خوب و بد رشد خرید قسطی و اعتباری

آمارهای پلتفرم‌‌های خرید اعتباری و قسطی در ایران نشان می‌دهد که تمایل ایرانی‌‌ها به عضویت در این پلتفرم‌‌ها روز به‌روز بیشتر شده تعداد وام‌ها و مبلغ سفارش‌های خرید اقساطی در دو پلتفرم با سهم بازار بیشتر بیش از ۵۰۰ و ۱۰۰۰ درصد رشد داشته است. همچنین بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که مردم اعتبارهای دریافتی را اغلب برای خرید گوشی، لپ‌‌تاپ و لوازم آرایشی و بهداشتی و پوشاک خرج می‌کنند. این اعداد و ارقام در ابتدا از این جهت که منجر به سهولت دسترسی به منابع مالی و خرید مایحتاج مردم می‌شود، امیدبخش هستند؛ اما از بعد دیگر و منفی کاهش قابل‌‌توجه قدرت خرید مردم را نشان می‌دهد.
ارزیابی رفتار خرید مردم در لندتک‌‌ها
سال‌ها پیش حساب دفتری یکی از روش‌های رایج برای خرید و فروش بود؛ این‌گونه که صاحبان مغازه‌‌ها بین قدیمی‌‌ها و معتمدین محل به‌‌صورت قسطی به حساب اعتبار اسمی آنها کالا می‌‌فروختند. حالا هم همچنان این روش در برخی از محله‌‌های قدیمی پابرجاست، اما در حال حاضر و با گسترش تکنولوژی‌‌ها، حساب دفتری شکل جدیدی به خود گرفته و در قالب کسب و کارهایی تحت عنوان لندتک به کاربران خود خدمات خرید اعتباری یا قسطی می‌دهد. لندتک از ترکیب دو واژه لند و تک تشکیل شده که اولی به معنای قرض‌‌ دادن و دومی فناوری است. به عبارت دیگر، این اصطلاح یک نوآوری فناورانه در حوزه وام‌‌دهی است و شرکت‌های لندتک با پشتیبانی از انواع وام همچون وام مسکن، وام خودرو یا اعتبار خرید کالا روند و شیوه‌‌ جدیدی را در فرآیند وام‌‌دهی ایجاد کرده‌‌اند. می‌توان اواسط دهه ۹۰ را زمان شکل‌‌گیری و شروع به کار پلتفرم‌‌های لندتک در ایران دانست و حالا این کسب و کارها در دو سه سال اخیر به جایگاه نسبتا خوبی در جذب کاربر و تقاضا رسیده‌‌اند؛ تا جایی که آمارهای پلتفرم‌‌های خرید اعتباری و قسطی بیانگر افزایش قابل‌‌توجه تمایل به خرید قسطی و پرداخت وام اعتباری است.
گزارش اخیر دیجی‌‌کالا نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲ میزان خرید قسطی و اعتباری از این پلتفرم ۴۷۲‌درصد و میزان وام‌‌هایی که برای خرید اقساطی پرداخت شده، ۵۶۶‌درصد رشد کرده است. همچنین در سال گذشته در مجموع ۱۸۲‌هزار و ۴۲۹ کاربر از دیجی‌‌کالا به‌‌صورت قسطی خرید کرده‌‌اند. علاوه بر این، گزارش اسنپ‌‌پی به‌‌عنوان بازیگر دیگر اکوسیستم لندتک ایران نشان می‌دهد که در سال گذشته تعداد کل کاربران فعال در این پلتفرم، بیش از ۳ میلیون و پانصد‌هزار کاربر بوده است. این شرکت همچنین از رشد بیش از‌هزار و صد درصدی مبلغ سفارش از طریق سرویس اعتبار اقساطی خود خبر داده است.
علاوه بر اینها، این گزارش‌‌ها کمترین و بیشترین خرید از طریق اعتبار اقساطی و اولویت‌‌بندی کاربران به خرید اعتباری چه کالاهایی را نیز اعلام کرده‌‌اند که بر اساس گزارش دیجی‌‌کالا گوشی آی‌فون ۱۵ پرومکس، کنسول بازی پلی‌‌استیشن ۵ و لپ‌‌تاپ MacBook Pro MRX ۴۳ ۲۰۲۳-M۳ Pro گران‌‌ترین کالاهایی هستند که کاربران به‌‌صورت اقساطی خریده‌‌اند. از سوی دیگر کالاهایی همچون خودکار پنتر، پنیر فتا، اسپاگتی زر ماکارون، سیب‌‌زمینی و روغن سرخ‌‌کردنی به‌‌ترتیب پرطرفدارترین کالاهای خرید اعتباری بوده‌‌اند. گزارش اسنپ‌‌پی نیز نشان می‌دهد که ارزان‌‌ترین خرید از طریق اعتبار اقساطی اسنپ‌‌پی در سال ۱۴۰۲ هم مربوط به خرید اسباب‌‌بازی گربه به ارزش ۵۰هزارتومان و گران‌‌ترین خرید هم مربوط به خرید اقساطی گردنبند تیفانی به ارزش نزدیک به ۶۵میلیون‌‌تومان بوده است.
همچنین ۴۴درصد از کاربران این پلتفرم در سفارش‌‌های خود به کالاها و خدمات مرتبط با «زیبایی و سلامت» توجه بیشتری داشته‌‌اند و بعد از آن‌‌، دسته‌ «مد و پوشاک» با ۲۱درصد سهم از کل سفارش‌‌ها دومین رده‌‌ پر تعداد برای کاربران اسنپ‌‌پی بوده است. دسته‌‌های «کالای دیجیتال»، «طلا و اکسسوری» و «خانه و آشپزخانه» هم به ترتیب ۹ درصد، ۷‌درصد و ۵‌درصد سهم از کل تعداد سفارش‌‌های کاربران را به خود اختصاص داده‌‌اند.
باقی دسته‌‌ها هم هرکدام سهم‌‌هایی حدود ۲‌درصد و کمتر از آن از کل تعداد سفارش‌‌ها را به خود اختصاص داده‌‌اند. این آمار از جهت رشد تقاضا برای لندتک‌‌ها و سهولت دسترسی مردم به اعتبار خبر مثبتی برای اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور است و لزوم و اهمیت حمایت‌‌های سیاستگذاران را به منظور حمایت از این کسب و کارها پررنگ‌‌تر می‌کند. در مقابل بررسی کالاهای پر تقاضا برای خرید اعتباری یا قسطی نشان‌‌دهنده این است که رشد کاربران در لندتک‌‌ها برای دریافت این خدمات از نظر کاهش قابل‌‌توجه قدرت خرید مردم ناشی از اقتصاد تورمی نگران‌‌کننده است.
صنعتی رو به رشد با بازیگران متنوع
رشد صنعت لندتک در کشور در واقع آینه‌‌ای از رشد تقاضا برای استفاده از این خدمات است. این روند رشد اما در سال‌های اخیر با چالش‌‌های مختلفی از منظر رگولاتوری یا فرهنگ‌‌سازی برای کاربران هم مواجه بوده است. با این همه رشد صنعت لندتک به ظهور بازیگران جدید و متنوع در آن منجر شده است که خدمات مختلفی را به کاربران ارائه می‌دهند. اسنپ‌‌پی در سال ۱۳۹۹ با هدف گسترش فراگیری مالی شروع به کار کرد و دو نوع اعتبار به کاربران خود ارائه می‌دهد که عبارتند از: اعتبار ماهانه و اعتبار اقساطی. در اعتبار ماهانه کاربر می‌تواند در طول ماه از خدمات مختلف استفاده کند و هزینه نهایی را در انتهای ماه پرداخت کند. در اعتبار اقساطی کاربران می‌توانند هزینه نهایی خریدهای خود را در ۴ قسط بپردازند. دیجی‌‌پی نیز از خانواده دیجی کالاست که در سال ۱۳۹۷ متولد شده و خرید اقساطی از سال ۱۳۹۸ به سبد پلتفرم آن اضافه شده است و کاربران آن می‌توانند با ارائه یک برگ چک و بدون نیاز به ضامن، اعتباری برای خرید اقساطی از دیجی‌‌کالا دریافت کنند.
وام‌‌های اعطایی به کاربران دیجی‌‌پی تا امروز حداقل۵میلیون و حداکثر ۳۰ میلیون تومان بوده‌‌اند و کاربران در فرآیندی غیرحضوری مراحل ثبت‌‌نام، ارائه مدارک، دریافت وام، خرید و بازپرداخت اقساط را طی می‌کنند. سرویس BNPL (بخر، بعدا پرداخت کن) دیجی‌‌پی از سال گذشته فعال شد و در کمتر از سه هفته به بیش از ۲۷‌هزار کاربر متقاضی این خدمات، اعتبار اختصاص داده شد. شرکت ازکی‌‌وام هم از دیگر شرکت‌های ارائه‌‌دهنده خدمات لندتک است که کاربران می‌توانند پس از دریافت اعتبار، کالای مورد نظر خود را از فروشگاه‌‌های طرف‌‌ قرارداد ازکی‌‌وام به صورت اعتباری بخرند. در ازکی‌‌وام می‌توان محصولات مختلف مانند لوازم خانگی، گوشی موبایل، لپ‌‌تاپ و انواع کالای دیجیتال، بیمه و خدمات را با استفاده از طرح‌‌های اعتباری متنوع، بدون نیاز به ضامن، به صورت اقساطی خریداری کرد.
به گفته مدیران ازکی‌‌وام، روزانه بیش از ۱۰ میلیارد تومان درخواست اعتباری از سوی کاربران دریافت می‌شود و تاکنون نزدیک به ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار به کاربران اعطا شده است. همچنین کاربران می‌توانند از ۵ تا ۵۰ میلیون تومان اعتبار دریافت و کالاهای موردنیاز خود را به‌‌صورت اقساطی خریداری کنند. کاربران تارا نیز به‌‌عنوان یکی از پلتفرم‌‌های فعال در حوزه لندتک می‌توانند پس از ثبت‌‌نام برای دریافت اعتبار درخواست دهند، اعتبار خرید اقساطی در تارا بدون سود و کارمزد و مبلغ آن از ۵۰۰‌هزار تا ۵ میلیون تومان تعریف شده است. بازپرداخت نیز در دو قسط و با فاصله زمانی یک‌ماهه انجام می‌شود.
کاربران می‌توانند با استفاده از اعتبار خود انواع کالا و خدمات را از بیش از ۸‌هزار فروشگاه آنلاین و حضوری خریداری کنند. همچنین امکان دریافت فوری تسهیلات بانک ملت تا ۱۰۰ میلیون تومان بدون ضامن برای کاربران تارا فراهم شده است. کاربران با استفاده از کیف پول تارا می‌توانند تا ۳‌درصد برگشت نقدی داشته باشند. دیجی‌‌شهر نیز یک شرکت استارت‌آپی متعلق به بانک شهر است که در زمینه‌‌ لندتک فعالیت می‌کند. این شرکت امکان خرید قسطی با دریافت وام کالا را برای کاربران فراهم می‌کند. دریافت خدمات خرید اقساطی در دیجی‌‌شهر بدون نیاز به ضامن انجام می‌شود، سقف تسهیلات ۲۰۰ میلیون تومان و بازپرداخت آن ۶۰ ماهه است. میزان دریافت اعتبار به رتبه اعتباری و نوع ضمانت مورد نظر کاربر بستگی دارد. خدمات لندتکی قسطا نیز در قالب یک کارت اعتباری عضو شتاب به نام قسطا کارت در اختیار کاربر قرار داده می‌شود.
با این کارت می‌توان از هر فروشگاه اینترنتی و غیراینترنتی در سراسر کشور خرید کرد و هزینه‌‌ آن را بعدا به صورت اقساطی پرداخت. وام قسطا بدون نیاز به ضامن، بسته به رتبه اعتباری کاربر و تنها با ارائه چک یا سفته به فرد تخصیص داده می‌شود. این وام از طریق بانک آینده تامین می‌شود و سقف آن ۲۰ میلیون تومان و بازپرداخت آن ۱۲ ماهه است. کاربران لندو نیز به‌‌عنوان یکی از پلتفرم‌‌های ارائه‌‌دهنده خدمت خرید اعتباری و قسطی می‌توانند به صورت آنلاین و تنها با ارائه سفته دیجیتال از وام‌‌‌‌های اعتباری ۳۰، ۴۰ و ۵۰ میلیون تومانی بهره‌‌مند شوند. این وام‌‌ها با بازپرداخت ۱۲ ماهه و بدون نیاز به چک و ضامن قابل دریافت است و کاربران پس از دریافت وام می‌توانند انواع کالا و خدمات دلخواه خود مانند کالاهای دیجیتال، لوازم‌‌خانگی، هتل، بلیت، بیمه و… را از فروشگاه‌‌های آنلاین طرف قرارداد لندو بخرند.
کیپا نیز از دیگر پلتفرم‌‌های لندتکی است که شبکه پذیرندگی آن با بیش از ۱۴‌هزار نقطه فروش ارتباط و با چهار بانک بزرگ کشور قرارداد دارد. این شرکت که در حوزه ارائه خدمات خرید اقساطی کار می‌کند، تمام مراحل از ثبت ‌‌درخواست و احراز هویت گرفته تا اعتبارسنجی، خرید و امضای سفته دیجیتال و بازپرداخت اقساط در آن کاملا آنلاین انجام می‌شود.
وام بانکی یا اعتبار لندتکی؟
با اینکه این شرکت‌ها توانسته‌‌اند به مردم در خرید قسطی و اعتباری انواع کالاها و خدمات بدون نیاز به مراجعه حضوری و در مواردی چک و سفته کمک کنند، اما کاربران لندتک‌‌ها همواره از کارمزد بالای تسهیلات و اعتبارات گله دارند. با این حال مردم به دلیل هفت خوان رستمی که بانک‌ها برای دریافت وام از شعب ترسیم کرده‌‌اند، ترجیح داده‌‌اند تا لندتک‌‌ها را انتخاب کنند که مسیر راحتی برای پرداخت اعتبار و وام دارند حتی این موضوع محل اختلاف کسب و کارهای لندتک با رگولاتور نیز است؛ تا جایی که بازیگران این صنعت از سال گذشته به‌‌عنوان سال چالش‌‌برانگیز با بانک مرکزی یاد می‌کنند. لندتک‌‌ها در نیمه دوم سال قبل با ابلاغ دستورالعمل بانک مرکزی ادامه حیات خود را در خطر دیدند؛ زیرا این بخشنامه آنها را از دریافت کارمزد و واریز اقساط به حساب تسهیلا‌‌ت‌‌یار منع کرده بود.
البته با وجود تشدید اعتراض‌‌ها به دستورالعمل رگولاتور قرار شد تا اصلاحاتی در آن لحاظ شود که تاکنون تعیین‌تکلیف نشده است. البته در این مدت کارگروه اقتصاد دیجیتال مصوبه‌‌ای برای کاهش ریسک ارائه خدمات تسهیلا‌‌ت‌‌یارها ارائه کرد که به نظر می‌رسد آن هم هنوز ابلاغ و اجرایی نشده است. تبعیت از نرخ سود ۲۳ درصدی محل اختلاف لندتک‌‌ها با بانک مرکزی است. این در حالی است که کارمزد وام‌‌ها در پلتفرم‌‌های تسهیلات‌‌یار بالاتر از این ‌درصد است و همین موجب گله کاربران و سنگ‌‌اندازی رگولاتور شده است. در مقابل فعالان صنعت لندتک معتقدند که نرخ واقعی سودهای دریافتی در پلتفرم‌‌های تسهیلات‌‌یار شفاف شده، این در حالی است که این نرخ در بدنه سنتی وام‌‌دهی یعنی بانک‌ها با ترفندهای مختلف در قیمت پنهان شده است.
به گزارش دنیای اقتصاد،علاوه بر این، به گفته مدیران لندتک‌‌ها این کسب و کارها توانسته‌‌اند به دلیل پراکندگی مناسب در سطح کشور منجر به افزایش فراگیر مالی و سهولت دسترسی به منابع بانکی شده و به کسانی که تا به حال موفق به دریافت وام نشده‌‌اند، اعتبار داده‌‌اند. با این حال به نظر می‌رسد که همچنان اختلاف این کسب و کارها با بانک مرکزی سر کارمزد پابرجاست و باید منتظر ماند و دید که در ماه‌‌های آتی چه سرنوشتی در انتظار آنها خواهد بود.