میانگین دمای کل کشور در زمستان سال گذشته 1/7 درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین بلندمدت بود. اختلاف دما در مناطق مرکزی، جنوب و جنوب شرقی نیز بیشتر از سایر مناطق ایران ثبت شد. از سوی دیگر، پاییز سال گذشته نیز یکی از گرم‌ترین فصول پاییز در کشور بود. تداوم افزایش دما در فصل زمستان، بر کاهش ذخایر برف کشور در فصول سرد موثر بود. خشکسالی شدید در فارس و هرمزگان در آمارهای بازوی پژوهشی مجلس آمده که در سه ماهه زمستان سال 1402، در مناطقی وسیعی از شرق، شمال شرق، بخش‌هایی از جنوب شرق و عمده مناطق جنوبی کشور، خشکسالی خفیف تا متوسط حاکم بود. در همین مدت، بخش عمده‌ای از استان‌های فارس و شمال هرمزگان با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم می‌کردند. در برخی از مناطق از جمله شمال استان آذربایجان شرقی و بخش‌هایی از آذربایجان غربی، کردستان و همدان نیز شاهد ترسالی خفیف تا متوسط بودند. با این حال ترسیم کلی وضعیت کشور نشان از حکم‌فرما بودن خشکسالی میدهد. از سوی دیگر، بررسی شرایط اقلیمی کشورهای همسایه نیز نشان میدهد که اگرچه مناطقی از کشورهای عراق، ترکیه و افغانستان در فصل زمستان درگیر درجات متفاوتی از خشکسالی بودند، اما در مجموع شرایط آنها از نظر وسعت و شدت خشکسابی مطلوب‌تر از ایران بود. زنگ هشدار؛ کاهش ذخایر سدها نگاهی به وضعیت سدهای کشور نیز نشان میدهد که ذخایر آبی وضعیت چندان خوشایندی ندارند. در 6 ماهه منتهی به اسفند سال 1402، حجم آب مخازن حدود 23 میلیارد مترمکعب بود که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 10 درصد کاهش داشت. بیشترین درصد اختلاف نسبت به مدت مشابه سال گذشته مربوط به سدهای آبشینه و اکباتان در استان همدان، سدهای وشمگیر، گلستان و بوستان در استان گلستان و سد ایلام در استان ایلام بود که نشان‌گر شرایط مطلوب این سدها نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل از آن بود. با توجه به بارش مطلوب در اواخر زمستان سال گذشته در جنوب شرق ایران، ذخیره سد خیرآباد در استان سیستان و بلوچستان با حجم بیش از 25 میلیون مترمکعب بیشترین درصد پرشدگی را داراست. به طور کلی، وضعیت سایر مخازن نگهداشت آب سطحی این استان به جز «چاه‌نیمه‌ها» به دلیل همین بارش‌ها مطلوب بود و بیش از 90 درصد از حجم آنها پر شد. در شمال سیستان و بلوچستان وضعیت «چاه‌نیمه‌ها» که به منابع آبی مشترک مرزی ورودی از افغانستان وابسته است، بسیار نامطلوب است. تنها چهار درصد از حجم «چاه‌نیمه‌ها» پر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن، 56 درصد کاهش را ثبت کرده است. از دیگر سدهایی که وضعیت بسیار نامطلوبی دارند، می‌توان به سد «رودبال داراب» استان فارس اشاره کرد که کاملا خشک شده است. به طور کلی، در 6 ماهه اول سال آبی 1402-1403 وضعیت ذخایر سدهای واقع در استان‌های خراسان رضوی، کرمان، مرکزی، فارس و برخی سدهای خوزستان نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهشی بود. بررسی تازه‌ترین آمارهای دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نیز نشان میدهد که تا 2 تیرماه امسال، همچنان وضعیت برخی سدها بسیار نامطلوب است؛ از جمله سد «رودبال داراب» در استان فارس. حجم پرشدگی «رودبال داراب» تا روز شنبه، تنها سه درصد عنوان شده است. کمبود آب، ریسک بزرگ اقتصاد ایران با این حال برداشت بی‌رویه از منابع آبی کشور همچنان ادامه دارد. کشاورزی منابع آبی را می‌بلعد و صنایع آب‌بر نیز همچنان به فعالیت خود در مناطق کم‌آب ادامه می‌دهند. پیش از این مجمع جهانی اقتصاد در گزارش «ریسک‌های جهانی 2024» ایران را در لیست کشورهایی عنوان کرد که کم‌آبی برای آن یک ریسک بزرگ اقتصادی محسوب می‌شود. آنطور که در گزارش مجمع جهانی اقتصاد آمده، تورم، کمبود آب، کاهش انسجام اجتماعی، نابرابری ثروت و درآمد و رکود اقتصادی، پنج خطری هستند که در سال 2024 میلادی با آنها مواجه است.
