تولید نامتوازن صنایع

وزارت صمت آمار تولید محصولات صنعتی در سال ۱۴۰۳ را منتشر کرد. آمار منتشرشده که شامل کاهش و افزایش در تولید کالاهای مختلف است، سوالات و ابهاماتی را درخصوص دلایل رشد و یا افت تولید این محصولات ایجاد کرده است. به عنوان مثال تولید در گروه لوازم خانگی روند یکسانی را طی نکرده است و در حالی که تولید یخچال و لباسشویی با رشد مواجه بوده، تولید تلویزیون کاهش ۱۷ درصدی را ثبت کرده است. همچنین از یک طرف تولید الیاف آکریلیک با افت ۵۹ درصدی و از طرف دیگر تولید کارتن رشد ۲۴ درصدی داشته که منعکس کننده تولید نامتوازن در صنایع و رشته فعالیت‌های مختلف است. این آمارهای عمدتا ناشی از تفاوت در ساختار صنایع مختلف است. در برخی رشته فعالیت‌ها زنجیره تولید در داخل کشور شکل گرفته و به همین دلیل تاب ‌آوری این صنایع بیشتر است. علاوه بر این کارآمدی مدیریتی در برخی بخش‌ها به مهم‌ترین عامل توسعه ارزیابی می‌شود.
در گزارش منتشرشده از سوی وزارت صمت که وضعیت تولید ۴۰ کالا در سال ۱۴۰۳ در مقایسه با سال ۱۴۰۲مشخص شده است، ۲۰ کالای صنعتی با افزایش تولید و ۲۰ کالای دیگر با کاهش تولید مواجه شده‌اند. براساس این گزارش بیشترین رشد تولید نسبت به سال ۱۴۰۲ مربوط به فیبر با ۳۰ درصد است. تولید این محصول از یک میلیون و ۳۷۵ هزار مترمکعب سال ۱۴۰۲ به یک میلیون و ۸۰۰ هزارمترمکعب درسال ۱۴۰۳ رسیده است. در مرحله بعد افزایش تولید کارتن نیز رشد ۲۴ درصدی داشته و از ۸۸۱ هزار تن به ۱۰۹ هزار تن رسیده است.
همچنین الیاف آکرولیک با افت ۵۹ درصدی در صدر لیست کاهش تولید قرار دارد، به‌طوری که از ۱۰ هزار و ۶۰۰ تن در سال ۱۴۰۲ به ۴ هزار و ۳۰۰ تن در سال ۱۴۰۳ رسیده است. کاشی و سرامیک هم افت ۲۴ درصدی تولید را تجربه کرده و از ۵۴۴ میلیون مترمربع به ۴۱۲ میلیون مترمربع رسیده است.
ردپای حذف ارز نیمایی
براساس آماری که وزارت صمت درخصوص تولید لوازم خانگی منتشر کرده است، تولید در این گروه کالایی روند مشابهی را تجربه کرده نکرده است. در حالی که تولید یخچال و فریزر رشد ۳ درصدی و ماشین لباسشویی رشد نزدیک به ۱۰ درصد را ثبت کرده است، تولید تلویزیون کاهش ۱۷ درصدی و کولر آبی کاهش ۷ درصدی داشته است.
کارشناسان و فعالان حوزه لوازم خانگی، دلیل افت تولید کولر آبی در کشور را تفاوت ایجادشده در تکنولوژی ساخت کولرهای جدید می‌دانند و اعتقاد دارند تولیدکنندگان به سمت تولید کولرهای متفاوت رفته‌اند که ویژگی‌های بهتری دارد و به دلیل مصرف کمتر آب و انرژی و ایجاد سرمایش بیشتر با شرایط کشور هم سازگار است.
در مورد افت تولید تلویزیون در کشور نیز پایین بودن عمق ساخت داخل و ارزبری بیشتر، به عنوان دلیل اصلی ذکر می‌شود. به دلیل این که عمق ساخت داخل تلویزیون نسبت به سایر محصولات لوازم خانگی کمتر است و زنجیره تولید در داخل کشور به‌طور کامل تشکیل نشده، این بخش نیاز به ارزبری بیشتری دارد. علاوه بر این حذف ارز نیمایی و جایگزینی ارز توافقی سبب شده تا ارز دریافتی تولیدکنندگان حدود ۷۰ درصد گران‌تر شود. در نتیجه چنین شرایطی هزینه‌های تولید برای تولیدکنندگان افزایش یافته و به افزایش قیمت بالای تلویزیون و کاهش قدرت خرید در بازار منجر شده است. کاهش خرید از سوی مصرف کننده هم کاهش تولید از سوی تولیدکننده را به دنبال داشته است.
درخصوص روند رو به رشد تولید یخچال، فریزر و ماشین لباسشویی نیز افزایش عمق داخلی‌سازی و پایین بودن ارزبری این محصولات مطرح است. به‌طوری که گفته می‌شود در مورد تولید یخچال تا ۹۰ درصد زنجیره تولید در داخل کشور تشکیل شده است. به همین دلیل در این بخش افت تولید رخ نداده است.
همچنین از آنجایی که یخچال کالای استراتژیکی برای زندگی روزمره است و همواره برای خرید آن تقاضا وجود دارد، سرمایه‌گذاری فوق‌العاده‌ای برای احداث خط تولید و تکنولوژی آن در داخل کشور انجام شده است و سیاست‌های دولت و بخش خصوصی در این زمینه موفق بوده است.
افت تولید فولادی‌ها
آمارهای منتشرشده وزارت صمت از کاهش تولید در برخی رشته فعالیت‌ها در بخش معدن حکایت دارد. کنسانتره زغال سنگ با کاهش ۷ درصدی از نظر وزنی در صدر افت تولیدات در بخش معدن قرار دارد و پس از آن هم فولاد و آلومینیوم هر دو افت ۵ درصدی را ثبت کرده‌اند. البته در این بین تولید مس ۱.۷ و آلومینا ۵ درصد از نظر وزنی رشد داشته است.
قیمت‌گذاری دستوری، ناترازی انرژی و محدودیت‌های گاز و برق برای صنایع معدنی و همچنین از بین رفتن ارتباطات بین‌المللی و بازارهای صادراتی سبب کاهش تولید در بخش معدن شده است.
مهرداد اکبریان، نایب رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران درخصوص دلایل کاهش ۷ درصدی تولید زغال سنگ گفت: زغال سنگ علاوه بر این که تمام مشکلات زیرساختی بخش معدن را به دوش می‌کشد یک مشکل مضاعف دارد که آن هم فروش به قیمت دستوری و بسیار پایین به شرکت‌های دولتی است. خرید تضمینی زغال سنگ از سوی دولت به‌صورتی است که این ماده معدنی مشمول سرکوب قیمتی در حدود ۴۰ درصد قیمت واقعی می‌شود.
وی افزود: قیمت پایین خرید سبب شده تا معادن زغال سنگ حاشیه سود بالایی نداشته باشند و حتی نتوانند برای توسعه این بخش و تجهیزات ایمنی هزینه کنند. در چنین شرایطی طبیعی است که معادن کوچک‌تر که هزینه برداشت بالایی دارند، ترجیح دهند که کمتر کار کنند و یا اصلا کار نکنند.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران درخصوص کاهش ۵ درصدی تولید فولاد طی سال گذشته گفت: صنعت فولاد به دلیل قطع گاز و برق کاهش تولید داشته است. چندین سال است که ناترازی انرژی گریبانگیر این صنعت شده و وضعیت بهتر نشده است. طبق آنچه اعلام شده است صنایع فولادی فقط ۸ ماه از ۱۲ ماه سال ۱۴۰۳ را فعال و در حال تولید بوده‌اند.
اکبریان گفت: به نظرمی‌رسد امسال با توجه به وضعیت موجود تولید فولادی‌ها به کمتر از ۸ ماه برسد و فعالان این بخش احتمالا در نیمی از سال فرصت تولید نخواهند داشت.
پایین آمدن قیمت فولاد در بازارهای جهانی و مشکلات ناشی از جنگ 12 روزه، باعث شد تا ارتباطات با خارج از کشور قطع و صادرات سخت‌تر شود. همه این موارد سبب می‌شود کارخانه‌های فولادی طی امسال حتی فرصت‌های سال ۱۴۰۳ را هم نداشته باشند.
به گفته اکبریان، کاهش ۵ درصدی تولید آلومینیوم نیز به دلایلی همچون محدودیت‌های انرژی بازمی‌گردد و وضعیت در صنعت آلومینیوم هم مانند سایر صنایع معدنی است.
نایب رئیس کمیسون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران درخصوص رشد تولید مس نیز گفت: این که صنعت مس کارنامه مثبتی برجای گذاشته به طرح‌های توسعه‌ای کلان بازمی‌گردد که از سال‌های قبل وجود داشته و کم کم به بهره‌برداری می‌رسد. همچنین زنجیره تولید و مصرف مس بسته‌تر از فولاد است و کل تعداد بازیگرانی که به عنوان کارخانه‌های صنعتی و مصرف‌کنندگان هستند دایره کوچک‌تری است و کنترل کردن و مدیریت آن راحت‌تر است.
چالش قاچاق در صنعت نساجی
در میان آمار منتشرشده از سوی وزارت صمت، تولیدات مربوط به صنعت نساجی با کاهش قابل توجهی مواجه شده‌اند. الیاف آکریلیک ۵۹ درصد، نخ فیلامنت پلی استر ۱۳ درصد و نخ سیستم پنبه‌ای و ترکیبی الیاف مصنوعی ۸ درصد افت تولید را ثبت کرده‌اند.
چهار دلیل برای افت تولیدات این حوزه مطرح می‌شود که شامل «قاچاق و عدم توانایی تولیدکننده ایرانی برای رقابت»، «مشکلات مربوط به تحریم‌ها و عدم دسترسی مناسب و به موقع به مواد اولیه»، «ناترازی انرژی» و «عدم تامین نقدینگی مورد نیاز تولیدکنندگان» است.
امین مقدم، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در این باره گفت: بزرگ‌ترین مشکل در صنعت نساجی که به کاهش تولید منجر شده است موضوع قاچاق و تحریم‌ها است. تحریم‌ها باعث شده قیمت تمام شده مواد اولیه و به تبع آن قیمت تمام شده محصولی که به دست مصرف‌کننده می‌رسد، گران‌تر تمام شود و قابلیت جذب مشتری نسبت به رقبای چینی از بین برود.
مقدم اضافه کرد: به موقع نرسیدن مواد اولیه یکی دیگر از مشکلاتی است که شرکت‌های حوزه نساجی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. کیفیت تقریبا نامناسب محصول که به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد نیز در این زمینه مطرح است. هر چند وضعیت نسبت به قبل بهتر شده، اما همچنان به دلیل عدم تامین به موقع مواد اولیه و کیفیت نامناسب برخی محصولات مشکلات همچنان ادامه دارد. وی معضل دیگر این صنعت را ناترازی انرژی دانست و گفت: در حال حاضر کارخانه‌ها دو روز کامل برق ندارند و علاوه بر این، در سایر روزها مشمول چند ساعت قطعی می‌شوند. تقریبا نیمی از هفته به دلیل قطع برق تولید متوقف می‌شود. در حالی که باید حقوق پرسنل و سایر موارد پرداخته شود. به‌طور کلی تولید کاهش یافته و هزینه افزایش یافته و درچنین شرایطی قدرت رقابت‌پذیری هم افت کرده است.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران مشکل عمده دیگر تولیدکنندگان صنعت نساجی را عدم تامین نقدینگی اعلام کرد و گفت: اگر جریان نقدینگی هم برای واردات مواد اولیه و هم تهیه مواد اولیه از داخل به موقع تامین شود، حداقل امکان جبران بخشی از ضرری که با آن مواجه هستیم، فراهم می‌شود.
به گزارش دنیای اقتصاد،در نهایت طبق بررسی‌ها عدم توازن در تولید صنایع به دلایل مختلفی باز می‌گردد. کاهش تولید در برخی گروه‌های کالایی به دلایلی چون «ناترازی انرژی»، «عدم تامین نقدینگی» و«تحریم‌ها» اتفاق افتاده است. افزایش تولید در سایر گروه‌‌ها نیز به دلیل «تشکیل زنجیره تولید در داخل کشور»، «سرمایه‌گذاری مناسب» و «سیاست‌گذاری کارآمد» رقم خورده است.