بهنام سعیدی
تحلیلگر  اقتصادی:
روشن است که سرمایه اجتماعی ریشه در بسیاری از علوم دارد و وجه کاربردش دارای شمول گسترده ای است،  از این رو  تعاریف متعدد و متنوعی از سرمایه اجتماعی می‌توان یافت که هریک از دیدگاه و رویکرد خاصی به تعیُن آن پرداخته است، ولی آنچه که مهم است در همه آنها محور مشارکت و ارتباطات است، یکی از این تعاریف عمومی عبارت است از اینکه سرمایه اجتماعی، یک ظرفیت (جوهر اجتماعی) است که هماهنگی و همکاری را در جامعه و گروه، تسهیل می‌کند. در واقع، می‌توان سرمایه اجتماعی را یک مفهوم مرکب که دارای سه بعد: ساختار، محتوا و کارکرد است، تلقی نمود که ساختار اجتماعی آن، همان شبکه ارتباطات اجتماعی است و محتوای آن، عبارت از اعتماد و هنجارهای اجتماعی است و کارکرد آن نیز همان عمل متقابل اجتماعی است.
در این گفتار به دنبال بررسی راهکارهای بهبود سرمایه‌های اجتماعی در استان کرمان می‌باشیم، صحبت از بهبود بایستی پس از دانستن وضع موجود جاری شود، شاید از منظر توصیفی و اخذ نظر جمعی همه بر افول سرمایه اجتماعی در کشور و استان کرمان صحه بگذارند اما براساس سنجه‌های مرتبط با زیرشاخص سرمایه اجتماعی در شاخص کلان کامیابی (Prosperity Index) که هر ساله توسط موسسه لگاتوم (Legatum) محاسبه و منتشر می شود در سال 2015 ایران با کسب نمره 49.67 در رده 74 اُم در بین 149 کشور قرار گرفته است و در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در رده 11 اُم قرار می‌گیرد از سوی دیگر رتبه 65 و 54 کشور به ترتیب در سال‌های 2014 و 2013 نشان از افت سرمایه‌های اجتماعی در سالیان اخیر دارد، سرمایه‌ای که ریشه در علو اجتماعی دارد و سَر از اقتصاد و توسعه در می آورد، به نظر می رسد سرمایه اجتماعی بخش فراموش شده توسعه باشد.
قبل از پرداختن به بهبود سرمایه‌های اجتماعی لازم است عناصر و ارکان تشکیل دهنده آن را بشناسیم، برخی صاحب نظران عوامل ساخت سرمایه اجتماعی را به چهار دسته تقسیم کرده‌اند: 
1. عوامل نهادی: نهاد به معنای قانون، رسم، عرف، عادت و یا سازمانی است که در زندگی سیاسی یا اجتماعی مردم، موثر واقع می شود ونظام هدف داری را در جهت رفع نیازهای یک اجتماع سازمان‌یافته، ایجاد می‌کند، مانند: دولت که از طریق وضع قوانین و ایجاد نظام هدفدار، موجب تشکیل سرمایه اجتماعی می‌شود. 
2. عوامل خودجوش: هنجارهایی که به صورت خودجوش، به جای قانون و دیگر نهادهای رسمی، از کُنش‌های متقابل اعضای یک اجتماع به وجود می‌آیند و ناشی از انتخاب‌های تعمّدی نیستند، در این دسته قرار می‌گیرند. 
3. عوامل بیرونی: منظور از این دسته عوامل، هنجارهایی هستند که از جایی، غیر از همان اجتماعی که در آن به کار رفته اند، سرچشمه می‌گیرند، همچون: دین، مذهب، ایدئولوژی و فرهنگ یا تجربه مشترک تاریخی. 
4. عوامل طبیعی: در این گروه، دو دسته از عوامل: «روابط خویشاوندی» و «همبستگی های قومی و نژادی» قرار می‌گیرند. 
حال که مختصری با عوامل ساخت سرمایه اجتماعی آشنا شدیم، باید پرسید چگونه این عوامل را در مسیر تعالی و ارتقاء سرمایه های اجتماعی قرار داد، به اذعان بسیاری از صاحب نظران همچون پاتنام و فوکویاما شکل گیری سرمایه اجتماعی چه در شکل مثبت و چه در هیبت منفی در نهایت پدیده‌ای مثبت تلقی می گردد زیرا منجر به افزایش سرمایه های اجتماعی می گردد. تسهیل شرایط شکل‌گیری سرمایه اجتماعی با این دریافت مستلزم پنج مولفه 1. زمان و فرصت 2. انگیزه و هدف 3. مهارت و توانمندی 4. حمایت و پشتیبانی 5. پایش و نظارت است. (پاک سرشت1393)  در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی جهت بهبود سرمایه اجتماعی به طور کلی می‌توان دو رویکرد را برای کشور و استان لازم دانست:
الف ) حفظ و پاسداری یا شاید بتوان گفت میراث‌داری از سرمایه‌های اجتماعی موجود و جلوگیری از افول آنها
ب) شکل دهی، ارتقاء و دریافت سرمایه‌های اجتماعی جدید
قبل از بهبود باید سخن از وضع موجود گفت، از آنجا که سرمایه اجتماعی بر حسب نوع آن چندان شاخص‌های دقیقی برای اندازه گیری ندارد و بایستی به واسطه برخی علایم و سیگنال‌ها بدان دست یافت کار قدری مشکل می‌شود. 
به عنوان مثال اندازه گروه‌های همکاری در موردی خاص و وجود حس تعلق و همبستگی و شدت استحکام پیوند و.... نیازمند تعریف زیر شاخص‌های بسیاری است. به منظور حفظ سرمایه‌های اجتماعی همین بس که آسیب‌های موجود را سریعاً شناسایی و چاره‌اندیشی کنیم، یکی از مواردی که باید بر حفظ آن کوشید، سرمایه‌های نمادین اجتماعی است بالاخص از نوع انسانی‌اش که در معرض تهدید بیشتری است، سرمایه نمادین اجتماعی آن دسته از سرمایه اجتماعی محسوب می‌شود که در میان مردم از احترام و منزلت بالایی برخوردار است و به عنوان نماد از سوی جامعه محسوب می‌شود، و توانایی شکل گیری شبکه‌های اجتماعی قوی را دارند. لذا حفظ سرمایه‌های نمادین اجتماعی از نکات کلیدی و مهم در ارتقاء سرمایه‌های اجتماعی است امروزه در کشور شاهد افول شأن و جایگاه برخی سرمایه‌های نمادین انسانی هستیم که به دلایلی از جایگاه خود دور گردیده‌اند، نخبگان و قهرمانان ملی زیادی داشته‌ایم که در سالیان اخیر از منزلت اولیه خود به دلایل متعددی از جمله عدم آگاهی و شناخت از جایگاه و منزلت واقعی خود، اشتباه در تصمیم گیری، ورود به حوزه‌های غیرتخصصی دور شده و تبدیل به پیام‌های رسانه‌ای خنده داری برای عموم یا افرادی خاص گردیده‌اند.
از دیگر سرمایه‌های اجتماعی نمادین در بُعد اقتصادی می‌توان به برندهای مشهور اقتصادی کشور اشاره کرد که نشان از تکیه بر توان داخلی، قدمت دیرینه، همت ایرانی و افتخار ملی دارند که ممکن است بدلایلی (اعم از مدیریتی، ساختاری یا عوامل محیطی و بیرونی) دچار مشکلات جدی شده باشند. چرا که افول این سرمایه‌ها الهام بخش منفی بافی‌های زیادی در اذهان خواهد بود.
به جهت محدودیت در نوشتار، به همین میزان از رویکرد (الف) بسنده کرده و به سراغ رویکرد (ب) می رویم، برخی اقدامات با رویکرد اقتصادی در جهت جلوگیری از افول و کمک به بهبود سرمایه اجتماعی را نیز می‌توان چنین نوشت:
1. رفع عدم تعادل‌ها و توازن‌های منطقه‌ای و توجه به گروه‌های کم درآمد و آسیب‌پذیر
2. تشویق و توسعه فعالیت‌های اقتصادی مشارکتی و تعاونی با منافع فراگیر و حداکثری
3. توسعه روابط محله‌ای و منطقه‌ای در حوزه‌های مختلف اقتصادی از جمله تأمین مسکن
4. افزایش شفافیت‌های اقتصادی و سالم‌سازی اقتصاد
5. توسعه امکانات و زیرساخت‌های گردشگری در جهت تسهیل و توسعه ارتباطات بین گروه‌های مذهبی، قومی و...
6. افزایش جشنواره‌ها و مراسم محلی و سنتی با رویکرد توسعه و شناخت منطقه‌ای
7. بستن گلوگاه‌های سوء‌استفاده افراد منفعت طلب از اعتماد عمومی و خاص
8. توسعه شبکه‌های اقتصادی و تسهیل ارتباطات و شکل گیری پیوندها
9. دادن مشوق‌های مالیاتی به موسسات و شرکت‌های حامی فعالیت‌های اجتماعی فراگیر
10. تقویت روحیه نقدپذیری در جامعه و حاکمیت 
11. مهارت آموزی با رویکرد شکل‌گیری شبکه‌ها و زنجیره‌های انسانی و اقتصادی 
12. افزایش تعاملات بین‌المللی و برقرای ارتباطات در سطوح مختلف جامعه
13. داشتن نگاه و نگرش مثبت و سازنده به فعالیت‌های مردمی بخش غیردولتی
 و....
از این دست اقدامات بسیاری را می‌توان نام برد که در استان کرمان با شکل‌گیری برخی طرح‌ها و برنامه‌ها از جمله شرکت‌های تعاونی فراگیر، شرکت‌های تعاونی شهرستانی، شهر نمونه اقتصاد مقاومتی قلعه گنج، مناطق 8 گانه، توسعه صندوق‌های خرد روستایی و... می‌توان به بهبود شاخص‌های سرمایه اجتماعی امید بست.