همزمان که جهان در سال۲۰۲۵ با چالش‌های ژئوپلیتیک، آشفتگیهای اقتصادی و تغییرات ساختاری در بازار انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، غول‌های صنعت نفت نیز با فشارهای سنگینی مواجه شده‌اند...
همزمان که جهان در سال۲۰۲۵با چالش‌های ژئوپلیتیک، آشفتگیهای اقتصادی و تغییرات ساختاری در بازار انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، غول‌های صنعت نفت نیز با فشارهای سنگینی مواجه شده‌اند. شرکت‌هایی چون اکسون‌‌‌‌‌موبیل، شل، بی‌‌‌‌‌پی، توتال‌‌‌‌‌انرژیز و شورون(موسوم به Big Oil) که روزگاری از سودهای نجومی در پی افزایش ناگهانی قیمت نفت پس از تهاجم روسیه به اوکراین بهره‌مند بودند، اکنون در سومین سال‌پیاپی با کاهش سودآوری دست‌به‌گریبان شده‌اند. براساس برآوردهای منتشرشده تارنمای فایننشال‌تایمز، مجموع سود خالص پنج غول نفتی در بازه سه‌‌‌‌‌ساله ۲۰۲۲تا ۲۰۲۴حدود ۹۰میلیارد دلار کاهش‌یافته؛ رقمی که به‌‌‌‌‌روشنی بازتاب‌‌‌‌‌دهنده افول تدریجی سودآوری در یکی از سنتی‌‌‌‌‌ترین بخش‌های اقتصاد جهانی است. این سقوط بی‌سابقه در سوددهی، تنها نتیجه کاهش قیمت نفت نیست، بلکه حاصل زنجیره‌‌‌‌‌ای از عوامل به‌‌‌‌‌هم‌‌‌‌‌پیوسته سیاسی، اقتصادی و حتی زیست‌محیطی است. پایان دوران طلایی ۲۰۲۲برای شرکت‌های نفتی،سالی رویایی بود. قیمت نفت به بالای ۱۲۰دلار در هر بشکه رسید و سود شرکت‌ها به بالاترین سطوح در یک دهه‌گذشته رسید، اما این روند دیری نپایید. افزایش تولید از سوی کشورهای عضو اوپک‌‌‌‌‌پلاس، بازگشت برخی بازیگران به بازار مانند ایران، رشد کند تقاضا در چین و بروز نشانه‌های رکود جهانی، به‌تدریج شرایط را تغییر داد. با آغاز سال۲۰۲۵، قیمت نفت‌برنت که معیار جهانی قیمت نفت‌خام است، برای مدتی کوتاه به زیر ۶۰دلار در هر بشکه سقوط کرد؛ سطحی که برای بسیاری از پروژه‌های نفتی، به‌ویژه در میادین پرهزینه شیل ایالات‌متحده یا سکوهای دریایی، به‌‌‌‌‌صرفه نیست. این سقوط قیمت در بحبوحه افزایش نرخ بهره در آمریکا و اروپا، جنگ تجاری میان واشنگتن و پکن و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ‌سفید رخ‌داده؛ رخدادهایی که به افزایش بی‌‌‌‌‌ثباتی سیاسی در سطح جهانی دامن زده‌‌‌‌‌اند. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌‌‌‌‌های کنونی سرمایه‌گذاران، توان شرکت‌های نفتی در حفظ سود تقسیمی و برنامه‌های بازخرید سهام است. با کاهش سود عملیاتی، منابع لازم برای پرداخت سود به سهامداران نیز کاهش‌یافته و این مساله اعتماد بازار را متزلزل کرده‌است. به‌عنوان نمونه، شرکت انی ایتالیا اخیرا اعلام کرده؛ با وجود کاهش درآمدها، سود سهام را حفظ خواهد کرد و برای این منظور حداقل ۵۰۰میلیون دلار کاهش هزینه عملیاتی را در دستور کار قرار داده‌است. این تصمیم در عین جسورانه بودن، نشان می‌دهد؛ شرکت‌ها حاضرند برای حفظ جایگاه خود در بازار سرمایه، به اقدامات ریاضتی دست‌بزنند، اما همان‌طور که تحلیلگران هشدار داده‌اند، نه همه شرکت‌ها از ترازنامه‌‌‌‌‌ای به‌‌‌‌‌قدر کفایت قوی برخوردارند و نه همه پروژه‌ها توان تحمل قیمت‌های پایین نفت را دارند. اروپایی‌‌‌‌‌ها در مسیر حفظ ثبات؟ در میان غول‌های اروپایی، شرکت بریتانیایی شل تاکنون عملکرد به‌‌‌‌‌نسبت باثبات‌‌‌‌‌تری داشته‌است. این شرکت وعده داده که نیمی از جریان نقدی عملیاتی خود را به سهامداران بازگرداند، حتی اگر قیمت نفت به ۴۰دلار در هر بشکه کاهش یابد. این استراتژی به اعتماد سرمایه‌گذاران کمک‌کرده و سهام شل نسبت به رقبای اروپایی کمتر افت کرده‌است. در مقابل، شرکت چندملیتی بی‌‌‌‌‌پی در موقعیتی شکننده قرار دارد. این شرکت که در سال‌های اخیر تمرکز بیشتری بر گذار انرژی و سرمایه‌گذاری‌های سبز داشته، اکنون با فشارهای شدید از سوی سرمایه‌گذاران مواجه است. صندوق الیوت منیجمنت به‌عنوان یکی از سهامداران فعال بی‌‌‌‌‌پی، خواستار بازگشت تمرکز بر عملیات سنتی نفتی شده و کاهش سودآوری را نشانه‌‌‌‌‌ای از انحراف استراتژیک تلقی کرده‌است. بی‌‌‌‌‌پی در گزارشی تایید‌کرده که به‌‌‌‌‌ازای هر دلار کاهش قیمت نفت زیر ۷۱دلار، حدود ۳۴۰میلیون دلار از سودش کاسته می‌شود؛عددی که بسیار نگران‌‌‌‌‌کننده است. در آمریکا، وضعیت اندکی متفاوت است. شرکت اکسون‌‌‌‌‌موبیل با تکیه بر دارایی‌های قوی، پروژه‌های سودده مانند سرمایه‌گذاری در گویان و حفظ سودآوری بخش پالایش، اعلام‌کرده؛ می‌تواند سود سهام را حداقل تا پایان سال۲۰۲۶حفظ کند، با این‌حال حتی این شرکت هم از فشارهای بازار مصون نیست. در سوی دیگر، شورون که در سال‌گذشته سرمایه‌گذاری‌هایی در پروژه‌های شیل انجام داده بود، اکنون در حال بازنگری در برنامه‌های بازخرید سهام است. تحلیلگران می‌گویند اگر قیمت نفت تا تابستان به زیر ۶۵دلار برسد، شورون مجبور خواهدشد بخشی از این برنامه‌‌‌‌‌ها را متوقف کند یا به تاخیر بیندازد. این مساله به‌ویژه درمیان سهامدارانی که روی سود پایدار حساب کرده‌اند، نگرانی‌های جدیدی به‌‌‌‌‌وجود آورده‌است. قربانیان زودهنگام رکود فراتر از تولیدکنندگان بزرگ نفت، شرکت‌های خدمات نفتی مانند بیکر هیوز، هالیبرتون و اس‌‌‌‌‌ال‌‌‌‌‌بی(شلمبرژه) نیز آسیب‌های جدی دیده‌‌‌‌‌اند. این شرکت‌ها به‌‌‌‌‌طور مستقیم به میزان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بالادستی وابسته‌‌‌‌‌اند و کاهش این سرمایه‌گذاری‌ها باعث‌شده سفارش‌های جدید به‌‌‌‌‌شدت افت کنند. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد؛ میزان سرمایه‌گذاری جهانی در اکتشاف و تولید نفت، برای اولین‌بار از سال۲۰۲۰سیر نزولی داشته‌است؛ این در حالی است که سازمان بین‌المللی انرژی بارها هشدار داده بود که کاهش سرمایه‌گذاری می‌تواند در میان‌مدت، به بحران عرضه منجر شود و نوسانات بیشتری در بازار به‌‌‌‌‌وجود آورد. گذار یا سقوط؟ صنعت نفت اکنون در نقطه‌‌‌‌‌ای حساس ایستاده است. از یک‌‌‌‌‌سو، فشارهای مالی و رکود قیمت‌ها شرکت‌ها را به سمت ریاضت مالی و کاهش هزینه‌ها سوق داده و از سوی دیگر، گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر در حال تغییر ماهیت این صنعت است. برخی شرکت‌ها مانند توتال‌‌‌‌‌انرژیز فرانسه همچنان به مسیر سرمایه‌گذاری در پروژه‌های خورشیدی و بادی پایبندند، اما برخی دیگر به‌ویژه در آمریکا، این رویکرد را پرریسک تلقی‌کرده و تمرکز را بر سودآوری کوتاه‌مدت قرارداده‌اند. با این‌‌‌‌‌همه، سرمایه‌گذاران، دولت‌ها و بازار جهانی همگی چشم‌‌‌‌‌انتظار ثبات در بازار نفت هستند؛ ثباتی که بعید است تا پایان نیمه اول سال۲۰۲۵حاصل شود. به گزارش دنیای اقتصاد، بسیاری از تحلیلگران معتقدند؛ تنها اتفاقات ژئوپلیتیک غیرمنتظره یا توافق‌نامه‌های تولیدی جدید در اوپک‌‌‌‌‌پلاس می‌توانند روند فعلی را متوقف کنند. سال۲۰۲۵را می‌توان یکی از بحرانی‌‌‌‌‌ترین سال‌ها برای صنعت نفت جهانی در دهه‌اخیر دانست. در کنار کاهش قیمت‌ها، کاهش سود، بی‌‌‌‌‌اعتمادی سرمایه‌گذاران و فشارهای زیست‌محیطی، اکنون شرکت‌های نفتی باید برای تعریف مجدد جایگاه خود در اقتصاد انرژی تلاش کنند. آیا این شرکت‌ها می‌توانند با استراتژی‌های جدید، خود را از توفان رکود نجات دهند؟ یا باید در سال‌های پیش‌رو شاهد موجی از ادغام، ورشکستگی و تغییر مالکیت در این صنعت باشیم؟ پاسخ این پرسش، سرنوشت بازار انرژی جهان را در سال‌های آینده تعیین خواهد کرد.
