برداشت اول «انتظارات مثبت»

دلیل واکنش بازارها را باید در انتظارات فعالان این بازار جست‌وجو کرد. در واقع این انتظار وجود دارد که با رفتن پزشکیان به پاستور تغییراتی در زمینه سیاستگذاری رخ دهد. مهم‌ترین تغییری که انتظار می‌رود،‌ پیگیری مذاکرات برای رفع تحریم و ازسرگیری ارتباطات اقتصادی با جهان است. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که ببینیم طی سال‌های گذشته انواع سیاست‌های دستوری برای بهبود وضعیت بازارهای مختلف نتوانست وضعیت آنها را بهبود ببخشد. برای مثال طی ماه‌های گذشته شاهد تغییر محدوده دامنه نوسان بورس برای جلوگیری از ریزش شاخص‌ها بودیم اما هر بار فعالان بازار به این سیاست‌ها واکنش منفی نشان دادند. اما انتظارات فعالان اقتصادی از تغییر ریل سیاستگذاری توانست کاری را عملیاتی کند که ساعت‌ها فکر برای سیاستگذاری موفق به آن نشده بود.
اهمیت تداوم خوش‌بینی‌ها
این موضوع پیش از این نیز تجربه شده بود. برای مثال در سال ۱۳۹۲ و با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره یازدهم، شاهد کاهش نرخ تورم بودیم؛ آن هم در شرایطی که هنوز سیاست جدیدی در این راستا اتخاذ نشده بود. اما اتفاقاتی که روز گذشته رخ داد یک فرق اساسی با آنچه در سال ۱۳۹۲ تجربه شد دارد؛ آن هم اینکه اثر انتظارات مثبت بر تغییر روند شاخص‌ها در سال ۹۲ ادامه‌دار بود اما روز گذشته بازار ارز نه‌تنها به روند کاهشی خود ادامه نداد بلکه بار دیگر در مدار افزایشی قرار گرفت. همین موضوع باعث شد برخی تحلیلگران تحولات روز شنبه را به هیجاناتی زودگذر تعبیر کنند که نمی‌تواند اثر جدی بر بازار بگذارد.
ریسک‌های پیش رو چیست؟
اما چرا این اتفاق افتاد؟ برخی تحلیلگران اعتقاد دارند در‌حالی‌که در سال ۹۲اطمینان زیادی نسبت به انجام مذاکرات و گشایش‌های بین‌المللی برای ایران وجود داشت، در حال حاضر دو ریسک مانع تداوم اثر انتظارات مثبت بر شاخص‌های اقتصادی و بازارها شد. اولین نکته این است که با وجود اهمیت بالای رفع تحریم‌ها و گشایش‌های بین‌المللی برای اقتصاد ایران، هنوز به صورت قطعی این اطمینان وجود ندارد که رئیس دولت چهاردهم امتیاز ادامه مذاکرات در راستای رفع تحریم‌ها را داشته باشد. اگر این اطمینان به وجود آید، می‌توان انتظار داشت انتظارات مثبت تشدید شود و در جریان انجام مذاکرات نیز بتواند منجر به بهبود نسبی شاخص‌های اقتصادی و عملکرد بازارها شود. موضوع دوم انتخابات پیش رو در ایالات متحده است.
بسیاری از افراد شانس ترامپ را برای حضور در کاخ سفید بالا می‌دانند و این موضوع با عملکرد بایدن در اولین مناظره‌ای که برگزار شد و همچنین برخی اختلاف‌نظرها در حزب دموکرات بر سر جایگزینی او، محتمل است. با توجه به مواضعی که تاکنون از سوی ترامپ اتخاذ شده و همچنین تجربه خروج او از برجام، برخی توافق دوباره میان ایران و آمریکا و رفع تحریم‌ها را تا حدودی مشکل می‌دانند. با این وجود گروهی اعتقاد دارند که در صورتی که رئیس‌جمهور امکان و اراده ادامه مذاکرات را داشته باشد، این موضوع نمی‌تواند ریسک جدی تلقی شود.
چرا انتظارات مهم است؟
به طور کلی آنچه می‌توان از واکنش بازارها و فعالان اقتصادی طی دوره‌های انتخاباتی گذشته و همچنین روزهای گذشته استنباط کرد، این است که انتظارات نقش قابل توجهی در عملکرد یک اقتصاد ایفا می‌کند. برای مثال انتظارات تورمی از این جهت مهم است که تعیین‌کننده رفتار اقتصادی مردم و شرکت‌هاست. اگر مردم انتظار تورم بالا داشته باشند، احتمالا سریع‌تر خرید می‌کنند و کمتر پس‌انداز می‌کنند، که این خود تورم را تشدید می‌کند. این نوع انتظارات می‌تواند بر تصمیمات سرمایه‌گذاری شرکت‌ها تاثیر بگذارد؛ مثلا در صورتی که انتظار افزایش قیمت‌ها را داشته باشند، ممکن است بیشتر سرمایه‌گذاری کنند. بنابراین، کنترل و مدیریت انتظارات تورمی برای حفظ ثبات اقتصادی بسیار حیاتی است.
در واقع، انتظارات تورمی می‌تواند به ‌طور مستقیم بر نرخ بهره، دستمزدها و قیمت‌ها تاثیر بگذارد. دولت‌ها اگر بتوانند انتظارات تورمی را مدیریت کنند، می‌توانند به یک محیط اقتصادی پایدارتر دست یابند که برای رشد بلندمدت ضروری است. بنابراین انتظار می‌رود رئیس دولت چهاردهم طی روزهای آینده نسبت به بهبود این اطمینان در میان جامعه تلاش کند. همچنین هفته‌های آینده از این نظر که منتخب مردم کابینه خود را معرفی می‌کند و تا حدودی نقشه راه او مشخص می‌شود، نقش مهمی در تعیین انتظارات دارد. اما مهم‌تر از آن این است که مردم مطمئن شوند امتیاز و اراده کافی برای مذاکره و همچنین رفع تحریم‌ها وجود دارد. اما به طور کلی می‌توان تا حدودی اطمینان داشت که طی هفته‌های آینده وضعیت بازارها می‌تواند به عنوان معیاری برای سنجش اعتماد فعالان اقتصادی و جامعه نسبت به سکاندار جدید پاستور باشد.