طی سه هفته گذشته، در ارتباط با مسائل تولید و صادرات پسته با افراد زیادی رایزنی و مشورت کرده‌ام. پسته همچنان در سبد صادرات غیر نفتی ایران، محصول مهمی است که بیش از ۸۰ درصد آن صادر می‌شود؛ با این حال، تولیدکنندگان و صادرکنندگان پسته با چالش‌های متعددی مواجه‌اند...
محسن جلال‌پور، رییس سابق اتاق بازرگانی ایران طی سه هفته گذشته، در ارتباط با مسائل تولید و صادرات پسته با افراد زیادی رایزنی و مشورت کرده‌ام. پسته همچنان در سبد صادرات غیر نفتی ایران، محصول مهمی است که بیش از ۸۰درصد آن صادر می‌شود؛ با این حال، تولیدکنندگان و صادرکنندگان پسته با چالش‌های متعددی مواجه‌اند. در بخش تولید، مهم‌ترین دغدغه، بحران آب است. کاهش مستمر بارندگی و تحلیل رفتن منابع آبی، وضعیت باغهای پسته را روزبه‌روز وخیم‌تر کرده است. تغییرات اقلیمی نیز با ایجاد شرایط جوی نامتعادل، مانند شوک سرمای بهاره یا شوک گرمای شدید، به این محصول آسیب زده و بخش مهم آن را نابود کرده است. علاوه بر این، افزایش آفات به‌ویژه «پسیل پسته» خسارات سنگینی به باغ‌ها وارد کرده است. نبود سموم مناسب کیفیت محصول را تحت تأثیر قرار داده و مشکلات مربوط به استانداردهای باقی‌مانده سموم، امکان صادرات بخش مهمی از آن را محدود کرده است. این عوامل، میزان برداشت در هکتار را کاهش داده و هزینه تولید را بالا برده است. با این همه دشواری، باغدار ایرانی باید محصولی تولید کند که در بازارهای جهانی قابل رقابت باشد که این روزها واقعا کار دشواری است. در بخش صادرات نیز مشکلات کم نیست. مهم‌ترین چالش، تعهد ارزی و پیمان‌سپاری است که باعث ورود صادرکنندگان غیرحرفه‌ای با کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای یا اظهارنامه‌های صادراتی برای واردات شده و رقابت را برای صادرکنندگان واقعی دشوار کرده است. علاوه بر این، رقیب قدرتمندی مانند آمریکا، با تولید بیش از سه برابر ایران و افزایش سالانه ظرفیت تولید، با قراردادهای بلندمدت، قیمت‌های رقابتی و شرایط پرداخت مناسب، کار را برای صادرکنندگان ایرانی سخت‌تر کرده است. بی‌ثباتی بازار و نوسان نرخ ارز نیز تعادل عرضه و تقاضا را برهم زده و صادرکنندگان را در شرایطی غیرقابل‌پیش‌بینی قرار داده است. خریداران خارجی نیز به دلیل دسترسی به محصول پایدار رقبا، کمتر تمایلی به عقد قرارداد با صادرکنندگان ایرانی نشان می‌دهند. تحریم‌ها و مشکلات انتقال پول نیز سال‌هاست که هزینه‌های گزافی به صادرکنندگان تحمیل کرده است. مشکلات حمل‌ونقل، از جمله کمبود کامیون، دشواری اخذ ویزای شنگن برای رانندگان، مسائل سوخت و مشکلات مرزی نیز گاه‌وبی‌گاه موانع بیشتری ایجاد می‌کند. علاوه بر این، اخطارهای اتحادیه اروپا درباره محموله‌هایی با آفلاتوکسین یا باقی‌مانده سموم بالاتر از حد مجاز و تهدید ممنوعیت صادرات، همچنان تولیدکنندگان و صادرکنندگان را آزار می‌دهد. با این همه مشکلات، شگفت‌آور است که پسته همچنان تاب‌آوری خود را حفظ کرده و به راه خود ادامه می‌دهد. اما امروز که به باغهای پسته سر زدم، متوجه عمق فاجعه شدم. اغراق نیست اگر بگویم به زودی باید با این محصول که نه‌تنها از نظر اقتصادی نقش کلیدی در صادرات، اشتغال و معیشت مردم دارد، بلکه نمادی از حضور ایران در بازارهای جهانی است، خداحافظی کنیم. همه جلسات و گفت‌وگوهایی که با دولتمردان و سیاست‌گذاران داشته‌ایم، برای انتقال این مشکلات و یافتن راه‌حل برای عبور از بن‌بست‌های موجود بوده است. هرچند از حجم مشکلات آگاهی دارید اما نباید نا‌امید بود؛ این تلاش‌ها گاه اثرات مثبتی داشته‌اند که به همان اندازه هم برای فعالان این صنعت دلگرم‌کننده و امیدوارکننده است.
