بررسی‌ها نشان می‌دهد هزینه خانوارهای دهک اول و دوم در چهار دهه گذشته به طور متوسط تقریبا تنها یک بیستم از کل هزینه کشور را شامل می‌شده است...
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران از توزیع درآمد در سال ۱۴۰۲، سهم دهک اول و دوم هزینه‌ای از هزینه کل کشور ۵.۹۵درصد بوده است. در ۴دهه اخیر سهم هزینه این دو دهک نوسانات بسیاری داشته و عمده این نوسانات نه به دلیل افزایش مصرف حقیقی، بلکه افزایش سطح عمومی قیمت‌ها بوده است. در مواقعی همچون هدفمندسازی یارانه‌ها قدرت خرید خانوارهای دهک پایین و در نتیجه سهم آنها از هزینه کل افزایش یافته است. از سوی دیگر، در دوران همچون بعد از جنگ ۸ساله و آغاز تحریم‌های بین‌المللی در ابتدای دهه ۹۰، سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت کشور افزایش یافته است. دلیل آن نیز وخامت وضعیت سایر افراد کشور بوده و وضعیت خانوارهای دهک اول و دوم نمی‌توانست بدتر از آن چیزی که بود شود. سنجش نابرابری از سمت هزینه‌ها یکی از شاخص‌هایی که نابرابری درآمدی را نشان می‌دهد، سهم دهک‌های هزینه‌ای از کل هزینه است. اگر تمام خانوارهای کشور به ترتیب میزان هزینه از کمترین به بیشترین مرتب شوند و هر ۱۰درصد آنها در یک گروه قرار گیرند، دهک‌های هزینه‌ای ایجاد می‌شوند. به این ترتیب، دهک اول شامل فقیرترین خانوارها در جامعه و دهک دهم شامل ثروتمندترین آنها است. در این گزارش سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت کل کشور از سال ۱۳۶۳تا ۱۴۰۲بررسی شده که در واقع خانوارهای دهک اول و دهم هزینه‌ای محسوب می‌شوند. دلیل اهمیت این شاخص این است که معمولا خانوارها متناسب با درآمدشان هزینه می‌کنند. به همین دلیل، هزینه می‌تواند شاخص مناسبی برای سنجش درآمد خانوارها باشد. همچنین، سهم هر دهک از هزینه کل نشانگر شکاف درآمدی و توزیع درآمد بین دهک‌های هزینه‌ای مختلف را نشان می‌دهد. البته مبنا قراردادن سطح هزینه به‌عنوان درآمد کاملا هم درست نیست، زیرا که ممکن است قسمتی از افزایش هزینه‌ها به دلیل تورم باشد، نه مصرف حقیقی. قاب ۴۰ساله مصرف فقرا نکته قابل توجهی که در این روند ۴۰ساله وجود دارد، افزایش سهم هزینه دو دهک اول در شرایط سخت اقتصادی است. در سال ۶۷که جنگ تحمیلی به پایان رسیده، سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت کشور افزایش یافته و از ۵.۲۳درصد در سال ۶۵به ۵.۶۲درصد رسیده است. دلیل اصلی این اتفاق کاهش سهم هزینه کل خانوارهای جامعه است. به دنبال آن، سهم کم‌هزینه‌ترین جمعیت کشور از آن چیزی که بوده نمی‌تواند کمتر شود؛ زیرا خانوارهای دهک اول و دوم عمدتا برای نیازهای اساسی خود هزینه می‌کنند و کاهش آن محدود است. اواسط دهه ۸۰به عنوان دوران رونق اقتصادی شناخته می‌شود. زیرا در این دوره قیمت نفت و به تبع آن درآمد نفتی کشور افزایش یافته و کشور از رونقی نسبی برخوردار شده است. در این دوره سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت کشور از کل هزینه‌ها کاهش یافته و به ۵.۰۲درصد رسیده است. سال ۸۹با پرداخت یارانه هدفمندی ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی، قدرت خرید خانوارهای دهک پایین افزایش یافته است. در نتیجه، افزایش سهم هزینه خانوارهای دهک پایین در این سال در راستای افزایش خرید کل افراد جامعه بوده است. بر جیب فقرا در دهه ۹۰چه گذشت؟ با آغاز تحریم‌های بین‌المللی و افزایش تورم، قدرت خرید یارانه‌های نقدی نیز کاهش یافته و باعث شده وضعیت معیشتی خانوارهای کشور وخیم‌تر شود، ولی قطعا میزان وخامت خانوارهای هر دهک متفاوت بوده است. به همین دلیل، سهم خانوارهای دهک اول و دوم در این دوران افزایش یافته و در سال ۹۲به بیشترین مقدار خود در ۶.۷۹درصد رسیده است. با امضای توافق برجام و بهبود شرایط اقتصادی، سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت کشور از کل هزینه‌ها نیز کاهش یافته و در سال ۹۶تا ۵.۹۱درصد کاهش یافته است. این کاهش به دلیل افزایش هزینه سایر دهک‌های هزینه‌ای اتفاق افتاده است. البته با خروج آمریکا از برجام در سال ۹۷این روند به مسیر کاهشی خود ادامه داده و به ۵.۸درصد رسیده است. پاندمی کرونا در سال ۹۹باعث شد تا سطح هزینه همه خانوارهای کشور و در نتیجه سهم هزینه دهک‌ها نیز کاهش یابد. به دنبال حذف ارز ترجیحی، شاهد افزایش سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت کشور به بالای ۶درصد هستیم. ارز ۴۲۰۰به کالاهای اساسی تخصیص داده می‌شد که بخش عمده سبد مصرفی خانوارهای دهک پایین را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل، سهم آنها از هزینه کل کشور افزایش یافته است. به گزارش اکوایران،به وجود اینکه در سال ۹۸بعد از افزایش قیمت بنزین و حذف ارز ترجیحی، به خانوارهای دهک پایین یارانه‌های نقدی تعلق گرفته است. ولی به نظر می‌رسد این یارانه‌ها کمک قابل توجهی به قدرت خرید این خانوارها نکرده است. در جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران از بودجه خانوارهای کشور در سال ۱۴۰۲، سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت کشور از کل هزینه به ۵.۹۵درصد رسیده و نسبت به ۱۴۰۱سهم آنها کاهش یافته است.
