تصویر «خودروسازان خصوصی» در پساتحریم

شهروندان ایرانی این روزها همچنان در انتظار تعیین تکلیف سرنوشت برجام هستند، چون خوب می‌دانند با احیای این سند بین‌المللی و لغو تحریم‌ها، گشایش‌های بزرگی در اقتصاد کشور رخ خواهد داد و صنایع مختلف از جمله خودروسازی نیز از آن منتفع خواهند شد. منهای خودروسازان بزرگ وابسته به دولت که مشارکت‌های خارجی را پس از لغو تحریم‌ها از سر خواهند گرفت، شرکت‌های خودرویی بخش خصوصی نیز منتظرند تا ابرهای سیاه تحریم کنار بروند و با خروج کشور از انزوا، همکاری‌های خارجی جدیدی را از سر گرفته یا مشارکت‌های فعلی را تقویت کنند. خودروسازی خصوصی ایران در دهه ۸۰ با شرکت‌های معتبر دنیا از جمله فولکس واگن و هیوندایی مشارکت داشت، اما رفته‌رفته به سمت چینی‌ها رفت.
در حال حاضر نیز بیشتر خودروهای تولیدی در بخش خصوصی، چینی به شمار می‌روند، هرچند البته تحریم سبب شد برخی از آنها ایران را ترک کنند و آنها هم که ماندند، فعالیت خود را کاهش دادند. حالا با توجه به اینکه احتمال می‌رود برجام در آینده‌ای شاید نزدیک احیا و تحریم‌ها لغو شوند، خودروسازان خصوصی خود را آماده کرده‌اند تا ارتباط با شرکای خارجی را تقویت کرده یا همکاران جدیدی برای خود دست و پا کنند. این وسط البته پای همکاری ۲۵ ساله ایران و چین هم در میان است، چه آنکه اگر قرارداد مربوطه اجرایی شود، همکاری خودرویی با چینی‌ها عمیق‌تر از قبل خواهد شد. حتی این امکان وجود دارد که چین به شریک خودرویی شماره یک ایران تبدیل شود و جا برای خودروسازان دیگر کشورها تنگ شود.
هرچه هست، در این گزارش مروری کوتاه می‌کنیم آنچه را که بر شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی صنعت خودروی کشور گذشته است و نگاهی می‌اندازیم به برنامه‌های آنها در پساتحریم.
بم خودرو و لیفان
سرگذشت بم خودرو و اینکه چه آرزوهایی با فولکس واگن داشت را چند هفته پیش در همین صفحه به تفصیل مرور کردیم، شرکتی که حالا با تیراژی ضعیف روزگار می‌گذراند.
بم خودرو که شروع کارش با فولکس واگن بود، بنا داشت به مرکز تولید این غول خودروسازی جهان در ایران تبدیل شود، اما شرایط به شکلی پیش رفت که ارتباط این دو با یکدیگر قطع و مسیر زندگی بم خودرویی‌ها کاملا تغییر کرد. آنها بعد از فولکس با چینی‌ها دم خور شدند، اما تجربه نخست‌شان که مونتاژ محصولی به نام لوبو بود، خوب از آب در نیامد. بمی‌ها برای مدتی عملا تعطیل بودند، تا اینکه مونتاژ محصولی از جیلی -دیگر خودروساز چین- را آغاز کردند، اما آن نیز چندان موفقیت‌آمیز نبود. آنها حالا با یک چینی دیگر به نام لیفان موتورز بخت خود را امتحان کرده و در سه ماه ابتدایی امسال نیز ۱۰۷ دستگاه از مدل ایکس ۷۰ این خودروساز را مونتاژ کرده‌اند. به نظر می‌رسد در صورت لغو تحریم، بم خودرو همکاری با لیفان را ادامه خواهد داد، به نحوی که احتمال مونتاژ مدل‌های دیگری از آن نیز در این شرکت وجود دارد. با لغو تحریم‌ها همچنین روند تامین قطعات نیز سرعت خواهد گرفت، بنابراین بم خودرو می‌تواند تیراژ خود را افزایش داده و به روزهای خوب دهه ۸۰ برگردد. در کنار تداوم همکاری با لیفان، بم خودرویی‌ها نیم نگاهی به برخی از زیرمجموعه‌های فولکس واگن نیز دارند. این احتمال وجود دارد که در پساتحریم، بم خودرو مذاکراتی را با سئات و اشکودا برای مونتاژ محصولات آنها در ایران آغاز کند و هیچ بعید نیست با توجه به سابقه همکاری با شرکت مادر –فولکس واگن- همکاری میان آنها شکل بگیرد. در این بین، اشکودا پیش تر نیز قصد حضور در ایران را به واسطه همکاری با یکی از خودروسازان بزرگ وابسته به دولت، داشت، اما این اتفاق در حد حرف باقی ماند و حالا شاید این خودروساز واقع در کشور چک، به واسطه بم خودرو میهمان ایرانی‌ها شود.
مدیران‌خودرو و همان همیشگی
ناف مدیران خودرو را از همان ابتدای تاسیس در ایران با چری چین بریده‌اند، چه آنکه ارتباط این دو در این سال‌ها هرگز قطع نشده، هرچند البته در دوران تحریم ضعیف شد. مدیران خودرو که جزو اولین شرکت‌های بخش خصوصی صنعت خودروی کشور به شمار می‌رود، کارش را با خودروساز بزرگ چین –چری- آغاز کرد و با تولید و عرضه محصولی کوچک و به اصطلاح اکونومی ‌به نام ام وی ام ۱۱۰، توانست در دل ایرانی‌ها جا باز کند. این شرکت در این سال‌ها ارتباط خود را با چری حفظ و حتی گسترش داده، به نحوی که علاوه بر مونتاژ محصولات مربوط به برند ام‌وی‌ام، مدل‌های جدیدی مانند آریزو و تیگو را نیز میهمان کشور کرده است. این شرکت معمولا بیشترین تیراژ را در بین خودروسازان خصوصی کشور دارد، با این حال طی سه سال گذشته و به دلیل تحریم، با افت تولید روبه‌رو شده بسیار کمتر از ظرفیت اسمی‌خود تولید دارد. طبق آخرین آمار منتشره، مدیران خودرو در بهار امسال تیراژ ۵هزار و ۷۸۰ دستگاهی داشته که در مقایسه با فصل مشابه سال گذشته، کاهش ۱۴ درصدی را نشان می‌دهد. این شرکت محصولاتی شامل ام‌وی‌ام، آریزو و تیگو را مونتاژ می‌کند و به نظر می‌رسد در پسابرجام هم ارتباط با چری را حفظ خواهد کرد. در واقع اتفاق محتمل برای مدیران خودرو در پسابرجام، رشد تولید و احتمالا عرضه محصولات جدید است و بسیار بعید به نظر می‌رسد این شرکت سراغ شریک خارجی دیگری برود. مدیران خودرو در این سال‌ها چندان میلی به داخلی‌سازی قطعات نداشته و البته احتمالا طرف چینی هم پای کار نیامده است. این اتفاق سبب شده مدیران خودرو وابستگی زیادی به طرف چینی داشته باشد و حالا باید منتظر ماند و دید در دوران پسابرجام، این شرکت تغییر رویه خواهد داد یا کماکان داخلی سازی در محاق می‌ماند.
کرمان‌موتور و شاید هیوندایی
آغاز کار کرمان موتور در ایران با دووی کره‌جنوبی بود، اما این شرکت نیز مانند دیگر خودروسازان بخش خصوصی کشور درگیر تحریم شد و همکار خارجی‌اش را از دست داد. کرمانی‌ها در ادامه چاره‌ای نداشتند جز اینکه سراغ چینی‌ها بروند و برای شروع کار، لیفان را انتخاب کردند. در کنار لیفان، کرمان موتور همکاری با خودروساز دیگری از چین به نام جک موتورز را نیز آغاز کرد. در دوران پسابرجام، اما کرمانی‌ها توانستند با یکی از بزرگان خودروسازی آسیا-هیوندایی موتورز- بر سر مونتاژ محصولاتش به توافق برسند. در پی این همکاری، محصولاتی مانند اکسنت و آی ۱۰ در ایران مونتاژ شد و کرمانی‌ها برنامه مونتاژ خودروهای دیگری از هیوندایی را نیز چیده بودند. با خروج آمریکا از برجام و تحریم خودروسازی ایران، هیوندایی به همکاری با کرمان موتور پایان داد، اما جک ماند و لیفان نیز میهمان دیگر خودروساز کرمانی –بم خودرو- شد. طبق آمار وزارت صمت، کرمان موتور در بهار امسال بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ دستگاه خودرو به تولید رسانده که در مقایسه با فصل مشابه سال گذشته رشدی بالغ بر ۲۵۰درصدی را نشان می‌دهد. تمام محصولات تولیدی کرمان موتور در سه ماه نخست امسال را محصولات جک تشکیل داده‌اند. کرمان موتوری‌ها حالا امیدوارند با احیای برجام و لغو تحریم‌ها، بتوانند شریک خارجی دیگری را برای خود دست و پا کنند و به گفته مسوولان این شرکت، هیوندایی در اولویت قرار دارد. با توجه به سابقه همکاری با هیوندایی و اقبال بلند محصولات این خودروساز کره‌ای در ایران، کرمان موتور ترجیح می‌دهد با این شرکت در پساتحریم وارد شراکت دوباره شود. گفته می‌شود مذاکرات مقدماتی از چندی پیش بین دو شرکت آغاز شده و هیوندایی نیز میل دارد به ایران بازگردد. با بازگشت هیوندایی، همکاری با جک قطع نخواهد شد، ضمن اینکه کرمان موتور با خرید قالب‌های تولیدی جک j۴، این خودرو را با نام و برند خود عرضه خواهد کرد.
گروه بهمن، فاو و مزدا
روزی که سهام گروه بهمن به بخش خصوصی واگذار شد، گمان می‌رفت این شرکت به زودی به بزرگ ترین خودروساز خصوصی کشور تبدیل شود و اتفاقا مدیران جدید آن نیز قصد داشتند این شرکت را به قطب سوم صنعت خودرو تبدیل کنند. قرار بود گروه بهمن با رنو و نیسان وارد مذاکره شده و به واسطه همکاری با آنها، قطب سوم خودروسازی ایجاد شود، اما روزگار سرنوشت دیگری برای بهمنی‌ها نوشت. گروه بهمن از سال‌ها قبل میزبان مزدای ژاپن بود و مدل مزدا۳ را مونتاژ می‌کرد و در ادامه، مزدا۲ نیز میهمان این شرکت شد. با وجود برنامه‌هایی که مدیران بهمن برای مشارکت‌های خارجی داشتند، نه خبری از نیسان شد و نه از رنو. در عوض اما گروه بهمن سراغ یکی از برندهای مشهور چین به نام فاو (FAW) رفت و بر سر مونتاژ دو محصول این شرکت با نام تجاری بسترن، به توافق رسید. همکاری با چینی‌ها به بهمن مزه داد، چه آنکه آنها در ادامه خودروی دیگری از چین به نام‌هاوال را به خطوط تولید خود آوردند که استقبال خوبی از آن شد. در نهایت اما تحریم گریبان بهمنی‌ها را نیز گرفت و سبب توقف مونتاژ مزدا و‌هاوال در این شرکت شد. حالا بهمن مانده بود و تعهداتی که برای این دو خودرو به خصوص‌هاوال ایجاد کرده بود. گروه بهمن با آنکه بخش خصوصی به حساب می‌آید، اما نتوانست در دوران تحریم شریک خارجی جدیدی برای خود دست و پا کند، کاری که البته دیگر خودروسازان خصوصی کشور هم از عهده آن بر نیامدند. این خودروساز در بهار امسال تنها ۵۰۸ دستگاه خودرو مونتاژ کرده است. با وجود این تیراژ ضعیف، تولید گروه بهمن نسبت به بهار ۹۹ حدود ۱۲۵ درصد رشد کرده است. حالا بهمنی‌ها در انتظار لغو تحریم به سر می‌برند تا با باز شدن فضای بین‌المللی بتوانند همکاری با شرکای خارجی را از سر بگیرند. با وجود خروج مزدا و‌هاوال از ایران در دوران تحریم، به نظر می‌رسد گروه بهمن همچنان تمایل به همکاری با آنها دارد. البته این شرکت روی دو مدل جدید خود حساب ویژه‌ای باز کرده است.
کارمانیا و خودروهای برقی
یکی از خودروسازان نوظهور در بخش خصوصی کشور که در دوران برجام وارد عرصه تولید شد، کارمانیا نام داشت. این شرکت شروع نسبتا خوبی داشت، چه آنکه همکار خارجی‌اش یکی از خودروسازان بنام چین-BYD- بود. این خودروساز چینی بیشتر به دلیل تولید محصولات برقی به خصوص در حوزه اتوبوس، مشهور است، اما در ایران کارش را با شاسی بلندهای بنزینی شروع کرد. ورود BYD به بخش خصوصی صنعت خودرو نوید تولید محصولات برقی را در کشور می‌داد، اما عمر این شرکت در ایران کوتاه بود، چه آنکه بلافاصله پس از تحریم، کارمانیا را تنها گذاشت و رفت. کارمانیا در سال گذشته نیمه تعطیل بود و در بهار امسال نیز تعطیل. طبق آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، این شرکت در سه ماه ابتدایی امسال هیچ محصولی را به تولید نرسانده و در فصل مشابه سال گذشته نیز تنها دو دستگاه تیراژ داشت. با لغو تحریم‌ها، اما کارمانیا این فرصت را خواهد داشت تا بار دیگر با BYD وارد همکاری شود و اگر این اتفاق رخ بدهد، فرصت مناسبی برای تولید خودروهای برقی در کشور ایجاد خواهد شد. چینی‌ها از سال‌ها پیش کار روی طراحی و تولید خودروهای برقی و هیبریدی را آغاز کرده‌اند و در این بین، BYD جزو پرچمداران بوده است. صنعت خودروی ایران چاره‌ای ندارد جز اینکه دیر یا زود خود را با قافله جهانی برقی‌ها همراه کند و از آنجاکه چینی‌ها در این حوزه تبحر پیدا کرده‌اند، می‌توان روی آنها برای گذار به دوران برقی حساب باز کرد. بنابراین از سرگیری احتمالی همکاری کارمانیا و BYD می‌تواند با محصولات برقی و هیبریدی کلید بخورد و این شرکت (کارمانیا) را تبدیل به اولین خودروساز تولیدکننده محصولات به اصطلاح پاک در کشور کند.
ماموت هم چینی شد
گروه صنعتی ماموت هرچند به تولید محصولات تجاری مشهور است، اما از مدت‌ها پیش سرمایه‌گذاری در بخش سواری‌ها را نیز آغاز کرده و تا چندی دیگر به لیست شرکت‌های خصوصی تولیدکننده خودروهای سواری اضافه خواهد شد. ماموت در دوران برجام دست به کار بزرگی زد و توانست به اصطلاح «قاپ فولکس واگن این غول خودروسازی جهان را بدزدد». ماموتی‌ها ابتدا نمایندگی واردات برخی خودروهای فولکس واگن را دریافت و مدل‌های پاسات و تیگوان را راهی خیابان‌های کشور کردند. آنها اما اهداف بزرگ‌تری در سر داشتند و پا را از واردات فراتر گذاشته و با فولکس بر سر مونتاژ محصولاتش در ایران به توافق رسیدند. خیلی زود اقدامات اولیه برای تاسیس کارخانه مربوط به مونتاژ خودروهای فولکس آغاز شد، به امید آنکه پس از سال‌ها بار دیگر این غول خودروسازی جهان میهمان صنعت خودروی کشور شود. در حالی که کارخانه موردنظر با سرعت نسبتا مناسبی در حال ساخت بود، تحریم‌های آمریکا از راه رسید و فولکس را پراند. حالا این کارخانه که با نیت مونتاژ خودروهای فولکس واگن ساخته شد، قرار است میزبان محصولات چینی باشد. گویا ماموتی‌ها از مدت‌ها پیش مذاکرات با خودروسازان چینی را آغاز کرده‌اند و قرار است در قالب شرکتی زیرمجموعه به نام مکث موتور، وانتی به اسم دایون را تولید و عرضه کند. البته گفته می‌شود مکث موتور اهداف بزرگ‌تری را در سر دارد و قرار نیست به محصولات چینی بسنده کند. ظاهرا بناست این شرکت به عنوان زیرمجموعه ماموت، خودروهای مختلفی را تولید و عرضه کند و دایون، اولین آنها است. به نظر می‌رسد در صورت لغو تحریم‌ها، ماموت پرونده مونتاژ محصولات فولکس را نیز از بایگانی خارج خواهد کرد، هرچند البته باید منتظر ماند و دید آیا خودروساز آلمانی همچنان تمایل به حضور در خودروسازی ایران دارد یا این پرونده از نظر آنها بسته شده است. آنچه در حال حاضر در مورد گروه صنعتی ماموت از اهمیت بالایی برخوردار است، حضور این شرکت در بخش تولید محصولات سواری است که در دوران غیرتحریم می‌تواند زمینه ساز تولید و مونتاژ خودروهای مختلف حتی از برندهای معتبر دنیا باشد.
«رامک» خودروساز می‌شود
در لیست شرکت‌های خودروساز بخش‌ خصوصی کشور، امسال یک نام جدید اضافه شده که قرار است با همکاری یکی از خودروسازان قدیمی‌کره جنوبی–سانگ یانگ- اقدام به مونتاژ محصول کند. صحبت از نوراپارس موتور است، شرکتی که گفته می‌شود با رامک خودرو (نمایندگی رسمی ‌واردات محصولات سانگ یانگ کره) در ارتباط است. طبق آنچه در آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت آمده، نورا پارس موتور بنا دارد دو مدل از محصولات سانگ یانگ شامل رکستون و تیوولی را مونتاژ کند، خودروهایی که پیش‌تر توسط رامک خودرو وارد می‌شدند. این شرکت تازه تاسیس در بهار امسال هیچ تولیدی نداشته، اما گویا مذاکرات نهایی با طرف کره‌ای انجام و دو شرکت بر سر مونتاژ رکستون و تیوولی در ایران به توافق رسیده و حتی قرارداد نیز امضا کرده‌اند. در حال حاضر خط تولید این محصولات نیز تقریبا آماده شده و به نظر می‌رسد پس از لغوتحریم‌ها، رسما فعال خواهد شد. پس از دوو، هیوندایی و کیا، سانگ یانگ چهارمین خودروساز کره‌ای است که محصولاتش در ایران مونتاژ خواهد شد. شهروندان ایرانی به دلیل بدعهدی در تحویل خودروها، چندان خاطرات خوشی از رامک خودرو ندارند و حالا باید منتظر ماند و دید این شرکت که در قالب نامی ‌جدید اقدام به مونتاژ محصولات سانگ یانگ خواهد کرد، چه کارنامه‌ای در این حوزه از خود به جا خواهد گذاشت.