اجرای ناقص قانون معادن از جمله چالش‌های اکتشافی کشور

حسین اکبری
مدیر اکتشافات و توسعه معادن شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر
اکتشاف برای شرکت‌های معدنی ضامن بقای شرکت و ادامه حیات آن می‌باشد. در این رابطه نباید از پژوهش‌های معدنی به خصوص استفاده از مواد معدنی کم عیار و یا کانی متفاوت به ویژه همسان‌سازی این مواد جهت استفاده در خطوط موجود، چشم‌پوشی کرد. ایران با وجود اینکه دارای ذخایر غنی و پتانسیل‌های معدنی است اما به جایگاه واقعی در این بخش دست نیافته است. کشور در بخش اکتشافات معدنی آنگونه که باید موفق نبوده است که عدم وجود اطلاعات دقیق و پایه از قبیل ژئوفیزیک، ژئوشیمی و کند بودن فرآیند تولید این داده‌ها توسط ارگان‌های مسئول آن‌ علت وجود عقب‌ماندگی ما در امر اکتشافات معدنی است. عدم توجه کافی به تولید اطلاعات پایه و عدم اختصاص بودجه مناسب جهت ایجاد این اطلاعات، انجام اکتشافات سیستماتیک را با مشکل مواجه کرده است. هزینه‌بر بودن این مساله از یک طرف و پرمخاطره بودن کارهای اکتشافی باعث شده متولیان موضوع کمتر به آن توجه کنند. نکته دوم اجرای ناقص قانون معادن می‌باشد. در قانون تقریبا هر فردی می‌تواند برای ثبت محدوده اقدام کند اما مشکل از آنجایی ایجاد می‌شود که افراد زیادی جهت ثبت محدوده اقدام کرده اند ولی بدون انجام اکتشافات علمی محدوده بلوکه شده است. نکته جالب در مورد این محدوده‌ها این است که در صورت باطل شدن بعد از چند سال سازمان صمت فقط از طریق مزایده آن را واگذار می‌کند که قابل تامل است. چرا محدوده‌هایی که هیچ کار علمی روی آن‌ها انجام نشده باید از طریق مزایده واگذار شوند؟
وظیفه دولت ایجاد بستر و زیرساخت لازم جهت تولید اطلاعات پایه می‌باشد و وظیفه بخش خصوصی توانمند استفاده از این اطلاعات و بستر جهت انجام اکتشافات سیستماتیک است. ایجاد استاندارد اکتشافی ملی مثل jorc، ایجاد بستر و قوانین لازم جهت جاری سازی آن از طریق سازمان نظام مهندسی بسیار مهم و حیاتی می‌باشد.
برخی یکی از دلایل عدم توفیق ایران در بخش اکتشافات به دلیل عدم ورود به اکتشافات عمیق می‌دانند در حالی‌که اینگونه نیست. هنوز نقشه‌های زمین‌شناسی ۱۰۰.۰۰۰ کشور تکمیل نیست. در خیلی از مناطق این نقشه‌ها با نواقص زیادی همراه است و نقشه‌های مجاور با هم همخوانی ندارد. چرا؟ ژئوشیمی با همین مساله مواجه است. نقشه‌های ژئوفیزیک با فاصله ۷.۵ کیلومتر تهیه شده که برای عملیات اکتشافی بسیار بزرگ مقیاس است. این‌ها نکاتی است که باید برای آن فکری کرد.
یکی از علل عدم توفیق کشور در این به دلیل قدیمی بودن ماشین‌آلات حفاری است. متاسفانه در بخش ماشین‌آلات معدنی کشور ما واردکننده است در‌حالی‌که ما کشور معدنی هستیم در ناحیه معدنی گل‌‌گهر نزدیک به ۵۰۰ تراک معدنی در حال کار است و سالانه این ماشین‌آلات ۲۵ درصد فرسوده می‌شوند بدین معنا که ما سالانه به بیش از ۱۰۰ تراک معدنی فقط در ناحیه گل‌گهر نیازمندیم، این فرمول برای بقیه ماشین‌‌آلات معدنی نیز صادق است. در منطقه گل‌گهر بیش از ۶۰ هزار متر انواع حفاری مغزه‌گیری انجام می‌شود. دلیل این‌که در زمینه این ماشینآلات واردکننده هستیم هنوز مشخص نیست. در‌حالی‌که بعضی کشورها معدنی که نسبت به ما از معادن کمتری برخوردارند مانند ترکیه و کره جنوبی، صادرکننده این ماشین آلات هستند و در این زمینه دارای برند هستند.
یکی دیگر از چالش‌های موجود در این بخش مساله محیط‌زیست و منابع‌طبیعی است. محیط زیست فقط در مناطق حفاظت شده مسئول است که در صورت وجود آنومالی معدنی در این نواحی به هیچ عنوان اجازه کار داده نمی‌شود. دلیل این موضوع عدم وجود راهکارها و آیین‌نامه‌های مشخص فعالیت معدنی در این نواحی می‌باشد. لازم است متولیان بخش معدن به همراه متولیان محیط‌زیست با تعامل و یاری هم، این آیین نامه‌ها را تدوین و ارائه کنند.
شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر تا‌کنون بر روی بیش از ۱۰ هزار کیلومتر مربع پهنه کار کرده است و گزارش‌های اکتشافی نیز به وزارت صمت ارائه نموده است. هم اکنون نیز بر روی ۲۰۰۰ کیلومتر مربع پهنه و محدوده در حال کار هستیم. همچنین رایزنی‌هایی برای گرفتن محدوده‌های دیگر نیز انجام شده است و با سایر سازمان‌ها در حال تدوین مشارکت جهت اهداف اکتشافی هستیم. در سایر کشورها از جمله استرالیا در حال حاضر هدف ما انجام اکتشاف نیست بلکه تملک معادنی است که فازهای اولیه اکتشاف انجام گرفته و کمیت و کیفیت ماده معدنی مشخص شده است. به طور یقین به دلیل طبیعت معادن در هیچ معدنی تا پایان عمر معدن، عملیات اکتشافی تمام نمی‌شود و این معادن نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما انجام اکتشافات در این معادن بالا بردن قطعیت ذخایر می‌باشد.